عمر مفید مواد اولیه هیدروکربوری و فرصتی که برای توسعه و صادرات آسان آن بویژه در خصوص نفت خام وجود دارد، شاید از ۲۰ سال تجاوز نکند. جهان در حرکت به سمت استفاده از سوخت‌های پاک و تجدیدپذیر است و این موضوع نشان می‌دهد که ایران نیز برای تولید و صادرات نفت فرصت اندکی دارد.
تا سال ۲۰۴۰ میلادی سبد انرژی‌های پرطرفدار جهان تغییر می‌کند و ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر هیدروکربوری باید برای استفاده از فرصت موجود دست بجنباند. واقعیت برخلاف تصور منسوخ برخی است که ادعا می‌کنند نفت سرمایه بین نسلی است و باید برای نسل‌های بعدی محفوظ بماند.
آنچه برای نسل‌های بعدی از نفت می‌تواند به‌عنوان یک سرمایه بین نسلی باقی بماند، سرمایه گذاری‌هایی است که با منابع حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌ها و محصولات جانبی آن انجام می‌شود. نخستین مسأله‌ای که مانع از تحقق این هدف و حضور قدرتمند ایران در بازار‌های جهانی و همین‌طور جذب سرمایه و تکنولوژی شد، تحریم است. تحریم‌های خارجی و البته دست انداز‌های داخلی که اجازه نمی‌دهد صنعت نفت ایران شکوفا شود و از فرصت محدود خود بیشترین بهره را ببرد.
اکنون که زمزمه‌های احتمال کاهش تحریم‌ها و فراهم شدن زمینه‌های صادرات نفت و جذب سرمایه خارجی به گوش می‌رسد؛ باید با دقت بیشتری در این مسیر قدم برداشت تا دوباره فرصت سوزی اتفاق نیافتد. باید قبل از هر چیز، متخصصان امر دور هم جمع شوند و بررسی کنند که کدام موانع داخلی هستند و خودمان با دست‌های خودمان علیه کشور رقم زده‌ایم و کدام یک از خارج بر ما تحمیل شده است.
باید تمام موانع حاصل از تحریم شناسایی شود و در اسرع وقت موانع داخلی مانند قوانین و مقررات دست و پا گیر رفع شود.
در این مدت، لازم است که لیست ظرفیت‌های داخلی نیز به دقت شناسایی شود تا در اولویت باشد. اما با عینک واقع بینی کاستی‌ها را نیز در نظر بگیریم. چراکه صنعت نفت همانقدر که به صادرات و بازگشت به بازار نیازمند است؛ به توسعه نیز احتیاج دارد و نمی‌توان از این مسأله غافل شد که هر دو به یک اندازه در اولویت‌های کشور هستند. اگر تحریم‌ها برداشته شود، در اولین فرصت ایران توان این را دارد که یک میلیون بشکه در روز صادرات نفت خود را افزایش دهد و ظرف ۶ ماه ۵۰۰ هزار بشکه دیگر به این رقم بیفزاید. شاید حدود یک سال زمان لازم باشد که حجم صادرات نفت ایران به رقم قبل از تحریم‌ها یعنی حدود ۲.۷ میلیون بشکه در روز برسد.
در خصوص میزان سرمایه مورد نیاز برای بازگشت چاه‌های نفت موجود به تولید نمی‌توان رقمی دقیق عنوان کرد؛ اما عدد خیلی بزرگی نخواهد بود. ضمن آنکه برای حفظ وضع موجود در چند سال اخیر نیز سرمایه گذاری‌هایی صورت گرفته که به بازگشت ایران به بازار نفت کمک می‌کند. در صورت لغو تحریم‌ها، ایران مشکل بازاریابی نیز نخواهد داشت. چراکه نفت باکیفیت و ارزان ایران در جهان به میزان کافی خواهان دارد.
اما مسأله مهمتر، مکانیزم اجرایی است که متأسفانه نداریم. همزمان با فعال‌سازی زمینه استحصال نفت لازم است که نظام‌های بین‌المللی نیز به صنعت نفت ایران متصل شوند. به مسأله اخذ تأییدیه بانکی، حمل، بیمه و کیفیت سنجی و... باید توجه ویژه تری داشته باشیم. صرف اینکه تحریم‌ها برداشته شود برای بازگشت نفت ایران به بازار کافی نیست. تحریم یک شبه اعمال می‌شود، اما برداشته شدن آن یک پروسه زمانبر است. در مورد موانع داخلی نیز که از آن به‌عنوان خود تحریمی یاد می‌شود، چندی پیش تحقیقی در اتاق بازرگانی تهران انجام دادیم که نشان می‌داد ساختار بنیادی اقتصاد کشور ما دچار مشکل است.
در دوران تحریم‌ها برخلاف تمام تجربه‌های جهانی که با توجه به شرایط اقتصادی در دوران تحریم، ضوابط فعالیت‌های اقتصادی را تدوین و تسهیل می‌کنند، در ایران برعکس عمل می‌شود. طبق این بررسی، از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴، یعنی در اوج تحریم‌های دوره قبل، عوامل بازدارنده و صدور بخش نامه‌های متنوع ۲ تا ۳ برابر مدت زمانی بوده که تحریم نداشتیم. جالب‌تر آنکه با رفع تحریم‌ها و اجرای برجام نیز این بخش نامه‌ها از بین نرفته‌اند و به این ترتیب اقتصاد کشور را تحت فشار‌های داخلی قرار داده‌اند.
در سال‌های اخیر مجدداً حجم این قوانین دست و پا گیر بیشتر شده و الان نیز اگر تحریم‌ها برداشته شود، بازهم این قوانین زائد مانند یک تحریم داخلی به اقتصاد کشور لطمه می‌زنند.
ما باید این قوانین را شناسایی و ساختار درهم ریخته اقتصادی را در اولین فرصت اصلاح کنیم. جریانی از مؤلفه‌های منفی و نظام خودتحریمی در ایران شکل گرفته که یک نظام اقتصادی مخدوش را از ایران ترسیم می‌کند و حتی سرمایه داران ایرانی ساکن خارج را نیز از سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور و صنعت نفت بیزار می‌کند و فراری می‌دهد.
در حالی که در تجربه‌های کشور‌هایی مانند کره جنوبی و ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم دیده می‌شود که همین سرمایه‌گذاران وطنی که ساکن کشور‌های توسعه یافته بوده‌اند، نقش پررنگی در رشد اقتصادی آن‌ها داشته‌اند. از این‌رو ایران نباید برای رسیدن به زمان لغو تحریم‌ها دست روی دست بگذارد و برای بهبود اقتصادی نیازمند اقداماتی است که همین امروز زمان اجرای آن است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها شکل‌گیری یک اتحاد ملی و بازآرایی قوانین اقتصادی است.
*رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران
منبع: روزنامه ایران
