بین الملل تابناک: برنامه پیشنهادی سید عباس عراقچی وزیر خارجه پیشنهادی مسعود پزشکیان با عنوان «فراگیر، فعال و اثرگذار» منتشر شده است.
در طلیعه برنامه پیشنهادی عراقچی اشاره به سخنان اخیر آیت الله خامنه ای، رهبر انقلاب، شده است و نشان دهنده دلیل نامگذاری این برنامه از سوی عراقچی نیز به شمار می رود.
در طلیعه این برنامه پیشنهادی سخنان رهبر انقلاب در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری مسعود پزشکیان در 9 مرداد 1403 آمده است. از دیدگاه معظم له، «در برابر امواج و حوادث جهانى و منطقه اى، سياست خارجى بايد فعال و اثرگذار باشد و نه منفعل. مسائل گوناگونى چه از لحاظ سياسى، چه علمى و چه از لحاظ پيشرفتها و ابتكارات فوق العاده و عجيب علمى مثل هوش مصنوعى در دنيا اتفاق افتاده است، با اين قبيل موضوعات بايد برخوردى فعال و اثرگذار شود و نه منفعلانه. غفلت و تغافل از آنچه در دنيا و منطقه پيش می آيد جايز نيست. هر حادثه اى بيش می آيد، ما موضعى در قبال آن داريم؛ اين موضع را باید صريح، روشن، با قدرت و متانت ابراز كنيم تا دنيا بشناسد و بفهمد كه ايران اسلامى در اين قضيه چه می گويد.»
همچنین در ادامه این طلیعه، سخنان مقام رهبری در دیدار رئیس و نمایندگان مجلس در 31 تیرماه 1403 آمده است: «ما میتوانیم تحریمها را با ابزارهای شرافتمندانه برطرف و بالاتر از آن، خنثی کنیم. همچنان که بارها گفته ایم برداشتن تحریمها دست ما نیست و باید برای رفع آنها تدبیر اندیشید، اما خنثی سازی تحریم دست ما است و راههای خوبی هم برای آن وجود دارد که مسئولین دولتی برخی از آن راهها را رفتند و آثار خوبی هم داشت. در این زمینه مجلس هم میتواند نقش آفرینی کند.»
بر این اساس عراقچی در عنوان برنامه خود به «فعال» بودن و «اثرگذار» بودن سیاست خارجی مطابق با دیدگاه رهبر انقلاب تاکید کرده است. می توان «فراگیر» بودن را با توجه به فرازهای رهبر انقلاب هم در موضوعات سیاست خارجی ارزیابی کرد و هم در مناطق جغرافیایی.
بدین معنا که موضوعات غیر سیاسی از جمله موضوعات «علمى و پيشرفتها و ابتكارات فوق العاده و عجيب علمى مثل هوش مصنوعى» در سیاست خارجی باید مورد توجه باشد. از سوی دیگر فراز مرتبط با تحریمها نیز نشان دهنده «فراگیری» جغرافیایی سیاست خارجی خواهد بود.
عراقچی پیشبرد این سیاست خارجی را بر اساس اصل « عزت، حکمت و مصلحت» مورد تاکید رهبر انقلاب دنبال خواهد کرد. مسعود پزشکیان نیز در این زمینه مسیر دستگاه سیاستگذاری خارجی را روشن کرده است: «تأمین منافع ملی، پاسداری از امنیت کشور، توسعه اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی مردم در چارچوب سه اصل «عزت، حکمت و مصلحت» مهمترین اهداف سیاست خارجی دولت من خواهد بود.»
اصول سیاست خارجی مطرح توسط عراقچی منبعث از منابع زیر و دستگاه سیاست خارجی مجری این سیاستها خواهد بود:
- خطوط کلّی سیاست خارجی مندرج در اصول مختلف قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛
-تدابیر، رهنمودها و ارشادات حضرت امام (ره) و مقام معظّم رهبری، به ویژه سه گانه راهبردیِ «عزّت، حکمت و مصلحت»؛
- سیاستهای کلان نظام در حوزه روابط خارجی و بین المللی؛
- اسناد بالادستی، از جمله سند چشم انداز، برنامه هفتم توسعه و مصوّبات مجلس محترم شورای اسلامی؛
-خطوط کلّی مرتبط با سیاست خارجی در «بیانیه گام دوم انقلاب»؛
-دیدگاهها و رویکردهای کلان رئیس جمهور محترم و دولت چهاردهم؛
-قواعد عمومی همچون امنیت ملّی، منافع ملّی، توسعه و پیشرفت کشور، منزلت بین المللی و سربلندی ایران و ایرانی.
بر اساس اصول مذکور، عراقچی می گوید: « سیاست خارجی دولت چهاردهم با توجّه به اصول فوق، سه مأموریت اصلی برای خود قائل است: «تأمین منافع ملّی، حفظ و افزایش ثروت ملّی،» «تحکیم امنیت ملّی و ارتقاء قدرت» و «حفظ و تقویت عزّت ملّی».
به تعبیر وی، سیاست خارجی دولت چهاردهم خلاصه می شود در «بسترسازی برای افزایش ثروت، قدرت و منزلت جمهوری اسلامی ایران».
