اربعین حسینی، میعادگاه شیعیان و کنگره‌ عظیم جهانى

اربعین یعنى میعاد شیعیان در یک کنگره‌ بین ‌المللى، جهانى، در یک سرزمینى که خود آن سرزمین خاطره ‌انگیز است؛ سرزمین خاطره‌ هاست؛ خاطره‌ هاى با شکوه، خاطره‌ هاى عظیم؛ سرزمین شهدا، مزار کشته‌ شدگان راه خدا. اینجا جمع بشوند پیروان تشیّع و دست برادرى و پیمان وفادارىِ هرچه بیشتر ببندند؛ این اربعین است.

به گزارش «تابناک»؛ زیارت اربعین، نوعی «تجدید میثاق» با امام حسین ـ علیه السلام ـ و اهل بیت و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ است. ابراز وفاداری به آنان و راه و مرامشان، ابراز عداوت و برائت نسبت به قاتلان و دشمنان آنان، تولّی و تبرّی، اعلام آمادگی برای جانفشانی در راه مقدّس آنان، بیان مواضع و همبستگی با خطّ نورانی اهل بیت پیامبر، تبعیّت و تسلیم و نصرت، شناخت چهره های حق و باطل و رهبران «نور» و «نار» و مسأله جهاد و شهادت و خطّ ایثارگری در راه مکتب و عقیده، که دستاورد شناخت فلسفه عاشورا و قیام حسینی است.

این مشی پیاده روی اربعین، نوعی اعلام آمادگی جانفشانی در راه امام حسین ـ علیه السلام ـ است؛ چه جانی و مالی، چه قدمی و چه قلمی. به عبارت دیگر، آنهایی که در این ایام به زائران حسینی خدمت و از جان و مالشان بذل می کنند به نوعی آمادگی دارند اگر امام حسین ـ علیه السلام ـ به این دنیا آمده و نیاز به کمک داشتند، جانی و مالی ایشان را یاری کنند، همان طور که منتظر ظهور فرزند ایشان و یاری آن حضرت هستند.

پیاده روی میلیونی شیعیان در روز اربعین، به عنوان بزرگ ترین تجمع جهان در تاریخ بشریت را تشکیل می دهد و این نیست مگر برافراشتن پرچم سیدالشهدا ـ علیه السلام ـ در میان همه قومیت ها، پیروان ادیان و مذاهب به منظور آمادگی برای ظهور آخرین ولی مطلق و ذخیره الهی و فرزند امام حسین، مهدی موعود و منجی مستضعفان جهان. پیام اربعین، پیام پیروزی حق بر باطل و آغاز شکل جدیدی از نبرد فرهنگی با طاغوت های زمانه است. و مختص زمان خاصی نیست و این است راز معرفی امام زمان در عصر ظهور.

شاید این پرسش در ذهن متبادر شود که چرا زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین حسینی تأکید و توصیه شده است، چرا باید این مراسم همراه با هیاهو و شور خاصی اجرا شود؟

در ادامه روایتی از امام صادق(ع) بیان می کنیم که به خوبی زوایای پنهان این موضوع را آشکار می سازد: امام صادق(ع) درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده می فرماید: کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمی که برمی دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می فرماید و یک درجه مرتبه اش را بالا می برد، وقتی به زیارت رفت، حق تعالی دو فرشته را موکل او می فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می شود، نوشته و آنچه شر و بد است، ننویسند و وقتی برگشت با او وداع کرده و به وی می گویند: ای ولی خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد.

از نقل های تاریخی این گونه به دست می آید که تشرف به بارگاه ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ با پای پیاده، از زمان حضور ائمه رایج بوده و در نقاط مختلف سرزمین اسلامی صورت گرفته است، ولی در قرن های گوناگون اسلامی و به مقتضای حکومت های مختلف، مشکلات بسیاری به خود دیده و همان گونه که زیارت ائمه اطهار(ع) در زمان ها و مکان های مختلف دچار سختی های فراوان بوده، این سنت نیز دارای فراز و نشیب بوده است.

حاکمان حکومت های شیعی مانند حکومت آل بویه و حکومت صفویه، به این سنت حسنه اقدام کرده و سعی در تبلیغ آن بین شیعیان داشته اند. بنا به نوشته ابن جوزی، جلال الدوله، یکی از نوادگان عضدالدوله، در سال ۴۳۱ ه. ق با فرزندان و جمعی از یاران خود برای زیارت، رهسپار نجف شده و از خندق شهر کوفه تا مشهد امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ در نجف را که یک فرسنگ فاصله بود، پیاده و با پای برهنه پیمود. در زمان حکومت صفویه نیز اهتمام بسیاری بر زیارت با پای پیاده صورت گرفته است. شاه عباس صفوی و علمای بزرگ عصر ایشان همچون مرحوم شیخ بهایی، برای رواج فرهنگ زیارت در بین مردم، در سال ۱۰۰۹ ه. ق از اصفهان عزم مشهد کرده و با پای پیاده به زیارت امام علی بن موسی الرضا(ع) رفت.

