بحرانی شدن وجود «سگ های ولگرد» در ایران

«سگ ولگرد، یک کودک را کشت»، «حمله سگ‌ به یک شهروند باعث ابتلا به هاری شد و جان او را گرفت» و صدها خبر از این دست، اخباری هستند که طی این سال‌ها به اخبار روتین رسانه‌‌های کشورمان تبدیل شده‌اند.

عناوینی تکراری اما تکان‌دهنده که تفاوتشان، در تعداد کشته‌هایشان است. چند سالی است که در سایه غفلت مسئولان، ردپای سگ‌های صاحب‌دار و بلاصاحب در زندگی مردم، پررنگ‌تر شده و به یک معضل جدی بهداشتی و اجتماعی تبدیل شده است،
مشکلی جدی که آمار کشته‌ها و مصدوم‌های ناشی از آن روز به روز در حال افزایش است اما متولی واحدی برای برطرف کردن آن پیدا نمی‌شود و گویا ساماندهی سگ‌های بلاصاحب هم صاحب مشخصی ندارد!

قانون جامعی برای ساماندهی جمعیت سگ‌ها نداریم!

نگاهی به قوانین موجود در کشور نشان می‌دهد که در زمینه کنترل و ساماندهی جمعیت سگ‌های باصاحب و بلاصاحب قانون جامعی وجود ندارد، تنها بند قانونی‌ که می‌توان گفت به مسئله ساماندهی سگ‌ها اشاره دارد، بند 15 ماده 55 قانون شهرداری‌هاست که در آن، وظایف شهرداری‌ها در کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب، آن هم به‌طور غیرمستقیم، مشخص شده است:

«جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و اعلام این گونه بیماری‌ها به وزارت بهداری و دامپزشکی و شهرداری‌های مجاور هنگام بروز آنها و دور نگاه داشتن بیماران مبتلا به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتلا به امراض ساریه بوده و یا در شهر بلاصاحب و مضر ‌هستند.»

از سوی دیگر در پی تغییرات فرهنگی و اجتماعی که منجر به جا افتادن فرهنگ‌های غربی غلط در جامعه شده است، در سال‌های اخیر، تب‌وتاب نگهداری از سگ بین بسیاری از خانواده‌ها افزایش یافته است اما، به‌تناسب این تغییرات اجتماعی، قوانین به‌روز نشده‌اند،
به‌طور مثال علی‌رغم اثبات مضرات بسیار زیاد نگهداری از سگ‌ها و بیماری‌هایی که به انسان منتقل می‌کنند و خطرات آن‌ها برای محیط زیست، هیچ قانونی برای مقابله و ساماندهی مسئله سگ‌گردانی در کشورمان وضع نشده است.

این روزها بسیار شاهد این صحنه هستیم که پارک‌ها، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران به‌جای اینکه مکانی امن و آرام برای کودکان شهر باشند، به محلی برای بازی و تفریح سگ‌ها تبدیل شده‌اند!

در سایه نبود قانونی برای مقابله با سگ‌گردانی ـ یا حداقل ساماندهی این معضل ـ صاحبان این سگ‌ها نیز به آوردن سگ‌ها به اماکن عمومی اقدام می‌کنند و علاوه بر ایجاد رعب و وحشت برای مردم و کودکان، اماکن عمومی را به "فضولات" این سگ‌ها آلوده می‌کنند.

محمود مرعشی؛ دامپزشک متخصص حیات وحش دراین‌باره به تسنیم می‌گوید: «در کشورهای جهان اول، همراه داشتن کیسه مدفوع برای صاحبان سگ‌ها اجباری است چرا که مدفوع سگ یک "بمب بیولوژیک" از انواع ویروس‌ها و تخم انگل‌های قابل انتقال به انسان است.»
این در حالی‌است که سگ‌گردان‌ها در کشور ما، در سایه نبود قانون، به‌راحتی سگ‌های خود را در پارک‌ها و اماکن تفریحی خانواده‌ها و مکان بازی بچه‌ها رها می‌کنند و افراد جامعه به‌ویژه کودکان را در معرض این بمب‌های بیولوژیک انگلی (مدفوع سگ) قرار می‌دهند!

