
علیاکبر صالحی در دورانی پاماجرا و پس از عزل منوچهر متکی در سال ۸۹ تا چند هفته پیش وزیر خارجه ایران بود. رئیس پیشین و کنونی سازمان انرژی اتمی در دوره پس از وزارت به تدریج در حال مرور خاطرات آموزنده و گاه تلخ دوران وزارت است. وی که چندی پیش از تهدید و حمله به قطر، همزمان با هر سه سفر خود به این کشور خبر داده بود، این بار ناگفتههای جدیدی از ماجرای تحریمها و نیز حمله پرآسیب به سفارت انگلیس را به زبان آورده است.
این ناگفتهها بیش از هر کسی به درد آنهایی خواهد خورد که هنوز هم دوست دارند مقدمات حقوق بینالملل را در موضوعی مانند حمله به سفارت انگلیس زیر پا بگذارند. البته بخش دیگری از این مصاحبه، هشدار به آنهایی هم هست که گمان میکنند، حقوق بینالملل میتواند مانع تحریمهای ظالمانه و غیرقانونی علیه ایران و از جمله تحریم بانک مرکزی شود.
افشاگری مهم وزیر سابق خارجه هم آنجایی است که میگوید: «در آن زمان میخواستند دانشکده وزارت خارجه را بگیرند؛ وزارتخانه چارت تشکیلات مناسبی نداشت و شیوه استخدامها نیز همه از طریق توصیه فامیل، دوست، آشنا و رابطه بود».
رییس سازمان انرژی اتمی در گفتوگو با ایرنا، سیاست دستگاه دیپلماسی برای کنترل موضوع سفارت انگلیس را «شاهکار» خوانده و گفته: «وقتی سفارت انگلیس را میگیرید، نباید انتظار داشته باشید، کشورهای اروپایی برای شما نقل و نبات پخش کنند».
وزیر امور خارجه دولت دهم با بیان این که «وزیر امور خارجه عصای موسی در دست ندارد»، اظهار داشته: ما توانستیم در برابر هجمههای عظیم بایستیم.
صالحی در بخش دیگری از این مصاحبه گفته، ۹ ماه پیش و در زمان وزارتش در دستگاه دیپلماسی نامهای را به آمریکاییها از طریق سفارت سوئیس در تهران درباره ورود تسلیحات شیمیایی از جمله گاز سارین به سوریه فرستاده است.
مشروح این مصاحبه بدین شرح است:
خبرنگار از وزیر سابق امور خارجه پرسید: یکی از اولویتهای شما در زمان تصدی وزارت خارجه، گسترش روابط ایران با عربستان سعودی، ترکیه و اتحادیه اروپا بود؛ اما نه تنها روابط ما با این کشورها گسترش نیافت، بلکه حتی روابط با انگلیس به پایینترین سطح رسید. دلایل شکست این اولویت شما در سیاست خارجی چه بود؟
صالحی پاسخ داد: روزی که تصدی وزارت امور خارجه را عهدهدار شدم، چنین مشکلاتی وجود نداشت. تحولات کنونی منطقه در آن زمان روی نداده بود؛ نه در تونس و نه در مصر و لیبی و بحرین با مشکلاتی که امروز روبه رو هستیم، مواجه نبودیم؛ مهمترین پرونده از دیدگاه ما در تعاملات بینالمللی، پرونده هستهای بود.
معاون رئیسجمهوری افزود: دو هفته پس از آغاز کارم در وزارت خارجه، تحولات بیداری اسلامی شروع شد؛ یکی از عزیزان به من گفت، شما خوشقدم بودید و گویا منتظر بودند شما بیایید.
صالحی اظهار داشت: درباره این که چه کردیم تا آتش تحریم آن گونه که میخواستند دامن ما را نگیرد، تاریخ قضاوت خواهد کرد و اگر میخواستیم رویه تندخویی و سیاست چکشی در پیش بگیریم، الان مشخص نبود در چه شرایطی بودیم.