و مرحوم آخوند خراسانی نیز به همراه اصحابشان با پای پیاده به زیارت کربلا مشرف می شدند. مراسم پیاده روی کربلا در روز اربعین، از دیرباز در میان شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) اهمیت بسزایی داشته و علما و مراجع نیز همگام با مردم عراق و دیگر سرزمین های اسلامی در این مراسم معنوی شرکت می کنند. این پیاده روی از مسیرهای گوناگون انجام می شود که شلوغ ترین مسیر، راه سه روزه نجف به کربلاست. در تاریخ، علمای شیعه در هدایت و ترغیب شیفتگان حسینی به این پیاده روی و زیارت اربعین، نقش اساسی داشته اند و ضمن ارائه رهنمود، خود نیز در این مراسم شرکت کرده اند.

علمایی چون آیات عظام ملکی تبریزی، بهجت، مکارم شیرازی، شبیری زنجانی، سیستانی، وحید خراسانی و جوادی آملی و...با ذکر اهمیت برگزاری هر چه باشکوه تر این مراسم، به شرکت شیعیان در آن سفارش کرده اند؛ به طوری که از گذشته تاکنون، علمای بزرگ شیعه نیز در کنار مردم در مراسم پیاده روی و زیارت اربعین شرکت می کنند. در طول مسیر، عشایر حاشیه نشین رود فرات با اشتیاق و اخلاص از زائران امام حسین(ع) پذیرایی می کنند. علاقه و اشتیاق به مراسم معنوی پیاده روی و سفر زیارتی کربلا در میان مراجع تقلید، استادان از قدیم الایام بوده و که حکایت از شور و شعف بی نظیری به همراه بوده است.

بیشتر استادان و حتی مراجع تقلید، از گذشته تاکنون در مراسم پیاده روی و زیارت اربعین شرکت می کنند. مرحوم محدث نوری (1254 ـ 1320ق) مؤلف کتاب «مستدرک الوسایل»، مرحوم سید محسن امین عاملی (م 1331ق) مؤلف کتاب «اعیان الشیعه»، شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (م 1321ق) و میرزای نائینی (م 1315ق) از عالمانی هستند که در این مراسم شرکت کرده اند. در اینجا به سبک زندگی و حسینی برخی از علما و بزرگان که در مراسم معنوی و پیاده روی حضور داشته اند به اجمال سیره گفتاری و رفتاری آنان را مرور می کنیم.

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع که خود بارها با پای پیاده از عتبه علویه، رهسپار عتبه حسینی شده است، درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی چنین می گوید: «به هر روی بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر (اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش(ع) زیارت کند؛ هر چند تنها یک بار در تمام عمرش باشد، چنانکه حدیث شریف، علامت های مؤمن را پنج امر ذکر کرده است: ۵۱ رکعت نماز در شبانه روز، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ گفتن در نمازها».

یکی دیگر از شخصیت های برجسته حوزه علمیه نجف که مرتب در مراسم اربعین شرکت می کرد، علامه امینی مؤلف کتاب ارزشمند «الغدیر» بود که در این سفرها، همواره تعدادی از مؤمنین او را همراهی می کردند. علامه امینی وقتی به نزدیکی کربلا می رسید، حالش منقلب و قطرات اشک از چشمانش جاری می شد.

مراسم پیاده روی در عصر مرجعیت شیخ مرتضی انصاری (1214- 1298ق.) با شکوه تمام رواج داشت و بعد از وی، کم کم به فراموشی سپرده و عملی کم ارزش تلقی شد، به گونه ای که به طبقه فقرا و نیازمندان اختصاص یافت؛ محدث نامدار، میرزای نوری، این مراسم را در میان مردم رونق بخشید. مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی که از نزدیک شاهد تلاش استادش بود، می نویسد: «استاد ما، چون وضع را بدین منوال دید، به این شیوه خدا پسندانه (پیاده روی) همت گماشت و به آن ملتزم گشت و در عید اضحی برای حمل اثاث و بار سفر، حیوان کرایه می کرد؛ ولی خود و یارانش پیاده راه می رفتند و او به دلیل ضعف مزاج، نمی توانست مسافت بین نجف - کربلا را با گذراندن یک شب طی کند؛ همان طوری که رسم چنین بود. بنابراین، سه شب در راه بودند؛ و بر اثر این اقدام، در سال های بعد، رغبت مردم و صالحان به این موضوع بیشتر شد و دیگر عار محسوب نمی شد؛ به طوری که در برخی سال ها، تعداد چادرها و خیمه های راهپیمایان، به سی عدد می رسید و هر چادر به بیست تا سی نفر تعلق داشت و به این ترتیب، این سنت حسنه، دوباره مرسوم شد و رونق گرفت.»

سید محسن امین(ره) صاحب اعیان الشیعه در این باره می نویسد: «به مدت ده سال و نیم که در نجف بودم، زیارت های مخصوص عاشورا، عید قربان و غدیر و عرفه و اربعین را همواره انجام می دادم؛ مگر اندکی. پیش از سفر، نزد طلبکاران در بازار می رفتم و از آنها حلالیت می طلبیدم و به پیاده روی در زیارت، علاقه داشتم. نخست برایم سخت بود و بعد با تجربه دریافتم که آسان است. در این سفر، جمعی از طلاب جبل عامل و نجف و دیگران به من ملحق می شدند و از من پیروی می کردند. من بارها پیاده به زیارت کربلا و امام حسین ـ علیه السلام ـ رفتم.»