آینده هوش مصنوعی و احتمال ترکیدن حباب هوش مصنوعی

به گزارش سرویس علم و فناوری تابناک، هوش مصنوعی (AI) از زمان پیدایش خود تحولات چشم‌گیری را تجربه کرده و در حال حاضر شاهد دوره‌ای از توجه و سرمایه‌گذاری بی‌سابقه‌ای است که به‌عنوان «شکوفایی هوش مصنوعی» شناخته می‌شود. بااین‌حال، شباهت‌هایی بین این شکوفایی و حباب‌های اقتصادی گذشته، به‌ویژه حباب دات‌کام در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، مشاهده می‌شود که سؤالاتی را درباره پایداری سرمایه‌گذاری‌های کنونی در حوزه هوش مصنوعی و احتمال وقوع «ترکیدن حباب هوش مصنوعی» مطرح می‌کند.

وضعیت فعلی هوش مصنوعی: رشد بی‌سابقه و خوش‌بینی

بر اساس گزارش‌ها، ارزش بازار جهانی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۳۶.۵۵ میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ با نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) ۳۷.۳٪ افزایش یابد.

شرکت‌های بزرگ فناوری مانند گوگل، مایکروسافت و OpenAI سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در تحقیق و توسعه هوش مصنوعی انجام داده‌اند، در حالی که استارت‌آپ‌های فعال در این حوزه نیز رکورد‌های جدیدی در جذب سرمایه‌گذاری خطرپذیر ثبت کرده‌اند.

حباب دات‌کام و چرخه‌های هیجان دیگر

برای ارزیابی احتمال شکل‌گیری حباب هوش مصنوعی، بررسی نمونه‌های تاریخی از چرخه‌های هیجان فناوری که به حباب منجر شده‌اند، مفید است. یکی از مشهورترین نمونه‌ها، حباب دات‌کام در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ است. در این دوره، رشد سریع اینترنت باعث افزایش سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مبتنی بر اینترنت شد، که بسیاری از آنها مدل‌های تجاری اثبات‌نشده و درآمد ناچیزی داشتند. شاخص NASDAQ Composite که به شدت تحت تأثیر سهام فناوری بود، از کمتر از ۱۰۰۰ نقطه در سال ۱۹۹۵ به بیش از ۵۰۰۰ نقطه در مارس ۲۰۰۰ رسید. اما تا اکتبر ۲۰۰۲، این شاخص به حدود ۱۱۰۰ نقطه سقوط کرد و تریلیون‌ها دلار از ارزش بازار را از بین برد.

حباب دات‌کام با چند عامل کلیدی همراه بود که به وضعیت فعلی هوش مصنوعی مرتبط هستند:

۱. هیجان و گمانه‌زنی بیش از حد: سرمایه‌گذاران بدون توجه به اصول بنیادی شرکت‌ها، پول خود را صرف شرکت‌هایی کردند که باور داشتند اینترنت هر جنبه‌ای از اقتصاد را متحول خواهد کرد.

۲. ارزش‌گذاری بیش از حد: بسیاری از شرکت‌ها با ارزش‌هایی بسیار بالاتر از درآمد یا پتانسیل سودآوری واقعی خود ارزیابی می‌شدند.

۳. شور و اشتیاق غیرمنطقی: باور گسترده به اینکه "این بار شرایط متفاوت است" باعث شد که معیار‌های سنتی ارزش‌گذاری و ارزیابی ریسک نادیده گرفته شوند.

نمونه‌های دیگر شکستن حباب‌های اقتصادی

در طول تاریخ، چندین حباب اقتصادی معروف وجود داشته است که در ادامه به برخی از مشهورترین حباب‌های تاریخی اشاره می‌کنیم:

۱. حباب گل لاله (Tulip Mania) - قرن هفدهم (۱۶۳۶-۱۶۳۷)

- موقعیت: هلند

- حباب گل لاله یکی از اولین و مشهورترین حباب‌های اقتصادی در تاریخ است. در این دوره، قیمت پیاز گل لاله به طور غیرمنطقی افزایش یافت و برخی از گونه‌های نادر لاله به قیمت‌هایی معادل چندین برابر درآمد سالانه یک فرد معمولی فروخته می‌شدند. این حباب نهایتاً در فوریه ۱۶۳۷ ترکید و قیمت‌ها به سرعت سقوط کردند.