نامه دو سال و نیم پیش به مسئولان درباره تحریمها
وزیر سابق امور خارجه گفت: نزدیک دو سال و اندی پیش، نامهای درباره تحریمها نوشتم که آقای (اسحاق) جهانگیری در جلسه دولت به آن اشاره داشتند؛ در این نامه پیش بینی شده بود که روند تحریمهای جدید چه سمت و سویی خواهد رفت و چه مواردی را در برخواهد گرفت. متأسفانه برخی دوستان در آن زمان به این گونه تحلیلها ایراد میگرفتند.
صالحی افزود: در چنان مظلومیتی بودیم که در کشور نیز نمیتوانستیم حرف خود را بزنیم. به ما میگفتند این چه حرفی است و چه نامهای است که نوشتهاید، آنها نمیتوانند نفت و بانک مرکزی ما را تحریم کنند و اگر بخواهند نفت ما را تحریم کنند، قیمت نفت ۲۵۰ دلار میشود.
معاون رئیسجمهوری افزود: میگفتند نمیتوانند بانک مرکزی را بنا بر قوانین بینالمللی تحریم کنند، ولی ما میگفتیم اینها متأسفانه خودشان واضع قوانین هستند و خودشان، هم مرجع، هم قاضی و هم دادستان هستند.
حضرت آقا در زمان قضیه سفارت انگلیس به کمک ما آمدند
وزیر امور خارجه دولت دهم درباره ماجرای سفارت انگلیس نیز که به کاهش سطح روابط تهران ـ لندن منجر شد، گفت: انگلیسیها مدتها بود سفیر خودشان را در تهران تعیین کرده بودند، ولی سفیر آنها (دامینیک چیلکات) تأیید نمیشد؛ بر اساس جلسهای که با وزیر خارجه انگلیس در نیویورک داشتم و درخواست ایشان در تسریع صدور موافقت (اگریمان)، اقدام کردم و سفیر انگلیس متعاقبا به ایران آمد.
رئیس سازمان انرژی اتمی اظهار داشت: در آن مقطع بنده برای دفاع از سوریه به اجلاس سازمان همکاری اسلامی در جده رفته بودم و اتفاقا یکی از مباحثی که در آن جلسه مطرح بود، اعتراض برخی کشورهای عربی درباره حمله به سفارت خانههایشان در سوریه بود و تنها مدافع سوریه در آن جلسه، من بودم.
وی خاطرنشان کرد: در آن جلسه یکدفعه تلفنی به من اطلاع دادند که چرا نشستهای؟ سفارت انگلیس در تهران را گرفتهاند. همان جا تلفنی با ویلیام هیگ صحبت و تلاش کردم قضیه را جمع کنم.
معاون رئیسجمهوری افزود: متأسفانه برخی رسانهها به جای حمایت از وزارت امور خارجه مقالاتی نوشتند که برخی از این مقالات را برای نمونه نگه داشتهام. نوشته بودند «ما باید قبل از سفارت انگلیس، وزارت امور خارجه را اشغال میکردیم» و «قبل از سفیر انگلیس باید تکلیف وزیر امور خارجه را روشن میکردیم». در چنین شرایطی ما ایستادیم و چیزی نگفتیم تا این که حضرت آقا به کمک ما آمدند.
صالحی تصریح کرد: سیاست وزارت امور خارجه برای کنترل موضوع سفارت انگلیس «شاهکار» بود و توانستیم در برابر هجمههای عظیم و اینچنینی بایستیم و هیچ کس به میدان نیامد تا از وزارت امور خارجه دفاع کند؛ تنها ایستادیم و همه مسائل را پذیرفتیم و یک کلمه هم نگفتیم.
وزیر امور خارجه تأکید کرد: وقتی میآیید، سفارت انگلیس را میگیرید، نباید انتظار داشته باشید که کشورهای اروپایی برای شما نقل و نبات پخش کنند.
وی اضافه کرد: دو روز پس از قضیه سفارت انگلیس، برای شرکت در کنفرانسی به آلمان رفتم و در آنجا با تعدادی از وزرای خارجه اروپایی صحبت کردم و مقداری آتش بحران فروکش کرد.
