بمب‌ ترموباریک مرگبارترین سلاح در جنگ شهری

به گزارش سرویس سیاسی تابناک، بمب ترموباریک، که با نام‌های "بمب موج فشار و حرارت" یا "بمب هوا-سوخت" نیز شناخته می‌شود، نوعی سلاح انفجاری قدرتمند است که با استفاده از یک واکنش شیمیایی ویژه، انفجار‌هایی با شدت و دامنه بسیار بالا تولید می‌کند.

 این نوع بمب‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تأثیرات مخربی بر اهداف انسانی و زیرساخت‌ها داشته باشند و قدرت تخریب آنها به‌مراتب بیشتر از بمب‌های معمولی است. تاریخچه ساخت و استفاده از این بمب‌ها به دهه‌های گذشته برمی‌گردد.

تاریخچه و توسعه بمب ترموباریک

 آغاز تحقیقات (دهه ۱۹۶۰-۱۹۷۰): توسعه بمب‌های ترموباریک به طور رسمی از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد، زمانی که محققان و مهندسان نظامی در ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی به دنبال یافتن راهی برای ترکیب سوخت‌های قابل اشتعال با مواد منفجره بودند تا انفجاراتی با شدت و دامنه بالا ایجاد کنند.

 ایالات متحده آمریکا: در دهه ۱۹۶۰، نیروی هوایی ایالات متحده تحقیقاتی را در زمینه استفاده از گاز‌ها و مایعات قابل اشتعال برای ایجاد انفجار‌های با شدت بالا آغاز کرد. این تحقیقات در ابتدا به صورت آزمایشی و برای اهداف خاص، مانند نابودی اهداف در جنگ‌های شهری یا تخریب پناهگاه‌ها و تونل‌ها بود.

  اتحاد جماهیر شوروی: در همان زمان، شوروی نیز تحقیقات مشابهی را در زمینه سلاح‌های ترموباریک انجام داد. این سلاح‌ها به سرعت توجه مقامات نظامی این کشور را جلب کرد.

   اختراع و اولین کاربردها:

  در ایالات متحده: در دهه ۱۹۷۰، نیروی هوایی ایالات متحده اولین نمونه‌های بمب‌های ترموباریک را ساخت و آزمایش کرد. این بمب‌ها تحت عنوان Fuel-Air Explosive (FAE) شناخته می‌شدند و بیشتر برای استفاده در عملیات‌های نظامی خاص و در جنگ‌های شهری و حملات به پناهگاه‌های زیرزمینی توسعه یافتند.

در شوروی: شوروی نیز در دهه ۱۹۷۰ بمب‌های مشابهی تحت عنوان FOAB (Father of All Bombs) ساخت که قدرت تخریب بسیار بالایی داشت.
کاربرد‌های اولیه و استفاده‌های نظامی

بمب‌های ترموباریک به‌طور عمده در جنگ‌های شهری و در مواجهه با ساختار‌های مقاوم مانند تونل‌ها و پناهگاه‌ها استفاده شده‌اند.

 (جنگ ویتنام (۱۹۵۵-۱۹۷۵: ایالات متحده از بمب‌های ترموباریک برای نابودی تونل‌ها و پناهگاه‌های ویت‌کنگ‌ها (نیرو‌های ویتنام شمالی) استفاده کرد. این بمب‌ها به دلیل قدرت تخریب و توانایی نفوذ به سازه‌های زیرزمینی، ابزار مؤثری برای مقابله با چنین پناهگاه‌ها و تونل‌هایی بودند.

  (جنگ افغانستان (۱۹۷۹-۱۹۸۹: شوروی از بمب‌های ترموباریک برای مبارزه با مجاهدین افغان که در غار‌ها و پناهگاه‌های کوهستانی مخفی شده بودند، استفاده کرد. این سلاح‌ها توانستند با تولید انفجار‌های شدید، آسیب‌های جدی به ساختار‌های سنگی و زیرزمینی وارد کنند.

(جنگ خلیج فارس (۱۹۹۰-۱۹۹۱: در جنگ خلیج فارس، ایالات متحده و متحدانش به منظور تخریب مواضع نظامی عراق، به طور گسترده از سلاح‌های ترموباریک و بمب‌های سوخت-هوا استفاده کردند. هدف‌های اصلی شامل انبار‌های ذخیره‌سازی مهمات، تونل‌ها، مخفیگاه‌ها و مواضع پدافند هوایی بودند. این بمب‌ها به دلیل توانایی در ایجاد انفجار‌های با دامنه وسیع و تخریب‌های شدید در نواحی وسیع، به سلاحی مفید در این جنگ تبدیل شدند.

