سخنان کلانتری در مورد هامون قابل تقدیر؛ اما اشتباه است/ برای احیای هامون تنها دو راهکار عملیاتی وجود دارد

به گزارش «تابناک»؛ عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست کشور در ادامه سخنان جنجال برانگیز و پر حاشیه خود ـ که پیرامون مناطق مختلف کشور بر زبان می‌آورد ـ به تازگی و در نشست کارگروه احیای تالاب هامون و مقابله با گرد و غبار سیستان و بلوچستان با اشاره به وضعیت کنونی تالاب از شرایطی سخن گفت که ناظر بر نابودی حیات مناطق شمالی استان سیستان و بلوچستان در آینده نزدیک است؛ سخنانی که بسیاری از کارشناسان با آن موافق نیستند و آن را برآمده از ناتوانی مدیران کنونی در پیگیری مطالبات زیست محیطی می‌دانند.

رئیس سازمان محیط زیست در نشست کارگروه احیای تالاب هامون و مقابله با گرد و غبار سیستان و بلوچستان گفت: مردم باید قبول کنند که هامون دیگر آن هامون پرآب سال‌های گذشته نخواهد بود و این اتفاق هیچ زمان نمی‌افتد.

کلانتری در همین باره افزود: بالاتر از آب باید به معیشت مردم سیستان توجه شود، به طوری که اگر در این منطقه محیط زیست آن درست شود، اما مردم معیشت نداشته باشند، نمی‌توانند دوام بیاورند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود نیز گفت: برای تأمین افزون بر ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب از آن سوی مرز در سیستان نباید برنامه ریزی کرد.

کلانتری با اشاره به شرایط نگران کننده استان سیستان و بلوچستان و احتمال نابودی حیات در این منطقه اضافه کرد: سیستان با توجه به شرایط حاکم ناشی از خشکسالی‌های پی درپی و عواقب آن به منطقه‌ای خاص از نظر زندگی و غیر قابل تصور در جهان از نظر دوام انسان‌ها تبدیل شده، به طوری که در صورت فراهم نشدن امکانات و نرسیدن به این منطقه، مردم دوام نمی‌آورند.

می‌توان سخنانی که رئیس سازمان محیط زیست کشور بر آن تأکید دارد، در دو محور اساسی خلاصه کرد؛ نخست نا امیدی و تیم اجرایی حفاظت از محیط زیست در احیای تالاب هامون و دیگری هشداری که پیرامون نابودی حیات در این منطقه از کشور داده است.

با این حال پرسش واقعی و کارشناسی این است که آیا حرف‌های رئیس سازمان محیط زیست، تمام واقعیت موجود را در بر می‌گیرد و نمی‌توان ایده دیگری برای احیای تالاب دنبال کرد؟

دکتر ناصر کرمی، اقلیم شناس و استاد دانشگاه برگن نروژ در رابطه با چرایی بروز بحران کنونی در تالاب هامون به «تابناک» گفت: تالاب هامون تحت تأثیر عوامل مختلف تاریخی و جغرافیایی با بحران آب روبه رو شده است. اولین مشکل این منطقه را می‌توان به تغییر اقلیم، کاهش بارش‌های دوره‌ای و نیز افزایش شدید دما مرتبط دانست که در سال‌های گذشته با روند صعودی ادامه داشته است. موضوع دیگر کشاورزی ناپایدار، افزایش جمعیت و بهره برداری بیشتر از منابع آب بوده است. در سال‌های گذشته افزایش جمعیت با حجم منابع آب تناسب نداشته است و در صورتی که جمعیت منطقه رو به افزایش بوده، حجم منابع آب روند کاهشی داشته است. از سویی نیز با تغییر سبک زندگی و شهری شدن مردم، میزان مصرف منابع آب توسط شهروندان افزایش یافته است.

کرمی با اشاره به اینکه نمی‌توان تقصیر شرایط موجود را بر عهده گروه یا جناح سیاسی مشخصی انداخت، ادامه داد: به نظر من سیاسی کردن موضوع به نوعی تقلیل دادن ماجراست. با این حال حقیقت این است که در طول سال‌های گذشته برنامه جامع و مؤثری برای مقابله با بحران وجود نداشته؛ این در حالی است که به واسطه شرایط جغرافیای منطقه و بحرانی بودن آن نسبت به سایر مناطق، مسئولان کشور باید خیلی پیشتر ضمن درک مشکلات برای حل آن اقدام می‌کردند.

کرمی اضافه کرد: من از جمله کسانی هستم که ده سال پیش درباره خشک شدن جغرافیای ایران و تغییر اقلیم هشدار دادم. آن موقع مسئولان کشور زیاد این حرف را باور نمی‌کردند و همین عدم پذیرش حقیقت عاملی بود که آن‌ها اقدام مؤثری برای مقابله با خشکسالی و بحران آب در پیش نمی‌گرفتند. اما اکنون هم که دیگر همه شهروندان نسبت به این مهم اطلاع دارند، ما شاهد اقدام اساسی از سوی مسئولان به ویژه دولت مستقر برای مقابله با این وضعیت نمی‌بینیم. شما اگر یک جمله یا ایده امیدوار کننده در مورد تالاب هامون از مسئولان شنیده اید لطفاً به بنده نیز بگویید!

کرمی در پاسخ به این که نظر شما در مورد طرح احیای تالاب هامون و روند اجرایی آن چیست، گفت: طرح احیای مشخصی در مورد تالاب هامون وجود ندارد و مسئولان به آن شکل که برای دریاچه ارومیه ستاد احیا تشکیل دادند و نسبت به مقابله با بحران‌های زیست محیطی شمال غرب ایران حساس هستند، نسبت به جنوب شرق ایران حساسیتی ندارند. من تنها برنامه احیا و تأکیدی که در این زمینه از سوی مسئولان وجود دارد را در مورد دریاچه ارومیه شنیده ام و در رابطه با تالاب هامون و دیگر مناطق کشور برنامه مشخصی مثل احیای دریاچه ارومیه سراغ ندارم.

