«جمعه سياه» يا همان «Black Friday» حالا رفته رفته در ايران هم مشتاقان به خريد كالاهاي داراي تخفيف را به مقابل فروشگاه‌هاي برندهاي مشهور مي‌كشاند تا از خريد با تخفيف كالاها بهره‌مند شوند. سنت «جمعه سياه» متعلق به امريكا است.
به گزارش روزنامه اعتماد، در روز بعد از جشن شكرگزاري در ايالات متحده و برخي كشورهاي اروپايي برندهاي معروف و برخي فروشگاه‌هاي بزرگ كالاهاي‌شان را با تخفيف‌هاي قابل توجه كه تا ٧٠ درصد قيمت اوليه همان كالا را شامل مي‌شود؛ عرضه مي‌كنند.
شكل‌گيري صف‌هاي بلند مقابل فروشگاه‌ها و هجوم خريداران به فروشگاه‌ها در دقايق اوليه آغاز به كارشان، هر سال موجب بروز حاشيه‌هايي مي‌شود. مصدوم شدن برخي خريداران بر اثر ازدحام جمعيت يكي از حاشيه‌هاي هميشگي اين نوع از خريد است.
چند سالي است كه همزمان با «جمعه سياه» -آخرين جمعه ماه نوامبر – در ايران هم برخي از فروشگاه‌ها اقدام به ارايه تخفيف روي كالاهاي‌شان كرده‌اند. امسال در ايران دو فروشگاه مشهور اينترنتي تبليغات زيادي را براي تخفيف جمعه سوم آذرماه انجام دادند. همين تبليغات براي عرضه كالاهاي داراي تخفيف موجب شد تعداد مراجعه‌كنندگان به اين دو فروشگاه به قدري زياد باشد كه سايت اين فروشگاه‌ها بارها با مشكل روبه‌رو شد. از دسترس خارج شدن اين دو سايت گلايه‌هاي فراوان كاربران را در شبكه‌هاي اجتماعي هم در پي داشت.
«عباس» يكي از همين كاربران در صفحه توييترش نوشت: «يعني تيم‌هاي فني اين دو سايت چقدر ضعيف هستند كه از قبل براي پاسخ به اين حجم از مراجعات كاربران پيش‌بيني لازم را نكرده‌اند؟» بخشي ديگر از گلايه‌هاي كاربران هم متوجه قيمت‌هاي برخي كالاهاي عرضه شده بود. كاربران ناراضي در توييت‌هاي‌شان از برخي كالاها نام برده‌اند كه به عقيده آنها قيمت‌هاي‌شان پس از اعمال تخفيف هم بالاتر از نرخ مرسوم بازار است.
در سه روز گذشته تعدادي از برندهاي معروف عرضه‌كننده لباس و كفش نيز در تهران، كالاهاي‌شان را با تخفيف ٦٠ تا ٧٠ درصدي عرضه كردند. شكل گرفتن صف بلند مردم مقابل فروشگاه يكي از برندهاي مشهور لباس در تهران موجب شد تا بسياري از مراجعه‌كنندگان قيد خريد را بزنند و با دست خالي به خانه بازگردند.
مكانيسم‌هاي حراج
«جمعه سياه» هر سال بيش از گذشته در ايران مورد توجه قرار مي‌گيرد و فروشگاه‌هاي بزرگ به آن مي‌پيوندند. اما فلسفه واقعي چنين روزي چيست؟ اصلا چرا بايد برندها محصولات‌شان را با تخفيف‌هاي بسيار زياد به خريداران عرضه كنند؟ مكانيسم شكل‌گيري اين عرضه و تقاضا به نفع خريداران است يا فروشندگان؟ اينها پرسش‌هايي بود كه با «علي سوند رومي» پژوهشگر جامعه‌شناسي اقتصادي و خانواده در ميان گذاشتيم. سوند رومي در اين باره گفت: «در دنيا معمولا ٥ نوع مكانيسم حراج وجود دارد. مكانيسم اول ارايه تخفيف براي كالاهايي است كه تاريخ مصرف شان رو به پايان است و در صورت باقي ماندن در فروشگاه‌ها، توليدكنندگان متضرر مي‌شوند. حتي اين تخفيف‌ها درباره محصولات غذايي به صورت روزانه هم اعمال مي‌شوند. يعني در ابتداي صبح قيمت‌ها واقعي است و در ساعات پاياني كار فروشگاه قيمت‌ها پايين مي‌آيد.» به گفته او، نوع دوم حراج براي كالاهايي است كه در دوره زماني مشخصي مورد پسند قرار مي‌گيرند و در صورت باقي ماندن در فروشگاه‌ها به عنوان جنس بنجل و فروش نرفته شناسايي مي‌شوند و به توليد‌كننده ضرر مي‌رسانند. نوع سوم تخفيف روي كالاهايي است كه فصل مصرف آنها در حال اتمام است و چهارمين مكانيسم هم تخفيف از طرف فروشگاه‌هايي است كه علاقه‌مند هستند از يك حوزه اقتصادي به حوزه‌اي ديگر وارد شوند.