در این زمینه نیز شاید تنها قانونی که می‌توان به‌استناد آن با سگ‌گردانان برخورد کرد، قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است. ماده 191 این قانون مبتنی بر این است که «هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیر‌بهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید ممنوع می‌باشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجاز‌ شدیدتری نباشند به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.»

تشخیص اینکه اقدام مزبور تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست شناخته می‌شود یا خیر و نیز اعلام جرم مذکور به‌عهده وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط زیست است اما این دو نهاد نیز نسبت به اجرای این قانون درباره سگ‌گردان‌ها که با بی‌ملاحظگی خود، به محیط زیست و سلامتی مردم آسیب می‌زنند، اقدام خاصی انجام نمی‌دهند!

80درصد حیوان‌گزیدگی در ایران مربوط به سگ‌گزیدگی است!

یکی دیگر از مواردی که هنگام مواجهه با آن به خلأ قانونی برمی‌خوریم، موضوع آسیب سگ‌ها به جان شهروندان است،
شیرزادی؛
رئیس اداره مبارزه با بیماری‌های قابل انتقال از حیوان به انسان وزارت بهداشت درباره آمار سالانه حیوان‌گزیدگی‌های کشور به تسنیم می‌گوید: «در سال گذشته بالغ بر 320 هزار مورد حیوان‌گزیدگی در کشور ثبت شده است که 80 درصد آن‌ها سگ‌گزیدگی بوده است، حدود 19 درصد گزش‌ها توسط گربه و یک درصد نیز مربوط به سایر حیوان‌گزیدگی‌ها بوده است.»

بر اساس اعلام وی، تنها در سه‌ماهه اول سال جاری، 5 نفر بر اثر هاری جان خود را از دست داده‌اند.

شیرزادی ادامه می‌دهد: «افرادی که نسبت به نگهداری از حیوانات خانگی مانند سگ و گربه اقدام می‌کنند نیز باید اطلاعات کافی از نحوه انتقال بیماری از طریق این حیوانات کسب کنند زیرا 70 درصد موارد سگ‌گزیدگی از سوی سگ‌های صاحب‌دار است.»

نمودار زیر، روند رشد حیوان‌گزیدگی طی سال‌های اخیر را نشان می‌دهد، نگاهی به این نمودار حاکی از آن است که آمار حیوان‌گزیدگی هرساله رو به افزایش رفته است و باتوجه به این‌که عمده موارد حیوان‌گزیدگی مربوط به گزش سگ‌هاست می‌توان استنباط کرد که عدم کنترل جمعیت سگ‌های بلاصاحب توسط نهادهای مربوطه و همچنین افزایش تمایل افراد به نگهداری سگ‌ها و عدم آگاهی صاحبان سگ‌ها از بیماری‌های منتقله از طریق حیوانات خانگی، باعث شده است شاهد رشد روزافزون آسیب‌های ناشی از سگ‌ها به سلامتی جامعه باشیم.

تنها قانونی که در زمینه آسیب رساندن سگ‌ها به انسان‌ها وضع شده، ماده 501 قانون مجازات اسلامی است که بر اساس آن "هرگاه کسی به‌روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به‌سوی او برانگیزد یا هر کار دیگری که موجب هراس او می‌گردد مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایات به قصاص یا دیه محکوم می‌شود."

این قانون نیز طبیعتاً نمی‌تواند در مقابل عمل سگ‌گردانی بازدارندگی داشته باشد یا به کاهش آمار هاری و آسیب‌های جسمی ناشی از حمله سگ‌های ولگرد یا باصاحب، کمکی کند زیرا این ماده قانونی به بعد از وقوع حادثه اشاره دارد و جنبه پیشگیرانه ندارد و صرفاً در آن اشاره شده است که اگر کسی باعث شد سگ او به فردی حمله کند، باید دیه‌اش را نیز بپردازد.

چندسال پیش بود که حمله دو سگ به یک دختر 10ساله در لواسانات تهران تبدیل به موج خبری در رسانه‌های خبری و اجتماعی شد، حادثه تلخی که جراحات جسمی و روانی زیادی را برای این دختر کوچک، همراه داشت.