آثار سلبی تحریمها را کاهش دادیم
صالحی اظهارات مقامات آمریکایی درباره «تحریمهای فلج کننده» را یادآور شد و گفت: الحمدلله وزارت امور خارجه از طریق نمایندگیها و ابتکاراتش و البته با همکاری وزارت نفت و بانک مرکزی توانست تا اندازه زیادی آثار سلبی تحریمها را کاهش دهد زیرا اگر این تحریمها را به حال خود رها میکردیم، واقعا فلج کننده بود.
علم سیاست نخواندهام اما شعور سیاسی دارم
وزیر سابق امور خارجه افزود: زمانی که تصدی دستگاه سیاست خارجی را به عهده گرفتم دارای مشکلات فراوانی بود. در آن زمان میخواستند دانشکده وزارت خارجه را بگیرند؛ وزارتخانه چارت تشکیلات مناسبی نداشت و شیوه استخدامها نیز همه از طریق توصیه فامیل، دوست، آشنا و رابطه بود.
صالحی گفت: من علم سیاست نخواندهام، ولی شعور سیاسی دارم؛ شعور در برخی کارها بیش از علم آن کار مهم است. در مسائل اجتماعی و انسانی، علم خوب است اما شعور بیشتر کارایی دارد؛ علم خوب است چون واژگان آن رشته را خوب میدانید ولی کافی نیست.
وی افزود: روز اول تصدی کارم در وزارت امور خارجه گفتم اولویت سیاست ما رابطه با همسایگان است و از میان آنها عربستان، ترکیه به علاوه اتحادیه اروپا را نام بردم. یادم هست جناب آقای دکتر رحیمی (معاون اول سابق رئیسجمهوری) گفت شما بهتر بود از برخی کشورهای دیگر هم نام میبردید چون ناراحت میشوند، ولی در پاسخ گفتم با تأمل این حرف را زدم و این سیاست را مفید میدانم؛ به تازگی مقالهای از دکتر سریع القلم دیدم که نوشته بودند در این چند سال ما غفلت کردیم و اولویت سیاست خارجی ما باید عربستان و ترکیه و اتحادیه اروپا میبود. در صورتی که ما این حرف را سه سال پیش مطرح کرده بودیم.
پشتوانه سیاست خارجی، سیاست داخلی است
خبرنگار پرسید: چرا شما نتوانستید سیاست خود را اجرایی کنید؟
صالحی پاسخ داد: سیاست خارجی یک کشور زمانی درست جلو میرود که انسجام داخلی وجود داشته باشد؛ پشتوانه سیاست خارجی، سیاست داخلی است و وزیر خارجه که نمیتواند بدون پشتوانه داخلی برود و رابطه با عربستان، ترکیه و اتحادیه اروپا را درست کند؛ وزیر امور خارجه که عصای موسی در دست ندارد.
وزیر امور خارجه دولت دهم با بیان این که هماکنون پشتوانه داخلی و انسجام داخلی بیش از قبل است، اظهار داشت: در دولت یازدهم، در مجموع انسجام داخلی بیشتری وجود دارد که خیلی مهم است و باید بگویم وزارت خارجه شانس آورده که پشتوانهای قوی دارد.
در این هنگام خبرنگار ایرنا از صالحی پرسید: پس تلویحا میگویید که در دوره قبل انسجام داخلی وجود نداشت؟
وی پاسخ داد: نه این که در دولت انسجامی نبود، بلکه میخواهم بگویم انسجام داخلی در درون کشور نبود.
خبرنگار ایرنا دوباره پرسید: یعنی میخواهید بگویید برخی فعالان سیاسی میخواستند از سیاست خارجی برای منافع خود استفاده کنند؟
صالحی با تأیید ضمنی این مسأله تصریح کرد: بله، تصور کنید بحث سفارت انگلیس در حال حاضر رخ دهد، شرایط چگونه خواهد بود؟ آن زمان، دو هفته برخی رسانهها مرا عامل دیگران مطرح میکردند. اما آیا شرایط امروز این گونه است؟ ببینید چه عزت و احترامی وجود دارد. شرایط فرق کرده و همه با تکریم و احترام صحبت میکنند و امیدوارم این شرایط پایدار بماند.