علت: هیجان و گمانه‌زنی‌های بی‌پایه و اساس در مورد ارزش گل لاله.

۲. حباب دریای جنوب (South Sea Bubble) - قرن هجدهم (۱۷۲۰)

- موقعیت: بریتانیا

- شرکت دریای جنوب (South Sea Company) که ادعا می‌کرد از تجارت با مستعمرات اسپانیا در آمریکای جنوبی سود کلانی به دست خواهد آورد، توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرد. قیمت سهام این شرکت به طور سرسام‌آوری افزایش یافت، اما زمانی که مشخص شد سودآوری شرکت بسیار کمتر از انتظارات است، حباب ترکید و بسیاری از سرمایه‌گذاران ورشکست شدند.

- علت: تبلیغات گمراه‌کننده و گمانه‌زنی‌های بی‌اساس.

۳. حباب راه‌آهن (Railway Mania) - قرن نوزدهم (۱۸۴۰)

- موقعیت: بریتانیا

- در دهه ۱۸۴۰، توسعه سریع شبکه‌های راه‌آهن در بریتانیا باعث ایجاد هیجان شدید در بازار سهام شد. شرکت‌های راه‌آهن بسیاری تأسیس شدند و قیمت سهام آنها به طور غیرمنطقی افزایش یافت. با این حال، بسیاری از این پروژه‌ها سودآور نبودند و حباب در سال ۱۸۴۶ ترکید.

- علت: سرمایه‌گذاری بیش از حد در پروژه‌های راه‌آهن بدون توجه به سودآوری واقعی.

۴. حباب بازار سهام دهه ۱۹۲۰ و سقوط بزرگ (۱۹۲۹)

- موقعیت: ایالات متحده آمریکا

- در دهه ۱۹۲۰، بازار سهام آمریکا به دلیل رشد اقتصادی سریع و اعتماد بیش از حد سرمایه‌گذاران، به شدت افزایش یافت. بسیاری از مردم با پول قرض‌گرفته (اعتبار) در بازار سهام سرمایه‌گذاری کردند. این حباب در اکتبر ۱۹۲۹ ترکید و منجر به سقوط بازار سهام و آغاز رکود بزرگ (Great Depression) شد.

- علت: گمانه‌زنی‌های بی‌پایه و استفاده گسترده از اعتبار برای سرمایه‌گذاری.

۵. حباب املاک و مستغلات ژاپن (۱۹۸۰)

- موقعیت: ژاپن

- در دهه ۱۹۸۰، قیمت املاک و مستغلات در ژاپن به طور سرسام‌آوری افزایش یافت. ارزش املاک در برخی مناطق به حدی رسید که ادعا می‌شد زمین‌های توکیو از کل ارزش املاک در ایالات متحده بیشتر است. این حباب در اوایل دهه ۱۹۹۰ ترکید و منجر به رکود اقتصادی طولانی‌مدت در ژاپن شد.

علت: سیاست‌های پولی نامناسب، گمانه‌زنی‌های بی‌رویه و وام‌دهی بی‌پروای بانک‌ها.

فرضیه حباب هوش مصنوعی: ریسک‌ها و شاخص‌ها

فرضیه حباب هوش مصنوعی بیان می‌کند که اشتیاق فعلی به هوش مصنوعی ممکن است پایدار نباشد و منجر به اصلاح بازار مشابه حباب دات‌کام شود. چندین عامل به این نگرانی دامن می‌زنند:

۱. انتظارات اغراق‌آمیز: در حالی که هوش مصنوعی به دستاورد‌های مهمی دست یافته است، بسیاری از کاربرد‌های آن هنوز در مراحل آزمایشی یا پذیرش اولیه هستند. شکاف بین انتظارات و واقعیت ممکن است منجر به ناامیدی شود اگر هوش مصنوعی نتواند تأثیر تحول‌آفرین وعده‌داده‌شده را در بازه زمانی مورد انتظار محقق کند.

