نگین خزر در انتظار بازگشت بومیان/ دولت به وعده تازه خود برای «آشوراده» عمل می کند؟

به گزارش خبرنگار تابناک از استان گلستان، آشوراده، تنها جزیره‌ی دریای خزر، سال‌هاست که بدون سکنه رها شده و ظرفیت‌های آن بلااستفاده مانده است. این جزیره که در بخش شرقی شبه‌جزیره میانکاله واقع شده، به دلیل شرایط طبیعی و محیطی خاص، یکی از زیباترین جزایر شمال کشور به شمار می‌آید.

این منطقه نه‌تنها پناهگاهی مهم برای حیات وحش ایران است، بلکه در سطح جهانی نیز به‌عنوان یکی از تالاب‌های مهم شناخته می‌شود. در سال ۱۳۵۹، نام آشوراده در فهرست ۵۹ منطقه‌ی بین‌المللی ذخایر طبیعی به ثبت رسید.

پیش‌تر، آشوراده از به‌هم‌پیوستن سه جزیره تشکیل شده بود که به‌مرور، با بالا آمدن سطح آب، دو جزیره‌ی دیگر به زیر آب رفتند و تنها آشوراده باقی ماند. اما در پی وقوع سیل سال ۱۳۷۲ و افزایش سطح آب، ساکنان جزیره مجبور به کوچ اجباری شدند. از آن زمان تاکنون، فرزندان این جزیره از بازگشت به خانه‌های پدری خود منع شده‌اند؛ مطالبه‌ای که با وجود اسناد معتبر، همچنان بی‌پاسخ مانده است.

به گفته‌ی بازماندگان این جزیره، هر بار که برای دریافت اسناد خانه‌های پدری‌شان اقدام کرده‌اند، با موانعی روبه‌رو شده‌اند که جنبه‌ی قانونی ندارند. دهم دی‌ماه سال گذشته، جواد ساوری، مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان گلستان، اعلام کرد: «مالکان پیشین در حال اخذ مجوز بوم‌گردی و بازگشت دوباره به جزیره هستند تا خدمات گردشگری ارائه کنند.» این خبر، بارقه‌ای از امید را در دل بومیان جزیره روشن کرد.

با تصویب طرح گردشگری آشوراده در دولت سیزدهم، امیدها برای بازگشت بومیان افزایش یافت. اما باوجود تلاش‌های بسیار و هزینه‌های فراوان، آنان همچنان نتوانسته‌اند مجوز ورود به جزیره را دریافت کنند.

ادعاهای متناقض و بلاتکلیفی بومیان

در گذشته، برخی از ساکنان آشوراده در ازای دریافت زمین و وام برای ساخت مسکن جدید، اقرارنامه‌هایی را مبنی بر عدم مالکیت بر عرصه‌ی جزیره امضا کردند. اما گروهی دیگر که به اجبار کوچ داده شده بودند و هیچ اقرارنامه‌ای امضا نکرده بودند، همچنان مدعی بازگشت به خانه‌های پدری خود هستند.

به گفته‌ی ساکنان قدیمی، خانه‌های جزیره با سازه‌های طبیعی و چوبی و با زحمت کارکنان شیلات ساخته شده بود. آنان معتقدند که بازگشت بومیان، خود به‌نوعی عامل حفاظت از جزیره خواهد بود. اما طی این سال‌ها، خالی ماندن آشوراده باعث رهاشدگی آن و ورود قاچاقچیان شده است.

بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست نیز بر این باورند که عدم سکونت در این منطقه، زمینه‌ی تخریب محیط‌زیستی آن را فراهم کرده است. شکار بی‌رویه، صید غیرقانونی، بوته‌کنی، نابودی درختچه‌های انار، آتش‌سوزی‌های پی‌درپی، سرقت و از بین رفتن اسب‌های جزیره و تخریب قلعه‌ی تاریخی روس‌ها، تنها بخشی از آسیب‌هایی است که طی این سال‌ها به آشوراده وارد شده است.

وعده‌های بی‌سرانجام و امید به تغییر

در سال‌های گذشته، گزارش‌های ضدونقیضی درباره‌ی وضعیت مالکیت زمین‌های جزیره منتشر شده است. برخی رسانه‌ها مدعی شدند که با تصویب طرح گردشگری، افزایش ارزش زمین‌ها موجب شده است تا ساکنان قدیمی بار دیگر ادعای مالکیت کنند. اما بومیان جزیره این ادعا را بی‌اساس دانسته و تأکید دارند که تنها عده‌ی محدودی از آنان در آن زمان زمین‌های خود را به بنیاد مسکن واگذار کرده بودند.

چند سال پیش، هادی حق‌شناس، استاندار وقت گلستان، اعلام کرده بود: «این مردم مالک زمین‌ها و خانه‌های خود هستند. تعیین تکلیف اسناد آنان باید در اداره‌ی ثبت اسناد انجام شود و هرکسی که سند دارد، حق بازگشت به جزیره را خواهد داشت.» او همچنین گفته بود که با اجرای طرح طبیعت‌گردی، خانه‌های روستایی جزیره می‌توانند به اقامتگاه گردشگران تبدیل شوند. بااین‌حال، این وعده‌ها تاکنون بی‌نتیجه مانده است.

امیدی دوباره در دولت چهاردهم

با روی کار آمدن دولت چهاردهم و توجه ویژه به توسعه‌ی گردشگری، بار دیگر "ستاد مردمی مطالبه‌ی آشوراده" فعالیت خود را برای بازگرداندن ساکنان آغاز کرده است.

چند روز پیش، عبدالله علی‌زاده، نماینده‌ی رئیس‌جمهور در سیاست‌های توسعه‌ی دریامحور، در سفر به گلستان و در جلسه‌ی شورای برنامه‌ریزی استان، اعلام کرد: «موافق بازگشت ساکنان آشوراده به جزیره هستم.» او همچنین پیشنهاد کرد که مسئولان استان، طرح "روستای گردشگری نمونه" را برای جزیره‌ی آشوراده به دولت ارائه دهند تا با حفظ هویت آن، معماری متناسبی برایش تعریف شود.

این خبر که بلافاصله پس از انتشار، موجی از خوشحالی را در میان مردم گلستان و بومیان جزیره برانگیخت، امیدها را برای بازگشت آنان زنده کرده است. حال باید دید که آیا این وعده‌ی تازه، سرنوشت آشوراده را تغییر خواهد داد یا همچنان در پیچ‌وخم تصمیمات اداری باقی خواهد ماند.

اگرچه برخی مدافعان محیط‌ زیست، نگرانی‌هایی درباره‌ی اثرات طرح گردشگری دارند، اما این بار، ستاد مردمی مطالبه‌ی آشوراده با جدیت بر خواسته‌ی خود ایستاده است و مصمم است که بومیان را به زادگاهشان بازگرداند.