معاون رئیسجمهوری با تأکید دوباره بر وجود انسجام داخلی به عنوان پشتوانه سیاست خارجی اظهار داشت: اگر بخواهیم برای اهداف سیاسی به پر و پای هم بپیچیم، اصلا به نفع ملت نیست و باید بگویم هیچ کس برای خدا به پر و پای دیگری نمیپیچد و این موضوع برای خدا نیست و چون برای خدا نیست، عاقبتش نیز خیر نیست.
رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: به سهم خود از تمام آحاد ملت به ویژه فعالان سیاسی میخواهم به رئیسجمهوری و وزیر امور خارجه دولت جدید کمک کنند.
تحریمها نتوانست فلج کننده باشد ولی تأثیرگذار بود
از معاون رئیسجمهوری پرسیدیم، به عنوان کسی که سه سال در وزارت خارجه بودید، شدت و آثار تحریمها چه قدر بود؟
صالحی در پاسخ گفت: در حال حاضر، منطقه خاورمیانه در بحران و کشور ما نیز در فشار اقتصادی و تحریم است. تحریمها البته الحمدلله نتوانست فلج کننده باشد ولی به هر حال تأثیرگذار بود.
وی افزود: تحریمها تأثیر داشت اما مجموعه نظام به گونهای کار کرد که ملت متوجه شد تأثیرگذاری این تحریمها الزاما ناشی از خطای مسئولین نیست بلکه عمدتا ناشی از رفتار ناجوانمردانه، غیرمنصفانه و خصمانه طرف مقابل است.
وزیر سابق امور خارجه تصریح کرد: اگر مدیریت نظام ناکارآمد بود، تحریمها فلج کننده میشد؛ ایران راه دور زدن تحریمها را میداند، تحریمها که خود به خود دور نخوردند بلکه سفرا و نمایندگیهای ما در خارج از کشور با همکاری بانک مرکزی و وزارت نفت بارها جلسه گذاشتند تا چگونه رفتار کنیم تا تحریمها را دور بزنیم.
تاکنون در خصوص سوریه با آمریکا مذاکره نداشتهایم
خبرنگار از صالحی پرسید: برخی اخبار، حاکی از فرستادن نامههایی از سوی هیلاری کلینتون وزیر سابق امور خارجه آمریکا به ایران است. آمریکاییها در زمان شما، چند نامه و پیام برای تهران در موضوعات گوناگون فرستادند؟
صالحی پاسخ داد: آمریکاییها غیرمستقیم و از کانال سوئیس پیام میفرستند، حتی از طریق رسانه هم پیام میفرستند؛ برای نمونه، آمریکاییها بارها درباره آقای رابرت لوینسون و سه کوهنورد پیام فرستادند و این پیامها به صورت طبیعی هست و مسأله خاصی نیست.
وزیر سابق امور خارجه افزود: در مجموع ما با آمریکا در خصوص موضوعات خاص از جمله افغانستان در بُن آلمان و عراق در گذشته گفتوگو کردیم.
خبرنگار سیاسی از صالحی پرسید: آیا گفتوگو یا مذاکرهای با مقامات آمریکایی درباره سوریه داشتید؟
صالحی در پاسخ گفت: تاکنون هیچ مذاکرهای درباره سوریه با آمریکاییها نداشتهایم.
رئیس سازمان انرژی اتمی با یادآوری فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در آغاز سال جدید در حرم مطهر امام هشتم در مشهد مقدس گفت: بارها اعلام کردهایم که در خصوص مذاکرات موضوعی، مشکلی برای صحبت با آمریکاییها نداریم؛ رهبری هم فرمودند که مخالفتی برای مذاکره موضوعی در مسائل خاص ندارند اما این کشور را قابل اعتماد نمیدانند و به نتیجه مذاکرات خوش بین نیستند.
صالحی اضافه کرد: ما منعی برای مذاکرات موضوعی با آمریکا نداریم اما باید اول این اعتماد متقابل ایجاد شود که آمریکاییها برای مذاکرات جدی هستند.