 (جنگ افغانستان (۲۰۰۱-۲۰۱۴: در جنگ افغانستان، نیرو‌های ناتو به ویژه ایالات متحده، از بمب‌های سوخت-هوا و سلاح‌های ترموباریک برای هدف قرار دادن پناهگاه‌ها، تونل‌ها و غار‌های طالبان و القاعده استفاده کردند. این سلاح‌ها به دلیل توانایی در تخریب ساختار‌های زیرزمینی و ایجاد موج‌های انفجاری با مدت زمان طولانی، در عملیات‌های نظامی در مناطق کوهستانی و دشوار افغانستان بسیار مفید واقع شدند.

 (جنگ عراق (۲۰۰۳-۲۰۱۱: در جنگ عراق نیز، این نوع بمب‌ها برای مقابله با نیرو‌های مخالف که در مناطق سخت‌گذر و پناهگاه‌های زیرزمینی مستقر بودند، استفاده شدند. بمب‌های ترموباریک در این جنگ‌ها برای تخریب پناهگاه‌های نظامی و همچنین آسیب‌رساندن به نیرو‌های طرف درگیر در مناطقی که دسترسی به آنها دشوار بود، به کار رفتند.

 (جنگ روسیه و اوکراین) ۲۰۱۴ تا کنون: در جنگ جاری میان روسیه و اوکراین، روسیه از سلاح‌های ترموباریک به ویژه در حملات به مناطق دچار جنگ شهری استفاده کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه در مناطق شرقی اوکراین و در نبرد‌های شدید، از سلاح‌های سوخت-هوا و دیگر انواع سلاح‌های ترموباریک استفاده کرده است تا به سرعت مناطق تحت کنترل اوکراینی‌ها را تخریب کرده و توان نظامی آنها را کاهش دهد. این سلاح‌ها به ویژه در حملات به مواضع دفاعی اوکراین، تونل‌ها، انبار‌ها و سنگر‌های زیرزمینی مؤثر بوده‌اند.

بمب‌های ترموباریک (سوخت-هوا) از سکوهای مختلفی پرتاب می‌شوند. این سلاح‌ها معمولاً از هواپیماها (مانند F-16 و B-52)، موشک‌ها و راکت‌ها (مانند HIMARS و موشک‌های کروز)، هلی‌کوپترهای تهاجمی (مثل AH-64 Apache)، توپخانه‌ها و تانک‌ها قابل پرتاب هستند. 

هر یک از این سکوها مزایای خاص خود را دارند: هواپیماها و موشک‌ها برد و دقت بالا، هلی‌کوپترها توانایی استفاده در مناطق خاص، و توپخانه‌ها و تانک‌ها برای جنگ‌های زمینی و نزدیک. 

بمب‌های ترموباریک در جنگ‌های مختلف مانند جنگ خلیج فارس، افغانستان، عراق و جنگ اوکراین برای تخریب تونل‌ها و پناهگاه‌های زیرزمینی استفاده شده‌اند. این سلاح‌ها به دلیل توانایی در نفوذ به ساختارهای مقاوم، در عملیات‌های جنگی ویژه کاربرد دارند.

جنگ‌های داخلی و درگیری‌های دیگر

 در کنار جنگ‌های بزرگ و رسمی، سلاح‌های ترموباریک و بمب‌های سوخت-هوا در برخی از درگیری‌های داخلی و مناطقی که گروه‌های مسلح غیر دولتی و نیرو‌های نظامی در آنها درگیر هستند، نیز استفاده شده‌اند. به عنوان مثال، گزارش‌هایی از استفاده از این سلاح‌ها در درگیری‌های سوریه و یمن نیز وجود دارد.

بمب‌های سوخت-هوا (Fuel-Air Explosives یا FAE) و دیگر سلاح‌های ترموباریک در چندین جنگ و درگیری‌های نظامی استفاده شده‌اند. این سلاح‌ها به دلیل قدرت تخریبی بالا، توانایی ایجاد موج انفجار طولانی و آسیب‌های وسیع به اهداف، به ویژه در نبرد‌های با شدت بالا و در نواحی وسیع مورد استفاده قرار گرفته‌اند. 

امروزه، بسیاری از کشور‌های دنیا مثل ایالات متحده، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و اسرائیل این نوع سلاح را در زرادخانه‌های خود دارند و از آنها در شرایط خاص استفاده می‌کنند.

اجزا و عملکرد بمب ترموباریک

بمب‌های ترموباریک از دو بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
۱.مواد سوختی (Fuel): این مواد شامل مایعات یا گاز‌هایی هستند که به شدت قابل اشتعال‌اند و معمولاً به‌صورت گاز یا پودر در هوا پراکنده می‌شوند. مواد سوختی می‌توانند شامل گاز‌هایی مانند پروپان، بوتان، یا هیدروکربن‌های مایع مانند نفت باشند که در طبیعت به‌راحتی یافت می‌شوند.