از نگاه علي سوند رومي، عرضه محدودي از كالاهاي برندهاي معتبر در روز جمعه سياه در دنيا فرصتي براي طبقات متوسط رو به پايين جامعه است تا بتوانند از محصولاتي كه به آن علاقه دارند، بهره‌مند شوند. اين پژوهشگر جامعه‌شناسي اقتصادي مي‌گويد: «طبقات بالاي جامعه معمولا خريدهاي‌شان را در طول سال انجام مي‌دهند. جمعه سياه در واقع محل تلاقي چند مكانيسم حراج به صورت همزمان است كه موجب مي‌شود طبقات پايين جامعه هم «فرصت» تهيه اين كالاها را پيدا كنند.» اما آيا شكل‌گيري اين سنت خريد و فروش در ايران و استقبال تعداد زيادي از خريداران را مي‌توان يك «حركت مثبت» تلقي كرد؟ سوند رومي پاسخ مي‌دهد: «اين اتفاق طبيعي است كه وقتي يك محصول شناخته شده با قيمت پايين‌تر و حاشيه سودكمتر ارايه مي‌شود تعداد متقاضيان آن زياد شوند. اما اگر باز هم اين صف‌ها از سوي افراد متمول اشغال شوند اين را مي‌توان نشانه‌اي از اختلال اجتماعي دانست. زيرا به طور طبيعي افرادي بايد فرصت استفاده از اين تخفيف را داشته باشند كه در شرايط عادي با سطح درآمدشان امكان چنين خريدهايي را ندارند. پس در اين بازي برد – برد هم برندها دوباره خودشان را تبليغ مي‌كنند و محصولات پايان فصل شان را با حاشيه سود كمتر مي‌فروشند و هم طبقات پايين‌تر شانس وارد شدن به فهرست استفاده‌كنندگان از آن برند را پيدا مي‌كنند.»
تخفیف 50 درصد با چه منطقی؟
همچنینی روزنامه خراسان نوشت: اگرچه در غرب برخی علت ارائه این تخفیف های ویژه در انتهای سال را ناشی از سنت هایی خوب برای کمک به مردم جهت خرید مایحتاج در آستانه سال جدید و بعد از مراسم شکر گزاری دانسته اند اما این نوع فروش، برای فروشندگان هم فواید و منافع بسیاری دارد. اولا آن ها با ارائه تخفیف ویژه اگرچه سود خود را به حداقل می رسانند اما با افزایش شدید فروش، مجموع سود خود را افزایش می دهند. علاوه بر آن، آن ها در پایان سال نیاز دارند که انبارهای خود را خالی کنند تا بتوانند اجناس جدید را جایگزین کنند.
از جمعه سیاه تا "حراجمعه" و "جمعه به خرید"
چند سالی است که برخی فروشگاه های اینترنتی در ایران نیز در یکی از جمعه های آذرماه، اقدام به عرضه محصولات خود با تخفیفات ویژه مشابه جمعه سیاه می کنند. امسال تعداد این فروشگاه ها بیشتر شد و آن ها، دیروز، تحت عناوینی چون «حراجمعه» و «جمعه به خرید»، دست به برگزاری حراجی شبیه جمعه سیاه زدند. اگرچه ارزیابی کم و کیف این رویداد در ایران فرصت بیشتری می طلبد اما نگاهی به نظرات مردم در شبکه های اجتماعی نشان می دهد که مشکلات و انحرافاتی در آن رخ داده است. یکی از مهم ترین مشکلات این بود که سایت این شرکت ها، دیروز در ساعاتی، در اثر مراجعه مردم برای خرید از دسترس خارج شد. حتی برخی افراد می گویند که با سرعت بسیار بالای اینترنت نتوانستند خرید انجام دهند و بعد از رفع مشکل، اجناس موردتقاضایشان تمام شده بود! البته عده دیگری هم از خریدهای خوب خود می گفتند و این که میزان خرید قابل توجهی در این روز داشته اند. برخی کاربران نیز با انتشار تصاویری از اجناس مورد اشاره خود در این سایت ها معتقد بودند که این فروشگاه ها قیمت ها را قبل از این رویداد افزایش و اکنون دوباره در قالب تخفیف کاهش داده اند. برخی هم به نوع و کیفیت اجناس و زمان وعده داده شده برای تحویل آن ها انتقاد های جدی داشته اند .
