بین الملل تابناک: دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوری‌خواه در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سخنان اخیر خود در «باشگاه اقتصادی نیویورک» گفته است که قصد دارد کمترین استفاده را از تحریمها بکند. او در پاسخ به سوالی درباره اینکه در صورت ورود به کاخ سفید آیا تحریمها را به ویژه علیه روسیه تشدید خواهد کرد یا آنها را کاهش خواهد داد گفت: «من می‌خواهم از تحریمها به کمترین میزان ممکن استفاده کنم.»
دونالد ترامپ در سخنان خود اعتراف کرد که تحریم کشورهایی نظیر ایران، روسیه و چین به کاهش سلطه دلار در مبادلات بین‌المللی منجر می‌شود. او درباره توسل مفرط به تحریمها گفت: «شما ایران را از دست می‌دهید. روسیه را از دست می‌دهید. چین دارد تلاش می‌کند ارز خودش را به ارز مسلط دنیا تبدیل کند.»
ترامپ تصریح کرده است که به باور او تحریم کشورهایی مانند روسیه به تضعیف جایگاه دلار منجر می‌شود. او گفت: «با همه این کشورها تعارضاتی ایجاد می‌شود که موجب خواهد شد شما سلطه دلار را از دست بدهید.»
این اعتراف در حالی است که ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود و بنا بر گزارش موسسه حقوقی «گیبسون دان» دولت ترامپ در دوران ۴ ساله خود در کاخ سفید بیش از ۳۹۰۰ اقدام تحریمی مجزا علیه طرف‌های مختلف انجام داده است.
تحریمهای ثانویه ترامپ علیه ایران در آن زمان نیز با مخالفت «ریچارد نفیو» طراح تحریمهای ایران در دولت اوباما مواجه شده بود.
اما پرسش این است چرا «نفیو» با تحریمهای ثانویه بی رویه آمریکا علیه ایران در دوره ترامپ مخالف بود؟
در ابتدا باید توجه داشت که تحریمهای ثانویه در نتیجه خروج دولت ترامپ از برجام تشدید شد. این تحریمها در واقع تحریمهای سازمان ملل که حمایت اعضای آن را داشت، نبود.
نگرانی نفیو از تحریمهای ثانویه امریکا علیه ایران
یکی از ایرادات نفیو به تحریمهای بی رویه ترامپ علیه ایران نیز همین موضوع بود که تحریمهای ثانویه نمی تواند حمایت همه کشورها را داشته باشد. آنچه «نفیو» را در مورد این تحریمها نگران می کرد تصویر کلی از نقش تحریم در سیاست خارجی آمریکا بود.
به اعتقاد «نفیو» تحریم ابزاری برای حمایت از سیاست خارجی آمریکاست و این تصویر که آمریکا قادر خواهد بود با اعمال تحریم برای تغییر در سیاست خارجی یک کشور فشار وارد کند باید پابرجا بماند. در غیر این صورت و تضعیف چنین تصویری، تحریم کارکرد نخواهد داشت.
نفیو در کتاب «هنر تحریمها» می گوید: «تحریم‌گذاری به‌عنوان ابزار استراتژیک در دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده، نه امری صرفاً فنی، بلکه بیشتر هنر تصمیم‌گیری و به‌کار گرفتن خلاقانه ابزارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این مورد است. به‌عنوان مثال، نفیو نشان می‌دهد که چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند، یا مثلاً چگونه افزایش قیمت مرغ در ایران، موضوعی که هدف تحریم نبوده، به افزایش فشار تحریمها کمک کرده است یا مثلاً چطور واردات برخی اقلام را منع نکرده تا ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتر و زودتر تحلیل برود.»
به اعتقاد نفیو، اعمال تحریمهای بی رویه از سوی ترامپ و عدم تغییر در سیاست خارجی ایران این تصویر کلی از نقش تحریم در سیاست فشار آمریکا را خداشه دار کرده است. چون ایران نه تنها سیاست خود را تغییر نداد بلکه راههای نیز برای دور زدن آن پیدا کرد.
نفیو معتقد است: «تغییر رویکرد سیاست های تحریمی توسط سایر دولتها، مظهر تأثیرات احتمالی سیاست های ترامپ در استفاده از قدرت اقتصادی ایالات متحده آمریکا است. از اتحادیه اروپا گرفته تا روسیه، چین و سایر کشورها رویکردهای دیرینه خود را در رابطه با تحریم ها تغییر داده اند - یا به منظور پاسخگویی یا شاید استفاده از مسیرهای جدید ایجاد شده توسط ایالات متحده آمریکا.»
تلاشهای چین برای دلارزدایی
در واقع چین با اقدامات گوناگون به مقابله با تحریمهای آمریکا پرداخت. از یک سو با اقدامات تلافی جویانه مقامات و شرکتهای آمریکا را مورد تحریم قرار داد و در ثانی از شرکتهای خود خواست معطوف به بازار داخلی باشند.
اما آنچه بیشتر آمریکا را نگران کرده کاهش سلطه دلار در نتیجه تحریم است. برای نمونه کشورهای عضو بریکس در تلاش برای کاهش سلطه دلار و استفاده از ارزهای مشترک یا غیر دلاری هستند. این روند در سازمان همکاری شانگهای نیز شروع شده است.
چین همچنین برای رهایی از مکانیسم سوئیفت درصدد راه اندازی مکانیسمهای مستقلی است که به سوئیفت چینی نیز معروف شده است.