۲. واکنش‌های انفجاری (Explosive Reactions): بمب‌های ترموباریک معمولاً از دو مرحله انفجار تشکیل می‌شوند: 

  انفجار اولیه: این انفجار معمولاً توسط مواد منفجره معمولی مانند TNT تولید می‌شود که مواد سوختی را در هوا پخش می‌کند.
انفجار ثانویه: پس از پخش مواد سوختی در هوا، این مواد با اکسیژن جو ترکیب شده و واکنشی شیمیایی ایجاد می‌کنند که منجر به یک انفجار عظیم و تولید موج حرارتی و فشار بسیار بالا می‌شود.

ویژگی‌ها و تأثیرات بمب ترموباریک:

موج حرارتی (Thermal Wave): دمای ناشی از این انفجار می‌تواند به بیش از ۳۰۰۰ درجه سانتی‌گراد برسد و به‌طور مؤثر بافت‌های زنده را بسوزاند، به‌ویژه در نواحی مانند ریه‌ها و شش‌ها.

موج فشار (Shock Wave): این موج فشار باعث ایجاد آسیب‌های شدید به ساختمان‌ها، دیوار‌ها و حتی زمین‌های سخت می‌شود. برای انسان‌ها، این فشار می‌تواند منجر به پارگی اندام‌ها، آسیب به بافت‌های داخلی و اختلال در عملکرد قلب و ریه‌ها شود.

 آسیب‌های داخلی (Internal Injuries): حتی پس از انفجار، افرادی که در معرض این فشار و حرارت قرار دارند، ممکن است دچار جراحات داخلی کشنده شوند.

برد گسترده: به دلیل سرعت و شدت انتشار مواد محترقه و گاز‌های حاوی انرژی بالا، تأثیرات آنها به نسبت وسیع‌تر از انفجار‌های معمولی است

 تأثیر وسیع: این بمب‌ها می‌توانند انفجاری بسیار گسترده و قدرتمند تولید کنند که به راحتی در داخل ساختمان‌ها، تونل‌ها و پناهگاه‌ها نفوذ می‌کند و به تجهیزات و افراد آسیب می‌زند.

 کاربرد در جنگ‌های شهری: در مناطق شهری که ساختار‌ها اغلب مقاوم به نظر می‌رسند، بمب‌های ترموباریک می‌توانند برای تخریب سریع و مؤثر مورد استفاده قرار گیرند.

 استفاده از منابع طبیعی: استفاده از مواد سوختی قابل اشتعال که در طبیعت به‌راحتی یافت می‌شوند، موجب کاهش نیاز به مواد شیمیایی پیچیده و گران‌قیمت می‌شود و این بمب‌ها را از لحاظ لجستیکی و اقتصادی مقرون به صرفه‌تر می‌کند.

استفاده از بمب‌های ترموباریک به دلیل شدت تخریب بالا و آسیب‌های وحشتناکی که وارد می‌کند، همواره مورد بحث و نگرانی‌های بین‌المللی قرار دارد. این بمب‌ها می‌توانند آسیب‌های جدی به غیرنظامیان و زیرساخت‌های غیرنظامی وارد کنند و اثرات آنها برای مدت طولانی باقی بماند. بنابراین، استفاده از این بمب‌ها در مناطق غیرنظامی یا در شرایط جنگی به شدت مورد بحث و نگرانی‌های بین‌المللی قرار دارد.

بمب‌های ترموباریک و جنگ غزه

اگرچه در گزارش‌های عمومی درباره استفاده رژیم اسرائیل از بمب‌های ترموباریک در غزه اطلاعات دقیقی وجود ندارد، شواهد و تحلیل‌ها نشان می‌دهند که این سلاح‌ها می‌توانند در جنگ‌های غزه و به ویژه در عملیات‌هایی که با هدف تخریب تونل‌ها و پناهگاه‌ها انجام می‌شود، استفاده شده باشند.

حملات به تونل‌ها: گروه‌های فلسطینی در غزه به‌ویژه در جنگ‌های اخیر، شبکه‌های پیچیده‌ای از تونل‌ها برای پنهان شدن، نقل و انتقالات تسلیحات، و انجام عملیات‌های نظامی علیه رژیم اسرائیل استفاده کرده‌اند. این تونل‌ها اغلب در عمق زمین قرار دارند و حملات معمولی به آنها نمی‌تواند به‌طور کامل تخریب‌کننده باشد. بمب‌های ترموباریک به دلیل موج فشار و حرارتی که ایجاد می‌کنند، قادرند این تونل‌ها را تخریب کنند یا به شدت آسیب بزنند.

