منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه یکی از مناطق منحصربه‌فرد و پرجاذبه طبیعی غرب کشور است که به لحاظ برخورداری از شرایط زیست‌محیطی و ویژگی‌های زمین‌شناسی زیستگاه مناسب و مستعدی برای رشد و تکثیر وحوش به‌خصوص پستانداران محسوب می‌شود.
آلپ ایران را بشناسید
اشترانکوه به دلیل واقع‌شدن در قلب سلسله جبال زاگرس دارای قلل سرد مرتفع بالای سه هزار و ۵۰۰ متر از سطح دریا و همچنین دره‌های نسبتاً گرم است. اشترانکوه رشته‌کوهی به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر است که در جهت شمال غربی-جنوب شرقی امتداد دارد.
یخچال‌های طبیعی و دائمی این رشته‌کوه که یکی از زیباترین کوه‌های کشور به شمار می‌رود، در تمام سال از برف و یخ پوشیده است. اشترانکوه در جنوب شهر دورود و ازنا قرار دارد و به «آلپ ایران» نیز معروف است؛ البته این نام تنها به خاطر بلند بودن آن به آن تعلق نگرفته است بلکه به دلیل شیب تند کوه‌هایش و دره‌های جوان و «وی» شکل و یخچال‌های طبیعی است. ارتفاع بلندترین قله آن سن بران ۴۱۵۰ است.
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این منطقه حفاظت‌شده وجود زیباترین دریاچه آب شیرین ایران است که سالانه گردشگرانی زیادی را میزبانی می‌کند و البته ظرفیت‌های موجود در منطقه پذیرای این حجم گردشگر نیست.
دریاچه گهر که به «نگین اشترانکوه» معروف است یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود و با ارتفاع ۲۳۶۰ متر از سطح دریا در میان منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه واقع‌شده است.
مصائبی از جاده‌سازی تا فرسایش و پر شدن بستر دریاچه
این دریاچه به سبب نداشتن راه ماشین‌رو تا حد زیادی از خرابی و آلودگی به دست انسان به دورمانده است که طی سال‌های گذشته همواره احداث جاده برای دسترسی به این جاذبه محل مناقشه مسئولان و فعالان محیط‌زیست بوده است.
جاده‌ای که به گفته مسئولان در سال ۷۴ برای تردد عشایر منطقه احداث‌شده، طی سال‌های اخیر بارها بهسازی و ترمیم‌شده و حالا مسیر تردد به سمت یگانه «گهر» آلپ ایران را تسهیل کرده است. مسئولان معتقدند بهسازی این جاده و ترددهای متعدد از آن منجر به فرسایش در بالادست دریاچه گهر شده است و ریزش سنگریزه و خاک به سمت پایین و دریاچه گهر منجر به پر شدن بستر آن شده است.
اما مصائب زیباترین دریاچه آب شیرین ایران به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ حضور گردشگران بسیار در منطقه‌ای که پناهگاه حیات‌وحش بوده و ذخیره‌گاه ژنتیکی ارزشمندی برای زاگرس محسوب می‌شود، منجر به وقوع تخریب‌های متعدد در این منطقه شده است.
سالانه بیش از ۷۰ هزار گردشگر و طبیعت گرد در «گهر» حضور می‌یابند و این حجم از گردشگر قطعاً تخریب‌های متعددی را در منطقه به دنبال خواهند داشت که تولید زباله و رهاسازی مواد شوینده در اطراف دریاچه تنها موارد کوچکی از این تخریب‌ها است.
از سوی دیگر عدم تثبیت سنگریزه‌ها و خاک در بالادست دریاچه گهر منجر به حرکت آن‌ها به سمت پایین شده است، سنگریزه‌هایی که دریاچه بالایی منطقه را پرکرده و از این دریاچه که گفته می‌شود روزگاری به وسعت دریاچه اصلی گهر بوده، چیز جز یک باتلاق باقی نمانده است.
حالا معضل فرسایش‌های متعدد در بالادست دریاچه گهر، حیات دریاچه اصلی را نیز تهدید می‌کند تا ورود سنگریزه و خاک حاصل از فرسایش و سیلاب از بالادست و کنارهای دریاچه گهر منجر به پر شدن بستر دریاچه شود و مرگ تدریجی یگانه «گهر» آلپ ایران را رقم بزند.
