26 سال از زمانی که ایران و عراق معاهده لاهه 1954 درباره حفاظت از اموال فرهنگی هنگام جنگ مسلحانه را امضا کرده بودند می‌گذشت که شلیک نخستین گلوله آغاز جنگ تحمیلی از سوی عراق شنیده شد.
به گزارش مهر، بر اساس این معاهده هر دو کشور امضا کننده متعهده می شدند که اموال فرهنگی بناها و مجموعه های تاریخی را چه در سرزمین خود و چه در قلمروی مقابل محترم شمارند و در زمان اشغال سرزمینی دیگر برای حفاظت از میراث فرهنگی آن منطقه کوشش کنند اما این معاهده هنوز نتوانسته مانعی برای تخریب نشدن آثار تاریخی ملت ها در هنگام جنگ شود.وقوع جنگ در 5 استان مرزی کشور باعث شد آثار تاریخی ایران تا مرز نابودی کامل پیش بروند. به عنوان مثال خانه معتمد وزیری در سنندج 50درصد تخریب شد و امروز از آن بنا یک فضای سبز باقی مانده است.
مسجد جامع خرمشهر
تپه تاریخی ربط در استان آذربایجان غربی بمباران شد. قلعه تاریخی سنیگان در شهر اشنویه در اثر حملات هوایی دشمن بطور کامل تخریب شد. بنای عمارت خسرو در قصرشیرین، بنای چهارطاقی، کاروانسرای عباسی و بنای تاریخی بان قلعه در قصر شیرین در استان کرمانشاه تا مرز تخریب کامل آسیب دیدند. همچنین خانه صادرم الدوله، تکیه معاون الملک و تکیه بیگلربیگی از گزند دشمن در امان نماندند. مناطق باستانی و بناهای تخریب شده در استان ایلام شامل قلعه والی در شهر ایلام، قلعه پوراشرف دره شهر در روستای شیخ مکان و قلعه گنجانچم در نزدیکی شهر مهران از جمله این مناطق است.
چغازنبیل در خوزستانبیشترین آسیب را میراث فرهنگی خوزستان دید محوطه باستانی ایوان کرخه، تپه های دوسلق، تپه باستانی فکه، تپه های باستانی ام دبس، محوطه باستانی چغازنبیل، بنای تاریخی کوشک حمیدیه،هفت تپه و گورستانهای سلطنتی آن، قلعه باستانی شوش، قدمگاه حضرت ابراهیم خلیل و... در استان خوزستان، خانه امام جمعه تهران، تپه هگمتانه در همدان، و قلعه فلک الافلاک در خرم آباد از دیگر آثار باستانی است که در طول هشت سال دفاع مقدس صدمه دیدند.
اصفهانی ها یادشان نمی رود که ساعت یک بعد از ظهر روز چهارشنبه 22 اسفند ماه 1363 بخش شمالی مرکز تاریخی سنتی و پر ازدحام شهر مورد حمله هواپیماهای متجاوز رژیم عراق قرار گرفت. در این حمله گنبد جنوبی و کمی از گنبد شمالی مسجد جامع عتیق ویران شد به این ترتیب بخشی از مسجد جامع و بافت شهری اصفهان مورد حمله قرار گرفت.
مسجد جامع اصفهانتخریب مسجد جامع اصفهان به عنوان بخش مهمی از میدان نقش جهان اصفهان و آسیب به چغازنبیل خوزستان از جمله مواردی بود که عراق را محکوم به زیر پا گذاشتن معاهده لاهه می کرد. چرا که در آن زمان این دو محوطه تاریخی به همراه تخت جمشید در فهرست میراث جهانی ثبت شده بودند و عراق می بایست از آسیب رساندن به آن خودداری کند که چنین نشد. شاید آنقدر حمله عراق به ایران ناگهانی بود که ایران مجالی برای نگهداری از آثار چند هزار ساله خود نداشت.
کرخه
تخریب های انجام شده در جنگ باعث شد تا ایران از سازمان یونسکو بخواهد که از بناها و محوطه های تاریخی آسیب دیده بازدید کند عراق نیز این درخواست را از یونسکو داشت. آن زمان مدیرکل یونسکو از هر دو کشور خواست که معاهده لاهه را به صورت دقیق اجرا کنند. یک سال بعد ایران به این سازمان اعلام کرد که فردی را از یونسکو برای نظارت بر اجرای این معاهده می پذیرد اما عراق فرد مورد نظر را نپذیرفت و از معرفی فرد دیگر نیز خودداری کرد.
اکنون پس از گذشت سالها از پایان جنگ تحمیلی، تخریب بناها و آثار تاریخی، تنها میراث به جا مانده از جنگ نیست بلکه بی توجهی به مرمت فوری آنها، ازدیاد حفاری های غیرمجاز و صدها آسیب دیگر در این حوزه پیامدهای پس از جنگ برای میراث ایران بود.
با این وجود ایران پا پیش نهاده تا کارشناسان میراث فرهنگی خود را برای مرمت و بازسازی میراث تاریخی عراق بازسازی و مرمت و به متولیان میراث عراق در ثبت جهانی وادی الاسلام کمک کند. هر چند که از سالهای آغزین جنگ تا کنون متولیان میراث فرهنگی ایران گفته اند و می گویند که میزان خسارت جنگ تحمیلی بر روی میراث فرهنگی ایران را ارزیابی و اعلام می کنند ولی خبری نیست.