سال گذشته نیز خانمی توسط یک "سگ پیت‌بول"ی که به‌عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌شد، در سعادت‌آباد مورد حمله قرار گرفت و تا پای مرگ پیش رفت! این فرد قربانی گفت که بعد از ثبت شکایت در مراجع قانونی، توسط صاحبان این سگ وحشی، تهدید به قتل هم شده است!

بنابراین باتوجه به نبود قانون مشخص برای مقابله با سگ‌گردانی و کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب، ضروری است مجلس شورای اسلامی اقدام به قانونگذاری در این زمینه کند تا مردم، هزینه خوشگذرانی سگ‌گردان‌ها را با سلامتی و جان خود نپردازند!

نبود قانونی محکم درباره سگ‌گردانی در کشورمان،‌ باعث شده است صاحبان سگ‌ها در معابر عمومی و اماکن مسکونی اقدام به این کار کنند و نه‌تنها به خطر انداختن جان مردم با سگ‌گردانی را جرم و مستحق مجازات ندانند؛ بلکه حتی افرادی را که به آن‌ها تذکر می‌دهند، تضییع‌کنندگان حقوق شهروندی خود نیز بدانند!

کشورهای دیگر چه قوانینی دارند؟

به‌دلیل گسترش نگهداری از سگ‌ها به‌عنوان حیوان خانگی در کشورهای غربی، قوانین بسیار مستحکم و سختگیرانه‌ای نیز در این کشورها وضع شده است تا سلامتی سایر افراد جامعه به خطر نیفتد.

• در کشور هلند هیچ سگ بدون صاحبی در خیابان‌های شهرهای مختلف این کشور یافت نمی‌شود؛ دولت هلند در یک بازه زمانی، غذا دادن به سگ‌های ولگرد را ممنوع کرد و هزینه عقیم‌سازی سگ‌ها را به‌عهده گرفت؛ در این کشور به‌سرپرستی گرفتن سگ‌ها نیز قوانین سفت و سختی دارد به‌عنوان مثال، صاحبانی که به‌هردلیل سگ‌های خود را در خیابان رها می‌کنند با جریمه زندان مواجه می‌شوند و به نگهداری از سگ نیز مالیات تعلق می‌گیرد. هلندی‌ها همچنین با اجرای یک برنامۀ سراسری آن‌هم با بودجۀ دولتی که CNVR (جمع‌آوری، عقیم‌کردن، واکسیناسیون و بازگشت) نام داشت، توانستند معضل سگ‌های ولگرد را حل‌وفصل کنند. آژانس جهانی حفاظت از حیوانات نیز معتقد است که این برنامه، مؤثرترین راه برای مبارزه با جمعیت سگ‌های ولگرد بوده است.
• در انگلستان اگر فردی اجازه بدهد که سگ او به کسی آسیب برساند، تا 5 سال به زندان یا جریمه نقدی (یا هر دو) محکوم می‌شود، همچنین بریتانیا در زمان حاضر بالاترین نرخ عقیم‌سازی حیوانات خانگی در جهان را دارد و بیش از 80 درصد از این حیوانات (چه نر و چه ماده) توسط دامپزشکان عقیم شده‌اند.
• در تمام ایالت‌های آمریکا، قوانین سیار جامع و کاملی درباره ضرورت توجه به حقوق انسان‌ها در مسئله سگ‌گردانی و حتی حقوق حیوانات وجود دارد. در ایالات متحده، سگ‌ها در معابر عمومی یا پارک‌هایی که استفاده آن برای عموم آزاد است، حق تردد بدون قلاده را ندارند. این قانون برای جلوگیری از گزش توسط سگ‌ها وضع شده است، همچنین قانون جمع‌آوری مدفوع سگ در برخی از ایالت‌ها وجود دارد که طبق آن صاحب حیوان باید مدفوع سگ خود را از کوچه‌ها یا پارک‌ها جمع کند؛ در آمریکا کسانی که این کار را انجام ندهند بین 25 تا 1000 دلار جریمه می‌شوند.
• در آلمان نیز قوانین سفت و سختی برای نگهداری از سگ‌ها وضع شده است. برای نگهداری از سگ در برلین، افراد باید مالیات بپردازند؛ هزینه مالیات برای یک سگ 120 یورو و برای هر سگ اضافی 180 یورو در سال است البته سگ‌های راهنما از مالیات سگ معاف هستند و اگر سگی را از پناهگاه حیوانات بپذیرید، برای یک سال مالیات سگ پرداخت نمی‌کنید. در برلین، همه سگ‌ها باید در رجیستری سگ (Hunderegister) ثبت شوند که هزینه آن برای ثبت هر قلاده سگ 17.5 یورو است. اگر سگ شما یک نژاد خطرناک مثل Pitbulls, American Staffordshire, Terriers و Bull Terriers باشد باید آن را در اداره نظم عمومی نیز ثبت کنید.
• در آلمان علاوه بر عقیم کردن حیوانات خانگی، داشتن میکروچیپ و بیمه برای سگ‌ها نیز الزامی است. در این کشور همچنین برای افرادی که از پناهگاه‌ها سگ بپذیرند، تخفیف مالیاتی در نظر گرفته می‌شود.