ماجرای جاده‌سازی در منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست لرستان در سخنانی با اشاره به اینکه دریاچه گهر سالانه ده‌ها هزار گردشگر داخلی و خارجی را پذیرا است، اظهار داشت: طرح مدیریت منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه و دریاچه گهر تصویب و به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ و اعتباراتی نیز در سطح ملی برای این منطقه در نظر گرفته‌شده است.
مهرداد فتحی بیرانوند بابیان اینکه اعتباراتی نیز در سطح استان برای مدیریت منطقه تصویب‌شده است، تصریح کرد: با توجه به مباحث و مسائل خاص منطقه دریاچه گهر، نیاز است همه دستگاه‌ها پای‌کار بیایند و ساماندهی دریاچه را از جوانب مختلف حفاظتی، زیربنایی، انتظامی و ... بر عهده بگیرند.
وی با اشاره به اینکه یکسری جوسازی‌ها در رابطه با دریاچه گهر در فضای مجازی صورت می‌گیرد، چند نفر محدود این جوسازی‌ها را می‌کنند، افزود: برخی مسائل را به‌عنوان بهانه‌ای قرار داده و تحریک افکار عمومی شهرهای اطراف دریاچه گهر را دنبال می‌کنند، مسئله جاده کشی در منطقه دریاچه گهر محلی از اعراب ندارد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست لرستان بابیان اینکه مسیرهای مختلفی به دریاچه گهر راه دارد، ادامه داد: از سمت شهرستان دورود تا منطقه «چشمه خرم» یک مسیر ماشین‌رو آسفالته وجود دارد و ازآنجا تا دریاچه ۱۸ کیلومتر پیاده‌روی باید کرد.
فتحی بیرانوند خاطرنشان کرد: از سمت شهرستان الیگودرز، در منطقه «مورزرین» یک جاده عشایری مالرو در دهه ۷۰ ساخته‌شده است، این جاده برای خدمات‌رسانی به عشایر زده‌شده و ۲۱ کیلومتر طول دارد و خاکی و مالرو است.
وی با اشاره به اینکه صدها خانوار عشایری در آن منطقه زندگی می‌کنند و از این جاده مالرو استفاده می‌کنند، افزود: این جاده رسمی نیست و گاها برخی گردشگران از سمت الیگودرز و اصفهان از آن استفاده می‌کنند؛ این جاده به منطقه «تاپله» می‌خورد و از تاپله تا دریاچه گهر ۱۲ کیلومتر پیاده‌روی دارد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست لرستان یادآور شد: برخی افراد موضوع این جاده را به‌گونه‌ای مطرح می‌کنند که در اذهان مترتب می‌شود که تا خود دریاچه آسفالت است.
مسئله فرسایش خاک بالادست باعث شده تا دریاچه بالایی الآن مثل باتلاق باشد
فتحی بیرانوند بابیان اینکه چیزی که دریاچه گهر را تهدید می‌کند، مسئله فرسایش خاک و ورود خاک و سنگریزه از بالادست به دریاچه است، سیلاب‌هایی را هم در منطقه داریم، تصریح کرد: دریاچه بالایی منطقه ۱۰۰ سال پیش مثل همین دریاچه اصلی گهر پر آب و گسترده بوده است اما مسئله فرسایش خاک بالادست باعث شده تا این دریاچه الآن مثل باتلاق باشد.
وی با تأکید بر اینکه بحث تثبیت واریزه‌ها را از دو سال پیش شروع کرده‌ایم، ۲ میلیارد اعتبار نیز برای این اقدامات گرفتیم و امسال هم‌مقداری اعتبار دادند، افزود: این اقدامات تأثیرگذار بوده است اما کافی نیست؛ بحث تثبیت خاک در بالادست گهر که به‌شدت ریزشی است و کاشت گونه‌های محلی را باید جدی‌تر ادامه دهیم.
جاده‌ای که دسترسی به دریاچه گهر را آسان‌تر کرده است
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری لرستان نیز در سخنانی با اشاره به اینکه استاندار لرستان دو هفته پیش دستور دادند بحث ساماندهی و بهره‌برداری از دریاچه گهر در دستور کار قرار بگیرد و در همین راستا بازدیدی از منطقه دریاچه گهر داشتیم، اظهار داشت: ما از مسیر الیگودرز به سمت دریاچه رفتیم، یک دشت زیبا از لاله‌های واژگون در این مسیر وجود دارد که باید از منابع طبیعی به محیط‌زیست واگذار شود تا با پیگیری به‌عنوان اثر ملی طبیعی ثبت شود.