این کشور در زمینه ارز دیجیتال نیز گامهایی برداشته تا مانع فراگیر شدن ارز دیجیتال از سوی شرکتهای آمریکایی از جمله فیس بوک شود که تلاش گسترده ای برای فراگیر کردن ارز دیجیتال خود موسوم به «لیبرا» کرده است.
از سوی دیگر چین سیستم پرداخت و ترخیص مالی «کیپس» (Cross-border Interbank Payment System) را ۵ سال پیش برای کمک به بین‌المللی شدن استفاده از یوآن ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۹ حجم تراکنش‌های کیپس ۱۳۵.۷ میلیارد یوآن (معادل ۱۹.۴ میلیارد دلار) در روز شد که ۹۶ کشور و منطقه در آن مشارکت داشتند.
اگر چه این روند مسبوق به سابقه از سوی تحریم شدگان است اما شتاب این روند، آمریکا را نگران کرده است. نفیو در این زمینه می گوید: «اقداماتی که آنها (کشورهای تحریم شده) انجام داده اند به خودی خود بی سابقه نیستند زیرا هر یک از این کشورها و سازمانهای متبوع آنها - در مواقعی - سیاست هایی را در پیش گرفته اند که با برخی از این اقدامات فعلی سازگار است. اما درمجموع آنها دارای تغییر کلی در نحوه برخورد جهان با تحریم ها و سیاست تجاری، به ویژه آنچه ایالات متحده اعمال می کند؛ هستند.»
شتاب برای ایجاد جایگزین سوئیفت
اندیشکده بلفر وابسته به دانشگاه هاروارد امریکا هم در گزارشی در این زمینه می گوید: «در رابطه با توسعه شبکه سوئیفت در مقابله با تأمین مالی ترور، تا تحریم اقتصادی روسیه در واکنش به اقدامات تهاجمی این کشور در سرزمین همسایه، درک قدرت از سوی سیاست گذاران و تصمیم گیران آمریکایی در امور مالی جهانی برای محافظت از منافع ملی بسیار مهم و حیاتی است.
این اندیشکده همچنین اضافه کرد که مسلما همراهی با این قدرت بزرگ اقتصادی(آمریکا) یک مسئولیت بزرگ برای بهره برداری مناسب از این ابزار است. تحریم های آمریکا اگر به صورت یکجانبه و بدون آینده نگری در راستای مجازات های سخت دیپلماتیک به کار گرفته شوند، کارایی خود را از دست خواهند داد. در چند سال گذشته شاهد انواع مختلفی از تحریم های آمریکا بوده ایم که به صورت یکجانبه در سرتاسر دنیا اعمال شده است. این تحریم ها اگر به صورت یکجانبه و بدون آینده نگری در راستای مجازات های سخت دیپلماتیک به کار گرفته شوند، کارایی خود را از دست خواهند داد.
مرکز بلفر در ادامه گزارش خود می آورد: «هر دولتی (در آمریکا) نیازمند یک راهبرد امنیت ملی جدید برای استفاده مسئولانه تر از دلار آمریکا در سیاست خارجی دارد. این امر به ایالات متحده امکان استفاده از این ابزار در بلندمدت را می دهد. در چند سال گذشته سیاستمداران آمریکایی شاهد بودند که هم متحدان و هم دشمنان به طور مشابه در سرتاسر دنیا برای محدود کردن قدرت دلار در بازارهای جهانی تلاش کرده اند. اگرچه معاهدات چندجانبه در فضای سیاسی پس از جنگ جهانی دوم ایالات متحده را در مرکز اقتصاد جهانی و تجارت بین الملل قرار داد، اما این دوره هفتاد ساله فشار قابل ملاحظه ای را بر دولت های خارجی اعمال کرده است زیرا روسیه، چین و اتحادیه اروپا همگی تلاش کرده اند تا ارز جایگزینی را ارائه کنند. روسیه و چین از مدت ها قبل درصددند تا هژمونی اقتصادی ایالات متحده را کنار بزنند، اتحادیه اروپا نیز از الگوی مشابهی پیروی کرده است.»
آنچه نفیو را نگران می کرد حال مورد توجه ترامپ نیز قرار گرفته است. تحریمهای ثانویه آمریکا نتوانسته حمایت جهانی را با خود به دنبال داشته باشد. از دید واشنگتن، همراهی کشورهای دیگر با تحریمهای آمریکا علیه ایران عاملی مؤثر در کارآمدی تحریمها به شمار می رود و اگر این مؤثر بودن تحریمها کارکرد خود را از دست بدهد دیگر تحریم نمی تواند به عنوان یک ابزار تأثیرگذار در سیاست خارجی آمریکا برای تغییر رفتار طرف تحریم شده مورد استفاده قرار گیرد.
از سوی دیگر راه اندازی مکانیسمهای مالی مستقل از سوئیفت نیز اگرچه مستلزم زمان است و بانکهای سایر کشورها نیز باید به آن بپیوندند ولی روند راه اندازی و پیگیری این مکانیسمها روندی شتابان است تا از وابستگی به دلار کاسته شود.
روند شتابان چنین اقداماتی و تاثیر آن بر اقتصاد امریکا و کاهش سلطه دلار باعث نگرانی شخصی چون ترامپ شده است.
در پایان باید توجه داشت اگرچه تحریم باعث فشار بر اقتصاد ایران شده است ولی منظوری که واشنگتن از اعمال آن داشته، محقق نشده است. حال تصویر ایران به عنوان یک کشور تحریم شده، تصویری کلانی را مقابل آمریکا از کاهش اثر تحریم در سیاست خارجی آمریکا و فشار بر کشور تحریم شده جهت تغییر سیاستهای خود ارائه کرده است.
دلار به پایان سلام کن.