وزیر سابق امور خارجه اظهار داشت: آمریکاییها وقتی در مورد افغانستان کارشان انجام شد، ما را جزء محورت شرارت قرار دادند؛ حضرت آقا میفرمایند که ما این گونه مذاکره را دیگر نمیخواهیم که وقتی میآیند و نتیجه مورد نظر خود را میگیرند، بعد ما را جزو محور شرارت قرار میدهند، این گونه مذاکره، مذاکره مناسبی نیست.
خبرنگار ایرنا از صالحی پرسید: آیا در دوره تصدی وزارت امور خارجه، آمریکاییها تقاضای برگزاری چنین مذاکرات موضوعی را درباره هستهای و یا موضوع سوریه داشتند؟
صالحی با خنده گفت: لطفا پرسش بعدی را بپرسید.
به آمریکایی درباره ارسال سلاح شیمیایی به سوریه نامه نوشتیم
خبرنگار از معاون رئیسجمهوری سؤال کرد: دکتر ظریف، وزیر امور خارجه گفته است وزارت امور خارجه ۹ ماه پیش، نامهای از طریق سفارت سوئیس در تهران فرستاده و از ورود تسلیحات شیمیایی به سوریه از جمله گاز سارین خبر داده بود. آیا آمریکاییها پاسخ این نامه را دادند؟
وزیر سابق امور خارجه پاسخ داد: بله ما این نامه را فرستادیم اما این که آمریکاییها پاسخ این نامه را دادند یا نه، نمیدانم ولی ما از طریق سفارت سوئیس نامه را برای آنها فرستادیم.
گفتم ملکزاده را بگذارید، توفان سیاسی میشود
از وزیر سابق امور خارجه سؤال کردیم: میگویند در دوره شما موازی کاری شده است؟
صالحی پاسخ داد: بنده در مراسم تودیع و معارفه به آقای دکتر روحانی گفتم، واقعا آقای دکتر احمدینژاد در مسائل سیاست خارجی مرا «مبسوط الید» گذاشتند؛ ایشان تنها یک جا دخالت کرد و آن هم بحث آقای ملکزاده بود.
رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: من به آقای احمدینژاد گفتم آقای ملکزاده مرد شریفی است اما اگر ایشان را به معاونت مالی و اداری منصوب کنیم، توفان سیاسی میشود؛ ایشان گفت نگران نباش، گفتم: نگران نیستم و آقای ملکزاده را منصوب کردیم و توفان سیاسی شد و پیشبینی من درست از آب درآمد.
صالحی گفت: در موارد اندکی، بدون هماهنگی قبلی به سفرهایی میرفتم و پس از سفر، جناب آقای دکتر احمدینژاد متوجه میشدند که من ماموریت رفتهام و بعد میآمدم و گزارش میدادم. دکتر احمدینژاد فقط یکی دوبار محترمانه به بنده گفت که حداقل قبل از سفر به من بگو که گفتم: واقعا برخی اوقات، سفرها «فورس ماژور» است که اصلا فرصت نمیکنم شما را ببینم و مجبورم سفر بروم ولی شرمنده هستم و حق با شماست.
وی افزود: میخواهم بگویم تا این حد ایشان دست مرا باز گذاشته بود و به نظر من این که میگویند موازی کاری شده، بحث سیاسی است.
سفرهای مشایی ارتباطی با وزارت امور خارجه نداشت
وزیر سابق امور خارجه سؤال نمایندگان درباره تعداد سفرهای اسفندیار رحیم مشایی را یادآور شد و تصریح کرد: مسافرتهای آقای مشایی ارتباطی به وزارت امور خارجه نداشت؛ ایشان یا با رئیسجمهوری میرفت یا به عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری واینکه بیایند یکی از مسائل وزارت امور خارجه را ببرند و کارش را انجام دهند، اصلا چنین چیزی نبوده است.
وی درباره فعالیتهای معاونت بینالملل ریاست جمهوری دولت دهم نیز گفت: پس از اعمال تحریمها، آنقدر مسائل پیچیده شد و با وزارت خانههای دیگر سر و کار داشتیم که نمیشد همه کارهای اقتصادی جزیی را وزارت امور خارجه به تنهایی ورود کند آقای (علی) سعیدلو با همکاری وزارت امور خارجه جلو آمد.