گودرز امیری بابیان اینکه یک جاده خاکی در منطقه بود که ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر طول دارد، عبور هر ماشینی از این جاده امکان‌پذیر نیست و جاده سختی است، تصریح کرد: پس‌ازاین جاده، ۱۲ تا ۱۳ کیلومتر مسیر باید پیاده‌روی کرد که ۳ تا ۳.۵ ساعت زمان می‌برد؛ میزان پیاده‌روی به سمت دریاچه گهر از سمت شهرستان دورود بیشتر است و مسیر آن شیب‌دار است.
اگر تدبیر نکنیم دریاچه اصلی گهر نیز تبدیل به تالاب می‌شود
وی با تأکید بر اینکه دریاچه بالایی گهر به دلیل واریزه‌های کوهی پرشده و تبدیل به یک تالاب شده است، افزود: هشدار جدی است و اگر تدبیر نکنیم دریاچه اصلی نیز دچار این سرنوشت شود.
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری لرستان با اشاره به اینکه مسائل آبخیزداری و احیای دریاچه بالایی که نقش ضربه‌گیر برای دریاچه اصلی است باید دنبال شود، توسعه پوشش گیاهی برای جلوگیری از فرسایش خاک نیز الزامی است، ادامه داد: به دریاچه و مجموعه توریستی آن نباید نگاه شهرستانی داشته باشیم، باید به دریاچه گهر به‌عنوان مجموعه ملی و بین‌المللی نگاه کنیم.
امیری بابیان اینکه در یک روز هزار تا ۲ هزار نفر به دریاچه آمده بودند اما همچنان این محیط زیبا و پاک سالم نگه‌داشته شده و این یعنی گردشگران ما فعلاً حرفه‌ای هستند و مسائل را رعایت می‌کنند، تصریح کرد: اگر افراد عادی را بخواهیم جذب کنیم یک مقدار سخت است، محل اسکان در کنار دریاچه مناسب نیست و باید یک محل مناسب کمپ در منطقه پیش‌بینی شود.
وی افزود: زیرساخت‌های برق، مخابرات، امنیتی و اجتماعی در منطقه باید فراهم شود، اگر بخواهیم افراد زیادی را به آنجا دعوت کنیم قطعاً نیاز به خدمات بیشتری است.
با نگاه فرا شهرستانی به دریاچه گهر نگاه کنیم
علی کورانی فر فرماندار دورود نیز با اشاره به اینکه با نگاه فرا شهرستانی باید به دریاچه گهر نگاه کنیم، اظهار داشت: در لرستان چند جاذبه طبیعی داریم که قابلیت ثبت جهانی دارند و در صورت ثبت جهانی با انبوه گردشگران مواجه خواهند شد.
وی بابیان اینکه یکی از این جاذبه‌های طبیعی دریاچه گهر است، تصریح کرد: اما این فرصت‌ها در معرض تهدید جدی قرار دارند و با روندی که امروزه پیش می‌رود، به نظر بسیاری از کارشناسان دریاچه گهر در ۲ تا سه دهه آینده از بین خواهد رفت.
فرماندار دورود با تأکید بر اینکه در حال حاضر دریاچه گهر دوره پیری خود را طی می‌کند و میل به اضمحلال و نابودی دارد، افزود: دریاچه گهر با تهدیدهای متعددی مواجه است؛ تردد از بالادست دریاچه یکی از مهم‌ترین تهدیدها است و علت خشک شدن دریاچه دوم گهر همین تردد از بالادست است.
دریاچه فعلی گهر در حال تقسیم شدن است
کورانی فر با اشاره به اینکه سنگریزه‌هایی از بالادست به‌تدریج وارد دریاچه می‌شود و بستر آن را پر می‌کند، گفت: جنگل‌های حوزه دریاچه گهر هم نصف شده است، بسیاری درخت‌ها را برای پخت غذا و تهیه هیزم می‌شکنند، در حال حاضر همین دریاچه فعلی گهر هم در حال تقسیم شدن است.
وی بابیان اینکه مواد شوینده‌ای که گردشگران استفاده می‌کنند وارد دریاچه شده و محلی برای رشد گیاهان دریایی، جلبک و نیزارها را فراهم کرده است، تصریح کرد: همین موارد باعث شده تا بوی تعفن در اطراف دریاچه ایجاد شود.