بر این اساس دولت چهاردهم توجه به «دیپلماسی اقتصادی» را اولویت خود قرار داده است. پیش از این نیز با تغییر در دستگاه سیاست خارجی، معاونت مستقلی برای «دیپلماسی اقتصادی» ایجاد شده بود که نشان از اهمیت این موضوع در دستیابی به ثروت ملی است.
بر این اساس دستگاه سیاست خارجی، به دنبال قرار دادن سیاست خارجی در «مدار پیشرفت اقتصادی» است به دیپلماسی اقتصادی «درونزا» و «برونگرا» توجه خواهد داشت. «درونزا» در این تعبیر می تواند بر جنبه های داخلی اقتصاد با اتکا به اصل اقتصاد مقاومتی باشد.
«برونگرایی» می تواند ناظر بر «تعامل با جهان» و تلاش برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تعاملات اقتصادی باشد. در این راستا توجّه به فرصتهای عظیم سیاسی و اقتصادی در حوزه همسایگان، حوزه فرهنگی و تمدنی ایرانی، و «جنوب جهانی» مد نظر دولت چهاردهم خواهد بود.
همچنین در این راستا توجه ویژه ای بر استفاده حداکثری از ظرفیت سازمانهای منطقه ای چون شانگهای، بریکس، اتّحادیه اقتصادی اورآسیا و دیگر سازمانهای مشابه که ذیل «جنوب جهانی» رده بندی می شوند مورد توجه دستگاه سیاست گذاری خارجی دولت چهاردهم خواهد بود.
توجه و تمرکز دستگاه سیاست خارجی از منظر عراقچی معطوف به مناطق آفریقا، آمریکای لاتین و شرق آسیا خواهد بود و در این راستا اقتصادهای نوظهور و قدرتهای میانی چون هند، اندونزی، آفریقای جنوبی و برزیل نیز مورد توجه ایران است. اهمیت قدرتهای نوظهر و میانی در نظم آتی جهانی حائز اهمیت است و قدرتهای بزرگ سعی خواهند کرد این قدرتهای میانی را به خود نزدیک کنند. در این نظم منطق بازیگری قدرتهای میانی مبتنی بر سیاست متوازن و مصون سازی است تا بتوانند از نظم مبتنی بر «رقابت قدرتهای بزرگ» بهره لازم ببرند.
به طور کلی سیاست خارجی عراقچی در سطح بین المللی توجه به «جنوب جهانی» و سازمانهای بین المللی ذیل آن خواهد بود. در خصوص رابطه با جهان غرب و به ویژه ایالات متحده آمریکا، سیاست خارجی دولت جدید به دنبال «مدیریت تخاصم با ایالات متّحده، و مقابله با سیاستهای خصمانه آمریکا و رژيم صهیونیستی» است.
این سیاست شباهتی با سیاست خارجی دولت سیزدهم در خصوص برجام دارد که در سند مردمی دولت رئیسی منعکس بود. در این راستا دولت سیزدهم هم به دنبال حل و فصل موضوع هسته ای و تبدیل آن از موضوعی سیاسی به موضوعی فنی بود.
اما دولت چهاردهم علاوه بر تاکید بر رفع تحریمها به صورت شرافتمندانه، خواهان مدیریت روابط با آمریکا نیز هست که معنای فراتر از حل و فصل موضوع هسته ای پیدا می کند.
در راستای رفع تحریمها، عراقچی معتقد به «مذاکرات جدّی، هدفمند و غیرفرسایشی» جهت رفع تحریمهای یکجانبه آمریکاست. یکی دیگر از دلایل دنبال کردن چنین مذاکراتی به خنثی سازی و پیشگیری از «امنیتی سازی» از جمهوری اسلامی ایران و اجماع سازی در این خصوص به ویژه در شورای امنیت سازمان ملل باز می گردد.
اهمیت موضوع رفع تحریمها از آنجاست که تحریمها ظرفیتهای زیادی از جمهوری اسلامی ایران گرفته است. مهمترین ظرفیتی که در این خصوص تباه شده، ظرفیتهای جغرافیایی ایران در کریدورهای بین المللی است.
بر این اساس عراقچی می گوید «برای جلوگیری از تهی سازی ظرفیتهای جغرافیایی کشور، به ویژه در دو حوزه حمل ونقل منطقه ای و ترانزیت بین المللی، و حوزه انرژی» کوشش خواهد کرد.
در این راستا می توان به جایگزینی جغرافیای ایران در «یک کمربند-یک جاده» چین و شاخه اروپایی کریدور «شمال-جنوب»، کریدور خلیج فارس به آسیای میانه، کریدور «شرق-غرب» و ... اشاره کرد.
رویکرد عراقچی به مسائل منطقه ای ذیل راهبرد «منطقه قوی» قرار می گیرد که پزشکیان در مراسم تحلیف نیز بدان اشاره کرده است. «منطقه قوی» از جهت توجه به مکانیسمهای درون منطقه ای، سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران بوده است. بدن معنا که نظم منطقه ای باید توسط کشورهای منطقه تعیین شود و نیروهای خارجی از منطقه خارج شوند.
«منطقه قوی» همچنین نوعی بازی با حاصل جمع جبری غیر صفر را ترسیم می کند که برد یک کشور به معنای باخت کشور دیگر نیست. به عبارت دیگر نفع یک کشور می تواند به نفع کشوری دیگر نیز باشد.