علاوه بر مسئله وحشتناک سگ‌های بلاصاحب و آمار هاری، حیوان‌گزیدگی و بیماری‌های منتقله از آن‌ها، در زمان حاضر یکی از معضلاتی که با آن مواجه هستیم، افزایش بی‌رویه و شدید جمعیت سگ‌های بلاصاحب است.

افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد از کجا نشئت گرفته است؟

یکی از فرهنگ‌های غلطی که در سال‌های اخیر تحت عناوین به‌ظاهر زیبا و انسان‌دوستانه مانند "حمایت از حقوق حیوانات"، "حیوان‌دوستی"، "نیکوکاری" و "انجام عمل خیر" در حال گسترش است غذارسانی به سگ‌های بدون صاحب است.

یک فعال محیط زیست دراین‌باره می‌گوید: «غذا دادن به سگ‌ها نه‌تنها کمکی به آنها نمی‌کند، بلکه می‌تواند اکوسیستم آنها را نیز دچار اشکال کند، این اتفاق علاوه بر اینکه زاد و ولد را میان آن‌ها زیاد می‌کند، می‌تواند آن‌ها را در پیدا کردن غذا در طبیعت دچار چالش کند و اتفاقات تلخی مانند حمله سگ‌ها به کودکان را رقم بزند.»

این کارشناس، به خطرات غذارسانی بی‌رویه به سگ‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: «غذادهی گروهی به حیوانات باعث گردهمایی آنان و افزایش احتمال سرایت بیماری و انگل‌ها میان آنان می‌شود، همچنین با غذارسانی طولانی‌مدت به حیوانات رفته‌رفته واکنش ذاتی آنان نسبت به شکارچی به‌واسطه اعتمادی که از غذارسانی انسان پیدا کرده‌اند کاهش می‌یابد و گمان می‌کنند هنگام نزدیک شدن به آنها غذایی در انتظار آن‌هاست و اگر غذا به‌طور مرتب به آن‌ها نرسد، رفتار پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند.»

وقتی حقوق حیوانات بر انسان‌ها مقدم می‌شود!

غذارسانی‌ به سگ‌های بدون صاحب تحت عنوان حمایت از حقوق حیوانات در حالی انجام می‌شود که افراد مدعی حامی حقوق حیوانات بودن، هیچ حق و حقوقی برای انسان‌‌ها و همنوعان خود قائل نیستند زیرا با این کار خود، سگ‌هایی را که جمعیتشان در پی غذادهی چندبرابر شده است، به جان شهروندان بی‌گناهی می‌اندازند!

تنها در سه‌ماهه نخست امسال، 5 نفر بر اثر حمله سگ‌های ولگرد مبتلا به هاری شده‌اند که در همه موارد، منجر به مرگ شهروندان شده است.

داستان زمانی تلخ‌تر می‌شود که متوجه می‌شویم عمده قربانیان حمله سگ‌های ولگرد به شهروندان، کودکان هستند.

حامد 5ساله در اهواز، که برای گذاشتن زباله کنار خانه خودشان از منزل خارج شده بود مورد حمله سگ‌های ولگرد قرار گرفت و تکه‌ای از گوش سمت راست خود را از دست داد، در دزفول نیز یک کودک 6ساله به‌دلیل گزش سر و صورت و نواحی مختلف بدن توسط سگ هار کشته شد و انتشار تصاویر دلخراش حمله سگ‌ها به امیرعلی در باسمنج و ضحیِ 8ساله در نکا نیز از جمله تصاویری بود که امسال، قلب بسیاری از هموطنان را به دردآورد.