فرماندار دورود با تأکید بر اینکه در خردادماه ۴ هزار نفر به دریاچه گهر واردشده‌اند که از این تعداد ۱۵۰۰ نفر از طریق جاده دسترسی از سمت شهرستان الیگودرز واردشده‌اند، افزود: این جاده در بالادست دریاچه وجود دارد و دریاچه گهر را تهدید می‌کند.
کورانی فر با اشاره به اینکه فضایی در دورود و الیگودرز هم ایجادشده که نگرانی‌هایی در خصوص مباحث امنیتی و اجتماعی را فراهم کرده است، ادامه داد: پاسگاه محیط‌بانی در منطقه دریاچه گهر در حال احداث است که اعتراض تشکل‌های محیط زیستی را در پی داشته و آن‌ها به دادستانی معترض شده‌اند و اعلام کرده‌اند که احداث این ساختمان مانع ثبت جهانی دریاچه گهر می‌شود.
وی بابیان اینکه نیاز است یک تا دو سال ورود به دریاچه گهر را ممنوع کنیم تا کارهای ترمیمی و ساماندهی در منطقه انجام شود، تصریح کرد: جوامع محلی را در ساماندهی و نگهداری دریاچه گهر باید دخیل کنیم.
حمید کشکولی فرماندار الیگودرز نیز در سخنانی با اشاره به اینکه جاده دسترسی به دریاچه گهر از سمت الیگودرز برای سال ۷۴ است و ۲۵۰ تا ۳۰۰ خانوار از این مسیر تردد دارند، اظهار داشت: این عشایر از سمت خوزستان می‌آیند و در منطقه «تاپله» اقامت دارند، ۲۵ هزار دام سبک و ۵۰۰ رأس دام سنگین داشته و بیشتر با ماشین جابه‌جا می‌شوند، ۵۰ هکتار لوبیا کاری در منطقه نیز دارند.
وی بابیان اینکه با توجه به بارش‌های اخیر از اردیبهشت به بعد جاده بسته‌شده بود و ریزش داشت و عشایر درخواست داشتند این مسیر باز شود، تصریح کرد: پس از طرح مسائل و مشکلات از سوی عشایر و بیمارانی که عشایر داشتند و نیاز بود به مراکز درمانی منتقل شوند، در تماس با مدیرکل محیط‌زیست استان درخواست کردیم مسیر را تیغ بزنیم تا ماشین بتواند تردد کند و بیماران را جابه جا کند.
مسئله آن‌قدر هم مهم نیست که در فضای مجازی می‌گویند!
فرماندار الیگودرز با اشاره به اینکه نمی‌توانیم جلوی گردشگران را بگیریم که از چه مسیری بروند، گردشگر خودش انتخاب می‌کند از کدام مسیر برود، ادامه داد: گردشگر تشخیص می‌دهد از یک مسیر دوساعته برود به‌جای یک مسیر ۴ساعته، این مسئله هم آن‌قدر مهم نیست که در فضای مجازی می‌گویند.
کشکولی با تأکید بر اینکه با اجازه اداره کل حفاظت محیط‌زیست هم جاده را تیغ زده‌ایم، افزود: ما یک متر هم تجاوز به حریم دریاچه نکرده‌ایم و همان جاده قبلی است.
احمد مراد پور معاون استاندار لرستان هم با اشاره به اینکه در قالب طرح مهندسی‌شده‌ای باید مشخص شود که چه گردشگرهایی و به چه تعدادی در حوزه دریاچه گهر جذب شوند، اظهار داشت:در حال حاضر از بالادست دریاچه گهر واریزهایی از سنگ و خاک وارد دریاچه می‌شود که هرساله بستر آن را پرتر می‌کند.
وی یادآور شد: تثبیت این واریزها در بالادست دریاچه گهر یک ضرورت است.
اراضی منطقه دریاچه گهر شخم زده شده‌اند
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری لرستان با تأکید بر اینکه اختلاف میان الیگودرز و دورود بر سر راه‌های دسترسی به دریاچه گهر باید حل شود، افزود: در الیگودرز گفته می‌شود که عشایر نیازمند به مسیر برای تردد هستند، نیاز است در این رابطه تعداد عشایر منطقه سرشماری شوند تا بتوان تصمیم بهتری گرفت.
مراد پور با اشاره به اینکه از کشت و زرع در حوزه دریاچه گهر باید جلوگیری شود، ادامه داد: در این منطقه اراضی شخم زده‌شده‌اند و کشاورزی در آن‌ها صورت می‌گیرد.
