کارکردهای اصلی بانکها در اقتصاد
تا بحال از خودتون پرسیده اید که کارکردهای اصلی بانکها در اقتصاد یک کشور چیست؟ ممکن است بگویید پس انداز کردن، دریافت سود بانکی، دریافت وام، حواله پول و مشابه این موارد. واقعیت این است که همه این موارد با اینکه جزو خدمات مهم بانکها محسوب می شود ولی کارکردهای اصلی بانکها در اقتصاد این موارد نیست.
کارکردهای اصلی بانکها در اقتصاد عبارتند از واسطه گری پولی، خلق پول، بلندمدت کردن اعتبارات، و بزرگ کردن اعتبارات.
1-واسطه گری پولی:
بدین معنی است که بانکها بعنوان واسطه وجوه و پول بین عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان پول هستند. دارندگان پول مازاد، وجوه خود را در قالب انواع پس انداز در اختیار بانک قرار می دهند و بانک حدود 80 درصد این پس اندازها را به تقاضا کننده پول تسهیلات می دهد. بخشی از 20 درصد باقیمانده را بانکها بعنوان سپرده قانونی به بانک مرکزی پرداخت می کنند و بخش دیگر را برای مدیریت نقدینگی پیش نگهداشته و در شعب برای پرداختهای نقد اختصاص می دهند.
با توجه به اینکه پول دارای ارزش زمانی است، عرضه کنندگان پول در این فرآیند از بانکها سود دریافت می کنند و در مقابل، تقاضاکنندگان پول به بانک سود پرداخت می کنند. برحسب اصول، نرخ سود پرداختی تقاضاکنندگان پول به بانکها باید بالاتر از نرخ سود دریافتی سپرده گذاران باشد. زیرا اولا: بانکها از حدود 80 درصد سپرده ها درآمد کسب می کنند و 20 درصد باقیمانده (سپرده قانونی+نقدینگی) درآمدی برای بانکها ایجاد نمی کند و ثانیا: بانک هم باید در این فرآیند درآمدی کسب کند تا بتواند هم ادامه فعالیت بدهد و هم هزینه های پرسنلی و اداری خود را پرداخت نماید.
2- خلق پول:
یکی از مهمترین کارکردهای بانکها، خلق پول است. برای آشنایی با مفهوم خلق پول فرض کنید یک نفر پول منتشر شده توسط بانک مرکزی معادل مثلا 100 تومان را بعنوان حقوق دریافت و آن را نزد یکی از بانکها سپرده گذاری کند. آن بانک، حدود 12 تومان آنرا به عنوان سپرده قانونی به بانک مرکزی می دهد و 4 تومان را بعنوان نقدینگی پیش خود نگه می دارد. در آن صورت بانک می تواند باقیمانده پول(یعنی 84 تومان) را به فرد دومی وام دهد. حال فرد دوم به بانک مراجعه می کند و دوباره آن 84 تومان را سپرده گذاری می کند و در نتیجه بانک می تواند با کسر سپرده قانونی و نقدینگی، حدود 71 تومان پول باقیمانده را به فرد سوم وام دهد و این فرآیند تا آخر ادامه می یابد. مجموع پولهای سپرده گذاری شده در بانک در دفعات مختلف با فرض کسر 16 درصد بابت سپرده قانونی و نقدینگی، رقمی حدود 600 تومان سپرده در آن بانک خواهد شد. در مثال فوق، به 100 تومان پول منتشره بانک مرکزی پایه پولی یا پول پرقدرت گفته می شود. و به 600 تومان پول سپرده گذاری شده در بانک، نقدینگی و به نسبت "نقدینگی به پایه پولی"، ضریب فزاینده پول می گویند.
نرخ سپرده قانونی در افزایش یا کاهش ضریب فزاینده پول نقش اساسی دارد. بعنوان مثال چنانچه متوسط نرخ سپرده قانونی بانکها، 10 درصد باشد در آنصورت ضریب فزاینده 10 برابر(تقسیم 100 به 10) و چنانچه نرخ سپرده قانونی 16.5 درصد باشد، ضریب فزاینده حدود 6 برابر خواهد بود. بانک مرکزی با کاهش یا افزایش نرخ سپرده قانونی بانکها، حجم نقدینگی در اقتصاد را کنترل می کند.
در پایان سال 1393، پایه پولی کشور 131 هزار میلیارد تومان و نقدینگی کشور 782 هزار میلیاردتومان که در نتیجه ضریب فزاینده پول در اقتصاد حدود 6 برابر بود.
٣- بلندمدت كردن اعتبارات: در حاليكه بيشترين مدت زمان سپرده گذاري مردم نزد بانكها حداكثر ٥ سال است ولي بانكها اين توان را دارند كه وامهايي بلندمدت حتي ٢٥ ساله به مشتريان خود پرداخت نمايند. بعبارتي، بانكها سپرده هاي با زمان تاديه كمتر را به وامهاي با بازپرداخت بلندمدت تر تبديل نمايند. اين كاركرد بانكها از آن نظر اهميت دارد كه منابع بلندمدت در تامين مالي پروژه هاي زيربنايي و اساسي در يك كشور اهميت فراوان دارد.
٤- بزرگ كردن اعتبارات: يكي ديگر از كاركردهاي اساسي بانكها تبديل پس اندازهاي كوچك سپرده گذاران به وامهاي كلان و بزرگ است كه به اين كاركرد، بزرگ كردن اعتبارات گويند. بانكها با تجميع پس اندازهاي كوچك مردم كه به تنهايي قابليت بكارگيري در ايجاد ظرفيتهاي اقتصادي را ندارد، و اعطاي آن در قالب وامهاي بزرگ به متقاضيان، نقش مهمي در تامين مالي واحدهاي اقتصادي ايفا مي كنند.
كاركردهاي فوق، بدليل تعداد انبوه سپرده گذاران يك بانك است كه باعث مي شود نوسانات ناشي از تغييرات در مانده سپرده هاي تعدادي از سپرده گذاران توسط تعداد ديگري از سپرده گذاران پوشش زماني و مقداري داده شود.