۲. ارزش‌گذاری بیش از حد شرکت‌های هوش مصنوعی: افزایش سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی باعث شده است که ارزش‌گذاری‌های بالایی بر اساس پتانسیل گمانه‌زنی‌ها به جای جریان‌های درآمدی اثبات‌شده انجام شود. به عنوان مثال، ارزش‌گذاری OpenAI در سال ۲۰۲۳ reportedly به بیش از ۲۹ میلیارد دلار رسید، در حالی که درآمد آن نسبت به ارزش‌گذاری‌اش محدود بود.

۳. چالش‌های اخلاقی و قانونی: هوش مصنوعی با موانع اخلاقی و قانونی قابل توجهی رو‌به‌رو است، از جمله نگرانی‌ها درباره تعصب، حریم خصوصی و احتمال جایگزینی شغل‌ها. این چالش‌ها ممکن است پذیرش فناوری‌های هوش مصنوعی را کند کرده و اشتیاق سرمایه‌گذاران را کاهش دهد.

۴. محدودیت‌های فناوری: سیستم‌های فعلی هوش مصنوعی بسیار تخصصی هستند و فاقد قابلیت تعمیم و انطباق پذیری هوش انسانی هستند. دستیابی به هوش عمومی مصنوعی (AGI) هنوز یک هدف دور است و پیچیدگی شناخت انسان ممکن است چالش‌های غیرقابل حل ایجاد کند.

۵. اشباع بازار: گسترش استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی و ورود غول‌های فناوری به این حوزه ممکن است منجر به اشباع بازار شود، که این امر باعث می‌شود شرکت‌ها به سختی بتوانند خود را متمایز کنند و به رشد پایدار دست یابند.

راه پیش رو: جلوگیری از حباب

در حالی که ریسک‌های حباب هوش مصنوعی واقعی هستند، اجتناب‌ناپذیر نیستند. چندین اقدام می‌تواند برای کاهش این ریسک‌ها و تضمین رشد پایدار صنعت هوش مصنوعی انجام شود:

۱. انتظارات واقع‌بینانه: ذینفعان، از جمله سرمایه‌گذاران، سیاست‌گذاران و عموم مردم، باید انتظارات واقع‌بینانه‌ای درباره توانایی‌ها و محدودیت‌های هوش مصنوعی داشته باشند. این امر مستلزم ارتباط شفاف محققان و رهبران صنعت درباره وضعیت فعلی هوش مصنوعی و مسیر آینده آن است.

۲. تمرکز بر اصول بنیادی: سرمایه‌گذاران باید شرکت‌هایی را در اولویت قرار دهند که اصول بنیادی قوی دارند، از جمله مدل‌های درآمدی اثبات‌شده، مسیر روشن برای سودآوری و مزیت رقابتی در بازار‌های مربوطه.

۳. توسعه اخلاقی و مسئولانه هوش مصنوعی: حل چالش‌های اخلاقی و قانونی برای ایجاد اعتماد عمومی و تضمین موفقیت بلندمدت هوش مصنوعی ضروری است. این شامل توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی شفاف و پاسخگو و همچنین ایجاد چارچوب‌های قانونی است که بین نوآوری و نگرانی‌های اجتماعی تعادل برقرار کند.

۴. سرمایه‌گذاری در تحقیق و آموزش: سرمایه‌گذاری مستمر در تحقیق و آموزش هوش مصنوعی برای پیشرفت این حوزه و رفع محدودیت‌های آن ضروری است. این شامل تأمین بودجه برای تحقیقات پایه، همکاری بین‌رشته‌ای و توسعه استعداد‌های هوش مصنوعی است.

۵. تنوع‌بخشی: تنوع‌بخشی سرمایه‌گذاری‌ها در بخش‌ها و کاربرد‌های مختلف هوش مصنوعی می‌تواند ریسک مواجهه بیش از حد با یک حوزه خاص را کاهش دهد. این رویکرد همچنین می‌تواند نوآوری و کشف موارد استفاده جدید برای هوش مصنوعی را تقویت کند.

موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی که بیشتر در معرض خطر حباب شدن هستند:

۱. هوش عمومی مصنوعی (AGI):

-  AGI به عنوان سطحی از هوش مصنوعی تعریف می‌شود که می‌تواند در هر کاری که انسان انجام می‌دهد، عملکردی برابر یا بهتر داشته باشد. این مفهوم بسیار جذاب است، اما هنوز در مراحل بسیار اولیه تحقیق قرار دارد و دستیابی به آن ممکن است دهه‌ها یا حتی قرن‌ها طول بکشد. انتظارات بیش از حد و سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه می‌تواند منجر به حباب شود.

۲. ربات‌های انسان‌نما و رباتیک پیشرفته:

- ربات‌های انسان‌نما و رباتیک پیشرفته که قادر به تعامل پیچیده با محیط و انسان‌ها هستند، اغلب در رسانه‌ها و نمایشگاه‌های فناوری مورد توجه قرار می‌گیرند. با این حال، این فناوری‌ها هنوز با محدودیت‌های فنی و هزینه‌های بالا رو‌به‌رو هستند و ممکن است نتوانند به سرعت انتظارات را برآورده کنند.

۳. هوش مصنوعی خلاق (مانند تولید هنر، موسیقی و متن):

- فناوری‌هایی مانند GPT (مدل‌های زبانی بزرگ) و DALL-E (تولید تصویر) توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. با این حال، این سیستم‌ها اغلب به عنوان ابزار‌های کمکی در نظر گرفته می‌شوند و ممکن است نتوانند به تنهایی ارزش اقتصادی قابل توجهی ایجاد کنند. انتظارات بیش از حد از این فناوری‌ها می‌تواند منجر به ناامیدی شود.

۴. خودرو‌های خودران سطح ۴ و ۵:

- خودرو‌های خودران سطح ۴ (خودران در شرایط خاص) و سطح ۵ (کاملاً خودران) وعده تحول در صنعت حمل و نقل را داده‌اند. با این حال، چالش‌های فنی، قانونی و اخلاقی این فناوری‌ها بسیار پیچیده هستند و ممکن است تحقق کامل آنها بیشتر از انتظارات اولیه طول بکشد.

موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی که از خطر حباب شدن دورتر هستند:

۱. هوش مصنوعی در تشخیص پزشکی و سلامت:

-  هوش مصنوعی در حوزه سلامت، به ویژه در تشخیص بیماری‌ها و تحلیل داده‌های پزشکی، به سرعت در حال پیشرفت است و کاربرد‌های عملی و اثبات‌شده زیادی دارد. این حوزه به دلیل نیاز مبرم به بهبود کیفیت مراقبت‌های بهداشتی و کاهش هزینه‌ها، از پتانسیل بالایی برای رشد پایدار برخوردار است.

۲. هوش مصنوعی در بهینه‌سازی فرآیند‌های صنعتی:

-  استفاده از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی فرآیند‌های تولید، مدیریت زنجیره تأمین و نگهداری پیش‌بینانه در صنایع مختلف، به سرعت در حال گسترش است. این کاربرد‌ها به دلیل صرفه‌جویی در هزینه و افزایش کارایی، از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار هستند و کمتر در معرض خطر حباب شدن قرار دارند.

۳. هوش مصنوعی در امنیت سایبری:

-  با افزایش تهدیدات سایبری، استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص و پاسخ به حملات سایبری به یک نیاز اساسی تبدیل شده است. این حوزه به دلیل ماهیت حیاتی و کاربرد‌های عملی آن، از پتانسیل بالایی برای رشد پایدار برخوردار است.

۴. هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data):

-  هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های بزرگ و استخراج بینش‌های ارزشمند از آنها، به یک ابزار ضروری در بسیاری از صنایع تبدیل شده است. این حوزه به دلیل کاربرد‌های گسترده و ارزش اقتصادی اثبات‌شده، کمتر در معرض خطر حباب شدن قرار دارد.

با وجود پتانسیل‌های بی‌نظیر هوش مصنوعی، ضروری است که با دیدی واقع‌بینانه و آگاهانه به توسعه و سرمایه‌گذاری در این حوزه نگریسته شود تا از تکرار تجربیات ناموفق گذشته جلوگیری گردد.