هزینه‌کرد چندمیلیون‌یورویی برای سگ‌‌های ولگرد از بیت‌المال!

کنار غذارسانی، فرایند عقیم‌سازی و واکسیناسیون سگ‌های ولگرد نیز تا امروز هزینه‌‌های بسیار سنگینی را به کشورمان تحمیل کرده است که عملاً این هزینه‌ها از جیب شهروندان پرداخت می‌شود.

سالانه مبالغ زیادی از بودجه کشور، صرف مبارزه با مواردی از جمله هاری می‌شود که بر اثر اهمال دستگاه‌های مختلف، در کشور ایجاد می‌شوند.

با توجه به درصد کشندگی بالای هاری، تمام افراد حیوان‌گزیده باید تحت مراقبت و پیگیری برای اقدامات پیشگیری‌کننده قرار گیرند که این اقدامات، هزینه‌های سنگینی به کشورهای مختلف از جمله کشور ما وارد می‌کند.

میانگین هزینه پیشگیری از هاری پس از مواجهه با حیوانات، در زمان حاضر به‌طور متوسط 108 دلار برای هر نفر که دچار سگ‌گزیدگی شده است، تخمین زده می‌شود!

سازمان جهانی بهداشت می‌گوید که در سطح جهانی، بار اقتصادی هاری ناشی از گزش سگ‌ها 8.6 میلیارد دلار در سال است که باید به آن، هزینه‌های ناشی از درمان آسیب‌های روانی واردشده برای افراد و جوامع را نیز اضافه کرد، اما این هزینه در کشور ما چقدر است؟

براساس اعلام رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال انسان و حیوان وزارت بهداشت به تسنیم، «هر دوز واکسن هاری 5 یورو هزینه دارد و سالانه 500 هزار دوز واکسن هاری استفاده می‌شود که این واکسن‌ها نیز تماماً وارداتی هستند.»

با احتساب این هزینه، سالانه 2 میلیون و 500 هزار یورو فقط صرف خرید واکسن ضدهاری در کشورمان می‌شود!

البته هزینه‌های پیشگیری از هاری تنها به همین‌جا ختم نمی‌شود و علاوه بر واکسیناسیون، هر واحد سرم ضدهاری نیز 50 یورو هزینه برای کشور دارد که برخی افراد دچار حیوان‌گزیدگی‌شده نیاز به آن پیدا می‌کنند. پیشگیری از بروز هاری در هر فرد دچار حیوان‌گزیدگی، به‌طور میانگین 5 میلیون تومان هزینه در بر دارد!

کنترل هاری در حیات وحش بحثی جدی است که این موضوع به‌عهده سازمان حفاظت محیط زیست است. بر اساس دستورالعمل کنترل سگ‌های ولگرد، شهرداری‌ها وظیفه اصلی را در خصوص سگ‌های ولگرد دارند و باید سگ‌ها را زنده‌گیری، واکسینه و عقیم و در مراکز ویژه خارج از مناطق مسکونی نگهداری کنند.

در عین حال مردم بهای کم‌کاری شهرداری‌ها در عمل به وظیفه قانونی‌شان را با لطماتی که به جان و سلامتی و روان‌شان وارد می‌شود می‌پردازند!

آخرین اظهارنظر شهرداری درباره رسیدگی به سگ‌های ولگرد نیز مربوط به فروردین امسال است که معاون خدمات شهری شهرداری تهران با اشاره به حضور خانواده‌ها اعم از کودکان، زنان و سالمندان در بوستان‌ها و پارک‌ها گفته است: در راستای حمایت از خانواده‌ها، ورود سگ‌ها به بوستان‌ها ممنوع است!

