در روزهایی که کشور کوچک قطر، این شیخ‌نشین متمول عربی که به سبب تنش‌های به وجود آمده با عربستان سعودی در صدر اخبار قرار دارد و احتمالا در آینده‌ی نزدیک به افزایش روابط دیپلماتیک خود با ایران فکر خواهد کرد، در این ارتباط پایگاه خبری فضایی ایران، اسپاش ضمن بررسی وضعیت فضایی کشور قطر به گزینه‌های پیش روی برای انتفاع دوجانبه از یک همکاری فضایی پرداخته است.
به گزارش اسپاش، قطر از معدود کشورهای منطقه‌ی خاورمیانه است که هنوز سازمان فضایی ندارد، اگرچه طرح‌هایی در این زمینه ارائه شده است. اما شروع برنامه‌ی فضایی این کشور را می‌توان از سال 2010 دانست؛ زمانی که سازمان ictQATAR برای مدیریت و توسعه‌ی حضور قطر در عرصه‌ی فضا، تصمیم به تاسیس شرکت سهیل ست (Es’hailSat) گرفت.
این اپراتور ماهواره‌های مخابراتی، با همکاری شرکت فرانسوی یوتلست )Eutelsat( قرارداد ساخت اولین ماهواره‌ی قطر با نام سهیل-1 (Es'hail 1) را در همان سال با شرکت سازنده‌ی ماهواره‌ی SSL منعقد کرد. ماهواره‌ی مخابراتی سهیل-1 که بودجه‌ی آن بین 250 تا 450 میلیون دلار تخمین زده شده و مالکیت آن به نسبت 55 درصد و 45 درصد بین سهیل ست و یوتلست تقسیم شده در سال 2013 از گویان فرانسه به فضا پرتاب شد. این ماهواره‌ی 6 تنی که مجهز به 32 ترانسپاندر باند Ku و 14 ترانسپاندر باند Ka می‌باشد به مدت 15 سال در مدار GEO فعالیت و به بهبود سرویس‌های مخابراتی و اینترنتی این کشور کمک خواهد کرد. به گفته‌ی علی احمد الکواری (Ali Ahmed Al Kuwari) مدیر اجرایی سهیل ست، اولویت خدمات این ماهواره شبکه‌های تلویزیون محلی و سرویس‌های مخابراتی می‌باشند.
Es'hail 1
مرحله‌ی بعدی برنامه‌ی فضایی قطر تاسیس شهر فضایی بود. در سال 2012 این کشور بودجه‌ای 3.3 میلیارد دلاری را برای ساخت شهر فضایی این کشور در جوار شهر الخور در نظر گرفت. این پروژه در منطقه‌ای به وسعت 40 هزار متر مربع همچنان در حال ساخت است و قرار است علاوه بر انجام فعالیت‌های تحقیقاتی بر روی ماهواره‌ها و علوم فضایی، شامل احداث یک دانشگاه با همکاری ناسا، یک موزه‌ی علمی و جاذبه‌های توریستی نیز باشد. البته در حال حاضر هم فعالیت‌هایی در زمینه‌ی شبیه‌سازی و مطالعه‌ی ماهواره‌های مکعبی در دانشگاه‌های این کشور از جمله دانشگاه قطر (Qatar University) انجام می‌شود اما هنوز این فعالیتها منجر به ساخت نشده و شاید درگیر کردن دانشجویان قطری در برنامه‌های فضایی این کشور نیازمند حمایت و حضور سازمان قدرتمندی همچون ناسا باشد.
اما سهیل ست به عنوان تنها شرکت فعال فضایی کشور قطر، پس از پرتاب موفق ماهواره‌ی سهیل-1 و در سال 2014، قرارداد ساخت ماهواره‌ی سهیل-2 را با شرکت میتسوبیشی الکتریک (MELCO) به ثبت رسانید. این ماهواره‌ی مخابراتی علاوه بر ترانسپاندرهای Ku و Ka مجهز به یک محموله‌ی رادیویی آماتوری ساخت شرکت آلمانی AMSAT نیز می‌باشد که نخستین سرویس رادیویی آماتور مدار GEO خواهد بود. محموله‌ی مذکور دارای دو ترانسپاندر خطی رادیویی خواهد بود و بیش از یک سوم سطح زمین را پوشش خواهد داد. قرارداد پرتاب ماهواره‌ی سهیل-2 که 3000 کیلوگرم وزن دارد و مانند مدل قبلی خود 15 سال عمر خواهد داشت، در دسامبر 2014 بین سهیل ست و اسپیس ایکس به امضا رسید اما پرتاب این ماهواره که ابتدا قرار بود در اواخر سال 2016 صورت گیرد ابتدا به نیمه‌ی دوم سال 2017 و سپس به سال 2018 موکول شد.