معاون رئیسجمهوری با بیان این که بسیاری از کارشناسان وزارت امور خارجه در کنار آقای سعیدلو به فعالیت میپرداختند، تصریح کرد: آقای کاظمی قمی دستیار ویژه بنده در امور اقتصادی بود و معاونین سیاسی وزارت امور خارجه از جمله دکتر امیرعبداللهیان و دیگران کمک میکردند؛ آقای رئیسجمهور اختیارات ویژهای به آقای سعیدلو داده بودند تا بتواند در امور اقتصادی با دیگر وزارتخانهها هماهنگی کند و ایشان نه تنها دخالتی در کار وزارت امور خارجه نداشت بلکه به ما کمک هم میکرد.
از صالحی پرسیدیم: آیا هیچ گاه با آقای احمدینژاد اختلاف نظر پیدا نکردید و بحثتان نشد؟
صالحی پاسخ داد: چرا، گاهی نظراتمان متفاوت بود ولی دکتر احمدینژاد بزرگواری میکردند.
انتصاب خانم افخم در ارائه تصویر واقعی از زن مسلمان ایرانی مؤثر است
از صالحی درباره انتصاب خانم «مرضیه افخم» نخستین سخنگوی زن در وزارت امور خارجه سؤال کردیم که در پاسخ گفت: ایشان از بهترین کارشناسان وزارت امور خارجه هستند و در زمان وزارت بنده، مدیرکل دیپلماسی عمومی بودند.
صالحی با ابراز خرسندی از انتصاب خانم افخم به سخنگویی وزارت امور خارجه تصریح کرد: این انتصاب اقدام شایستهای بود و ایشان هم شایستگی این کار را دارند و قطعا تحول بسیار مبارکی خواهد بود.
وی با بیان این که سخنگوی جدید وزارت امور خارجه با ابتکاراتی مسئولیت سخنگویی را در وزارت امور خارجه جلو خواهد برد، گفت: انتصاب وی در بین کشورهای جهان سوم به خصوص کشورهای اسلامی حرکت زیبایی بود، زیرا سخنگوی وزارت امور خارجه در معرض دید بسیاری از جهانیان است.
صالحی وزارت امور خارجه را پیشانی نظام جمهوری اسلامی ایران دانست و افزود: پیشانی وزارت امور خارجه نیز سخنگویی است و در جهانی که تلاش بسیاری میشود از جهات گوناگون، تصویری غیرواقعی از جمهوری اسلامی به افکار عمومی بدهند، این انتصاب میتواند در ارائه تصویر واقعی بسیار کارآمد باشد.
رئیس سازمان انرژی اتمی ادامه داد: با توجه به اقداماتی که تکفیریها و افراط گراها انجام میدهند، انتصاب خانم افخم میتواند به جهانیان نشان دهد که دیدگاههای دیگری نیز در اسلام وجود دارد که این مسأله بسیار مهم است.
منصفم و وارد درگیریهای حزبی نمیشوم
خبرنگار از رئیس سازمان انرژی اتمی سؤال کرد: میگویند شما چون فرد تکنوکراتی هستید در دولتهای مختلف آقایان هاشمی رفسنجانی، خاتمی، احمدینژاد و روحانی حضور داشتهاید. آیا این تعبیر را درباره خودتان قبول دارید؟
صالحی پاسخ داد: انشاءالله که فرد منصف و صادقی هستم و بیدلیل با کسی درگیر نمیشوم. هیچ گاه نیز در درگیریهای سیاسی و حزبی وارد نشدهام و برای همین است که تنها خدا را دارم و نه داماد کسی هستم و نه عروس کسی در خانه ماست.
وزیر سابق امور خارجه گفت: تقدیر خدا بود که بنده رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر امور خارجه شوم و فراموش نمیکنم که آقای دکتر احمدینژاد بدون این که با من از قبل دوستی داشته باشد و تنها بر اساس برداشت خودش از تواناییهای این حقیر، مرا انتخاب کرد.
صالحی درباره انتصابش در دولت تدبیر و امید اظهار داشت: آقای احمدینژاد واقعا مرا نمیشناخت اما آقای روحانی بنده را میشناخت و با هم سلام علیکی داشتیم.