اما چند دقیقه گشت‌وگذار در بوستانهای سطح شهر حاکی از حضور جمعیت کثیری از سگ‌ها در تمام پارک‌ها و بوستان‌‌های کشورمان است که آنها را به مکانی ناامن برای خانواده‌ها تبدیل کرده و عملاً امکان فعالیت و بازی کودکان را از شهروندان سلب کرده است؛ مشخص نیست ممنوعیتی که معاون شهرداری از آن صحبت می‌کند به‌عهده چه نهادی قرار دارد!

زیان جسمانی و هزینه ناشی از سگ‌های ولگرد و باصاحب، تنها به همین موارد ختم نمی‌شود، اگر گشت‌وگذاری در بوستان‌های شهرها داشته باشیم حتماً با مدفوع سگ‌های ولگرد و حتی صاحب‌دار مواجه شده‌ایم که منبعی بزرگ برای انواع و اقسام انگل‌ها و باکتری‌ها هستند.

یکی از این باکتری‌ها که از طریق مدفوع سگ‌ها منتقل می‌شود "کمپیلوباکتر" است.

آلودگی به کمپیلوباکتر باعث بروز علائمی همچون اسهال، گرفتگی عضلات، درد شکم و تب می‌شود. سگ‌ها مخزن اصلی این باکتری‌ها هستند و می‌توانند بدون داشتن علائم بالینی خاصی، ناقل این باکتری باشند.
بر اساس اعلام انجمن بهداشت عمومی کانادا، تماس با حیوانات خانگی و به‌خصوص سگ‌های خانگی می‌تواند باعث ابتلا به این باکتری شود، انتقال این باکتری از حیوان به انسان بر اثر تماس با مدفوع سگ و حیوانات خانگی صورت می‌گیرد و کودکان و افراد دارای نقص ایمنی، گروه‌های در معرض خطر ابتلا به این باکتری هستند.

بیماری‌های باکتریایی بسیار خطرناکی نظیر سالمونلا، کامپیلوباکتر، اشریشیاکلی و کلستریدیوم دیفیسیل و بیماری‌های انگلی نظیر توکسوکاریازیس، لارو مهاجر پوستی، اکینوکوکوس، ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوم نیز از جمله بیماری‌هایی هستند که از طریق مدفوع سگ‌ها به انسان منتقل شوند.

دکتر امیری؛ دامپزشک با بیان اینکه سگ‌ها می‌توانند ناقل بیماری‌های مختلفی باشند، به تسنیم می‌گوید: «علاوه بر بیماری هاری، مدفوع سگ‌های آلوده به انگل، با آلوده کردن سبزی‌ها و صیفی‌جاتی که در زمین‌های کشاورزی اطراف شهرها کاشته شده است، می‌تواند باعث افزایش شیوع بیماری به‌نام "کیست هیداتید" شود؛ متأسفانه میزان شیوع این بیماری در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش بی‌رویه جمعیت سگ‌های مبتلا به بیماری، بیشتر شده است. این بیماری برای انسان و حتی سایر حیوانات خطرناک است؛ بیماری بر اثر نوعی کرم پهن ایجاد می‌شود که در روده سگ زندگی می‌کند و اگر سگ‌ها تحت درمان مداوم با داروهای انگلی نباشند، ممکن است به آن آلوده شوند و کرم، به‌میزان زیادی در روده آنها تکثیر و از طریق مدفوع دفع می‌شود. اگر مدفوع آلوده به این کرم در طبیعت یا پارک‌ها پراکنده شود، تخم این کرم‌ها از طریق دست آلوده، وارد بدن انسان می‌شود و باعث ایجاد کیست در مغز، چشم، کبد، کلیه و سایر اندام‌های بدن می‌شود که می‌تواند خطرات بسیار زیاد داشته و کشنده باشد.»

مروری بر همه مسائل و مشکلاتی که ذکر شد حاکی از آن است که عدم کنترل و چاره‌جویی آجل برای جمعیت سگ‌های ولگرد و عدم ساماندهی و قانون‌گذاری برای سگ‌های باصاحب در حال تبدیل شدن به یک بحران بزرگ در کشورمان است؛ بحرانی که اگر امروز فکری به حال قانونگذاری و ساماندهی آن نشود، در سال‌های نه‌چندان دور شاهد بروز فجایع زیست‌محیطی و سلامتی ناشی از آن خواهیم بود و لطماتی که دیگر قابل جبران نخواهد بود.