 جنگ ۲۰۱۴ غزه (عملیات صخره سخت): در جنگ ۲۰۱۴ غزه که تحت عنوان عملیات صخره سخت (Operation Protective Edge) شناخته می‌شود، اسرائیل برای مقابله با تونل‌های حماس که در زیر زمین کشیده شده بودند، از بمب‌های با قدرت تخریب بالا استفاده کرد. اگرچه در این عملیات به‌طور عمومی اشاره دقیقی به استفاده از بمب‌های ترموباریک نشده است، اما برخی از گزارش‌ها و تحلیل‌ها نشان می‌دهند که این نوع سلاح‌ها می‌توانند در چنین شرایطی برای هدف قرار دادن تونل‌ها و پناهگاه‌ها به‌کار گرفته شوند.

تخریب ساختار‌های مقاوم: علاوه بر تونل‌ها، ساختار‌های مقاوم دیگر مانند پناهگاه‌ها و مخفیگاه‌ها نیز هدف حملات اسرائیل در این جنگ‌ها قرار گرفتند. به دلیل ویژگی‌های خاص بمب‌های ترموباریک که می‌توانند با ایجاد فشار شدید و حرارت بالا به داخل این سازه‌ها نفوذ کنند، به نظر می‌رسد که استفاده از این نوع سلاح‌ها برای تخریب این اهداف، امکان‌پذیر بوده است.

بمب‌های ترموباریک به دلیل ویژگی‌های خاص خود در تولید حرارت و فشار بسیار بالا، به یکی از مرگبارترین سلاح‌های انفجاری در دنیای نظامی تبدیل شده‌اند. این بمب‌ها علاوه بر قدرت تخریب بالا، به دلیل استفاده از منابع طبیعی قابل اشتعال، به لحاظ لجستیکی و اقتصادی نیز مزایای زیادی دارند. با این حال، کاربرد‌های گسترده و تأثیرات ویرانگر آنها باعث می‌شود که استفاده از این سلاح‌ها در جنگ‌ها و عملیات‌های نظامی همچنان یک موضوع حساس و بحث‌برانگیز باشد.

اثر حرارت شدید بر بدن:
- خشک شدن بدن: یکی از عواقب اصلی حرارت شدید، تبخیر سریع آب موجود در بدن است. هنگامی که بمب‌های ترموباریک منفجر می‌شوند، حرارت بالای ناشی از انفجار می‌تواند باعث خشک شدن و تبخیر سریع مایعات بدن از جمله خون، مایعات درون بافت‌ها و رگ‌های خونی شود. در شرایطی که شخص به شدت در معرض این حرارت قرار گیرد، ممکن است بدن آن به شکلی کاملاً خشک شده و پلاسیده تبدیل شود.

- سوزاندن شدید بافت‌ها: علاوه بر خشک شدن، حرارت شدید می‌تواند بافت‌های بدن را به طور کامل بسوزاند. با توجه به دمای فوق‌العاده بالا، پوست، بافت‌های داخلی و اندام‌ها در عرض چند ثانیه آسیب دیده و به طور کامل تجزیه می‌شوند.

گزارش‌ها و شواهد در غزه:

در جنگ‌های اخیر در غزه ، به‌ویژه در عملیات‌های مختلفی مانند عملیات صخره سخت (۲۰۱۴) که توسط اسرائیل انجام شد، گزارش‌هایی وجود دارد که از آسیب‌های شدید و ثار شبیه به "خشک شدن اجساد" صحبت می‌کنند. البته باید تأکید کرد که این موضوع به‌طور خاص در منابع معتبر پزشکی یا گزارش‌های بین‌المللی به طور عمومی و دقیق ثبت نشده است، اما شواهد و تجزیه و تحلیل‌های موجود حاکی از آن است که شدت حرارت و فشار ناشی از بمب‌های ترموباریک می‌تواند چنین اثرات شدیدی بر بدن انسان بگذارد.

وقتی یک فرد در فاصله نزدیک به مرکز انفجار بمب ترموباریک قرار می‌گیرد، ترکیب فشار و حرارت می‌تواند باعث  سوختگی‌های درجه بالا و  تبخیر سریع مایعات بدن شود. این فرآیند به ویژه در نواحی که آسیب شدیدتر به بدن وارد می‌شود، می‌تواند باعث شود که اجساد به شکلی عجیب و  خشک شده به نظر برسند. این پدیده می‌تواند به دلیل آسیب‌های داخلی به سیستم‌های گردش خون و آسیب‌های عصبی نیز تشدید شود.

افسانه کیهان فر