وی یادآور شد: اگر نیاز است باید عشایر از این منطقه خارج‌شده و در جای دیگری اسکان داده شوند.
سید موسی خادمی استاندار لرستان هم با اشاره به اینکه در رابطه با دریاچه گهر دو مطلب وجود دارد، اظهار داشت: نخست آنکه دریاچه گهر به‌عنوان یک میراث طبیعی حفظ و نگهداری شود و دوم اینکه از این دریاچه برای مردم استفاده کنیم.
وی بابیان اینکه بالاخره ما می‌خواهیم مردم از این دریاچه استفاده کنند و بهره ببرند، تصریح کرد: هنر در این است که این دو مؤلفه را در هم ترکیب کنیم، باید این مسئله بررسی شود که چگونه دریاچه گهر برای استان درآمد بیاورد ضمن اینکه به آن لطمه‌ای وارد نشود.
استاندار لرستان با تأکید بر اینکه پیدا کردن نقطه بهینه در این قضیه سخت است، افزود: باید سهولت دسترسی به دریاچه توسط گردشگران در نظر گرفته شود، اگر برای ۷ هزار گردشگری که وارد منطقه می‌شوند مسیر از پیش تعیین‌شده‌ای انتخاب نکنیم و تعیین نکنیم که چگونه در منطقه رفتار کنند، این گردشگران خودشان انتخاب می‌کنند چگونه در منطقه رفتار کنند.
خادمی با اشاره به اینکه ما به‌عنوان کسانی که متولی دریاچه گهر هستیم باید یک برنامه جامعی داشته باشیم و گردشگران بر اساس برنامه ما عمل کنند، ادامه داد: دریاچه گهر باید مدیریت مشخصی داشته باشد، مدیریت واحد گذاشته شود تا دیگر دستگاه‌ها به‌عنوان زیرمجموعه آن مدیریت عمل کنند.
بررسی آسیب‌هایی که از طریق جاده الیگودرز به دریاچه گهر وارد می‌شود
وی بابیان اینکه باید مطالعاتی برای ثبت جهانی دریاچه گهر انجام شود و مشاوری تعیین شود تا مطالعه جامعی در این رابطه صورت گیرد، تصریح کرد: در خصوص جاده دسترسی از سمت الیگودرز نیز گفته می‌شود این جاده برای تردد عشایر است و مخالفان موضوع نیز می‌گویند این جاده سهولت دسترسی از بالادست دریاچه گهر را فراهم کرده است و باعث وارد شدن صدمه به دریاچه شده است.
استاندار لرستان خاطرنشان کرد: ظرف یک ماه آینده باید بررسی شود که این صحبت چقدر صحت دارد و آیا این جاده آسیبی به دریاچه گهر می‌زند یا خیر.
خادمی یادآور شد: معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری لرستان نیز باید هر دو ماه یک‌بار جلسه‌ای برای بررسی روند ساماندهی دریاچه گهر بگذارد.
بنابراین گزارش مطابق برآوردهای صورت گرفته توان طبیعت‌گردی در منطقه دریاچه گهر سالانه تنها یک هزار و ۵۰۰ نفر است و روزانه تعداد طبیعت گردان نباید از چند ده نفر تجاوز کند درحالی‌که این منطقه طی فصل گردشگری میزبان بیش از ۷۰ هزار گردشگر است و همین امر مدیریت این منطقه را با دشواری‌هایی مواجه کرده است.
روشن است که حفظ طبیعت بکر و ذخایر ژنتیکی و گونه‌های جانوری متعدد در منطقه دریاچه گهر برجذب گردشگر به این منطقه اولویت دارد و نباید با تصمیمات نادرست مدیریتی راه را برای نابودی یگانه «گهر» آلپ ایران باز کرد. از سوی دیگر در همین شرایط کنونی نیز دریاچه گهر با تهدیدهای جدی مواجه است که در صورت عدم اقدام به‌موقع، حیات این منطقه بکر را به خطر خواهد انداخت.
محدود کردن ورود گردشگر به منطقه، ترمیم و احیای پوشش گیاهی، تغییر محل اسکان طبیعت گردان، تثبیت مناطق ریزشی بالادست دریاچه گهر و محدود کردن راه دسترسی به آن ازجمله مواردی است که تصمیم جدی و ویژه مسئولان را می‌طلبد.
ما مردم ایران بشدت نیاز به یک آموزش همگانی اخلاق و محیط زیستی داریم.