وی همچنین در پاسخ به این که آیا نمی‌توان روی پرداخت حقابه‌های تالاب هامون و رود هیرمند از سوی افغانستان امید داشت، تصریح کرد: در مورد حقابه‌های مرزی و الزام افغانستان به پرداخت حقابه‌های رود هیرمند باید به این مهم توجه کنیم که قوانین حقوقی دریا‌ها و آب‌های مرزی برای کشور مالک منابع آب چندان الزام اجرایی ندارد. همین وضعیت را در غرب کشور شاهد هستیم. به سد‌هایی که ترکیه روی دو رود دجله و فرات زده است، نگاه کنید. با این که عراق و سوریه و بخش‌هایی از خوزستان ایران متأثر از سد‌های ترکیه به چالش کشیده شده و در وضعیت بسیار بحرانی قرار گرفته است، این دو کشور به اضافه ایران امکان حقوقی چندانی برای مقابله با فعالیت‌های آبی ترکیه در اختیار ندارند.

استاد دانشگاه برگن نروژ در بخش دیگری از سخنان خود و در مورد گفته‌های «عیسی کلانتری»، در مورد اینکه هامون دیگر هامون نمی‌شود، گفت: این سخنان بیشتر ناظر بر مشکلات اقتصادی و سیاسی دولت است. شما وقتی مدیریت مجموعه دولتی را داشته باشید و دولت شما در معرض انواع بحران‌های اقتصادی و سیاسی باشد، شرایط برای شما به گونه‌ای پیش خواهد رفت که حتی در پرداخت حقوق کارکنان خود نیز با مشکل روبه رو خواهید شد.

کرمی ادامه داد: سخنان رئیس سازمان محیط زیست، از سویی نشان می‌دهد که شرایط جنوب شرق ایران و تالاب هامون بسیار وخیم است و از سویی نیز می‌توان از این موضع گیری تقدیر کرد. چرا که بر خلاف رویکرد گذشته مسئولان که با اقدامات پوپولیستی چند هفته‌ای آب را به تالاب می‌ریختند و با انتشار اخبار در سطح وسیع تأکید بر احیای تالاب می‌کردند، حالا آن‌ها صادقانه از ناتوانی خود برای احیای تالاب سخن می‌گویند.

وی ضمن تقدیر از مواضع صادقانه رئیس محیط زیست ایران، تأکید کرد: این موضع گیری صادقانه هرچند قابل تقدیر است، اشتباه است و به این معنا نیست که به لحاظ واقعی هیچ راهی برای احیای تالاب باقی نمانده باشد، بلکه به معنای ناتوانی مدیران کنونی برای احیای تالاب است. گفته‌های کلانتری مثل آن است که به یک فردی که در حال حاضر وضعیت مالی مناسبی ندارد، بگوییم شما هیچ وقت نمی‌توانی اتومبیل بخری! درست است که این فرد در حال حاضر امکان خرید اتومبیل را ندارد، اما در صورت کار کردن، پس انداز کردن و جمع آوری سرمایه امکان خرید اتومبیل را به دست خواهد آورد.

کرمی ادامه داد: شرایط در مورد تالاب هامون نیز دقیقاً به همین شکل است. با اینکه در حال حاضر دولت به لحاظ اقتصادی و سیاسی دچار مشکل است و امکان احیای تالاب را از دست داده است، در صورت رعایت برخی اصول علمی و کارشناسی توان احیای تالاب را به دست خواهد آورد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به راهکار‌هایی که می‌توان با اجرایی کردنشان به احیای تالاب هامون و نجات منطقه سیستان کمک کرد، گفت: به نظر من برای احیای تالاب هامون دو راهکار عملیاتی و جدی وجود دارد که مسئولان باید نسبت به آن حساس باشند و آن‌ها را در دستور کار خود قرار دهند. کار اول خرید آب از افغانستان است. ایران می‌تواند با یک دیپلماسی قوی و مذاکرات منسجم حتی بیشتر از حقابه‌های قانونی از افغانستان آب خریداری کند. باید بپذیریم که وضعیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور افغانستان با کشور ایران به شکل غیر قابل انکاری به هم گره خورده است و در حال حاضر نیز بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند و افغانستانی‌ها به شکل‌های مختلف به کمک‌های کشور ایران نیاز دارند و ایران می‌تواند در صورت تأمین بخشی از نیاز‌های حیاتی افغانستان مثل مسیر دسترسی آن‌ها به آب‌های آزاد، با مقامات و مسئولان این کشور برای خرید منابع آب جدید معامله کند.

کرمی در مورد راهکار دوم نیز گف: با این که من به عنوان یک فعال محیط زیست نباید از بحث شیرین سازی آب دریا و انتقال آب حمایت کنم، به عنوان راهکار دوم و در مورد منطقه سیستان باید ببینیم که بین شیرین سازی آب دریای عمان و انتقال آن به منطقه سیستان و نابودی حیات در این منطقه کدام هزینه بیشتری دارد؟ مسئولان ایرانی باید حساب کنند و بین نابودی حیات در منطقه سیستان و هزینه‌های احیای تالاب هامون یکی را انتخاب کنند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین باید خلاصه وار تأکید کنم که عامل اصلی حل مشکل زیست محیطی تالاب هامون، اقتصاد و سیاست و در یک کلام پول است که در صورت عدم تأمین نمی‌توان امیدی به احیای تالاب هامون داشت.