Es'hail 2
نقاط مداری و دیپلماسی فضایی
یک نکته‌ی مهم در برنامه‌ی فضایی قطر این است که با ایجاد اختلافات بین‌المللی شکل گرفته علیه این کشور، ممکن است اپراتورهای ماهواره‌ای از جمله عربست و نایلست که شبکه‌ی الجزیره‌ی این کشور را پخش می‌کنند، همکاری خود را با این شبکه قطع کنند. بنابراین طبق گفته‌ی الکواری، سهیل ست به دنبال در اختیار گرفتن نقاط مداری بلااستفاده‌ی کشورهای دیگر است تا بتواند ماهواره‌های مخابراتی جدیدی به فضا بفرستد و در فراهم کردن ارتباطات پهن‌باند ماهواره‌ای به خودکفایی برسد. از سویی دیگر عربست و یوتلست (که با قطر همکاری می‌کند) مدتهاست بر سر استفاده از نقاط مداری مسلط بر منطقه به ویژه نقاط مداری در اختیار ایران اختلاف دارند. نکته حائز اهمیت این است که در حال حاضر ایران از ترانسپاندرهای ماهواره بدر عربست استفاده می‌کند و در عوض پذیرفته که این ماهواره در نقطه مداری کشورمان قرار گیرد. این امر هر چند به حفظ نقطه مداری ایران کمک کرده اما وابستگی بخش حساسی از مخابرات کشور به اپراتور عربی را به دنبال داشته که بیش از ۳۷ درصد سهام آن در اختیار عربستان است و اغلب سهامداران دیگر آن نیز روابط چندان حسنه‌ای با ایران ندارند. این در حالی است که شاید توافق با رقیب عربست یعنی یوتلست و همکار آن قطر که روابط بهتری با کشورمان دارد و در شرایط جدید هر دو کشور از ناحیه عربستان مورد تهدید هستند، تصمیمی خردمندانه‌تر باشد.
قطر در مسیر توسعه فناوری بومی
سهیل ست همچنین قصد دارد در فضایی به وسعت 50 هزار متر مربع در شمال دوحه یک مرکز تله‌متری را تا پایان سال جاری میلادی احداث کند. این مرکز سهیل ست را قادر می‌سازد که ماهواره‌ی سهیل-2 را از قطر کنترل کند. شایان ذکر است که ماهواره‌ی سهیل-1 توسط یوتلست و از پاریس کنترل می‌شود.
برنامه‌ی فضایی قطر منحصر به خرید و اپراتوری ماهواره‌های مخابراتی نیست. طبق گفته‌ی دکتر خالد السوبی (Khalid al-Subai) یکی از منجمان پیشکسوت این کشور، قطر در حال توسعه‌ی برنامه فضایی خود برای اکتشافات فضایی می‌باشد. بر این اساس، قطر به صورت مرتب در حال تزریق بودجه و تامین اعتبارات لازم برای پروژه‌ی اکتشافات سیاره‌ای خود (Qatar Exoplanet Survey) می‌باشد. این پروژه که توسط بنیاد ملی تحقیقات قطر (QNRF) پشتیبانی می‌شود به جستجو و شناسایی سیاره‌های بیرون از منظومه‌ی شمسی می‌پردازد. طی پروژه QES تا کنون پنج سیاره با نامهای Qatar-1b تا Qatar-5b کشف شده است. السوبی که مدیریت بخش تحقیقاتی مرکز تحقیق و توسعه‌ی بنیاد قطر را بر عهده دارد موفقیتهای پروژه‌ی QES را دستاوردی مهم برای برنامه‌ی فضایی قطر، و آغازگر عصر جدید همکاریهای بین‌المللی فضایی این کشور می‌داند.
از دیگر همکاریهای فضایی بین‌المللی قطر می‌توان به همکاری هواپیمایی قطر (Qatar Airways) با اپراتور بریتانیایی اینمارست (Inmarsat) اشاره کرد. هواپیمایی قطر از خدمات ماهواره‌های این اپراتور برای فراهم کردن ارتباطات اینترنتی در پروازهای خود استفاده می‌کند. ضمن اینکه به تازگی اینمارست قراردادی را با تالس آلنیا (Thales Alenia Space) برای خرید ماهواره‌های جدید به امضا رسانده است. این قرارداد در پی تصمیم هواپیمایی قطر برای افزایش هواپیماهای مجهز به اینترنت ماهواره‌ای خود از 130 فروند به 1000 فروند منعقد شده است.
در مجموع با نگاهی اجمالی به برنامه‌ی فضایی قطر از آغاز تاکنون می‌توان سه نتیجه‌گیری مهم کرد:
1- فعالیت‌های فضایی قطر از آغاز شکل‌گیری تابه‌حال کاملا به همکاریهای بین‌المللی وابسته بوده است. وقتی تحریم‌های جهانی علیه این کشور وضع شود، همکاران فضایی قطر از عربست سعودی و نایلست مصری گرفته تا یوتلست فرانسوی و اینمارست بریتانیایی و ناسا ممکن است قطر را رها کنند و در نتیجه برنامه‌ی فضایی آن به کلی مختل شود. چرا که قطر نه جمعیت جوان ایران را دارد و نه پشتوانه‌ی علمی محکمی برای خودکفایی علمی.
2- علاقمندی قطر به توسعه برنامه فضایی بومی و برخورداری این کشور از سرمایه و امکانات کافی و در عین حال عدم برخورداری از توانمندی‌های فنی همطراز ایران، با توجه به شرایط جدید بین‌المللی این کشور می‌تواند زمینه را برای شکل دادن یک همکاری بین‌المللی موفق میان دو کشور فراهم کند.
3- موضوع نقاط مداری، با توجه به نیازهای مکمل ایران و قطر، ظرفیت تبدیل به یکی از بهترین زمینه های همکاری را دارد. چرا که در حال حاضر قطر به دنبال نقطه مداری برای قراردادن ماهواره خود است و ایران نقطه مداری را در اختیار دارد که به جبر سیاست آن را به ماهواره کشورهای غیر مطمئن سپرده است. ضمن آنکه ایران نقاط مداری دیگری را نیز در اختیار دارد که نیاز است تا در آن‌ها ماهواره‌ای قرار گیرد. و در غیر این صورت تا ماه آگوست 2018، 13 نقطه مداری ایران از بین خواهد رفت. البته شاید در این بین تنها 3 یا 4 نقطه از اهمیت فوق العاده برخوردار باشد.
