زلزله در تهران؛ چه کنیم اگر بیاید؟

چکیده
با وجود پیشرفت سریع و دستاوردهای نوین بشر در هزاره جدید، باز هم پیش بینی وقوع فجایع طبیعی امکان پذیر نبوده و بشر به دلیل امکان نداشتن پیش بینی این بلایا به دنبال کاهش اثرات زیانبار آن است.

بیشتر فاجعه های طبیعی احتمال وقوع بسیار پایینی دارند، ولی وقتی که رخ می دهد، باعث تخریب نسبتا زیاد دارایی ها و تلفات انسانی بالا می شود.

وقوع سونامی، توفان کاترینا، سقوط شهاب آسمانی در سیبری و نشان داده است که هر چه احتمال وقوع یک فاجعه بعید باشد، باز هم توجیه عقلانی برای نادیده گرفتن ریسک رخداد آن وجود ندارد؛ با این دید که وقوع این رخدادهای پیشگیری ناشدنی می نماید؛ مدیریت ریسک این دست رویدادها نیز اجتناب ناپذیر است.

مقدمه

زلزله بم با همه فاجعه هایی که به بار آورد، اثرات مثبتی داشت که متأسفانه کمتر به آنها توجه شده است. یکی از مهمترین اثرات مثبت آن، بیداری و توجه مردم به جدی بودن خطر زلزله در همه نقاط ایران است و با هزینه هنگفتی بدست آمد که امیدوارم این بیداری مقطعی و دوره ای نباشد، چرا که احتمال می‌رود، روزی زلزله شدیدی در تهران رخ دهد و خدای نکرده این شهر زیبا با ساختمان های باشکوه و بزرگ به ویرانه‌ای مبدل شود. بیشتر این بناها روی اهالی می‌ریزد و تلفات بی شماری وارد خواهدشد. البته ممکن است و امیدواریم این حادثه پس از چند سال، بلکه پس از قرن ها رخ ندهد و ناظر این آوارگی و خرابی نباشیم، ولی در چند ماه گذشته، بیش از صد زمین لرزه در تهران روی داد و این نشان دهنده فعال شدن گسل های تهران است.

زمین لرزه
جنبش يا تكان پوسته زمين كه به صورت طبيعي ناشي از زير پوسته زمين است، گاه زلزله باعث تغييراتي در سطح زمين مي شود، ولی بیشتر زيان پدید آمده، ناشي از تكان ها، تنها محسوس و ممكن است زلزله با يك انفجار آتشفشاني به وجود آيد. زلزله در حقيقت در بيشتر نواحي آتشفشاني، عادي است و اغلب پیش و يا همزمان با انفجار اتفاق مي افتد.

اصل زلزله تكتونيكي است و احتمالاً وجود يك شكست لازمه آن است. موج هاي زلزله دست كم در سه جهت روی می دهد و در يك مسافت چشمگیر از مكان اصلي به طور جداگانه حس مي شود. وقتي امواج زلزله از مكاني مي گذرد، زمين و ساختمان ها مي لرزند و به جلو و عقب مي روند. بالاترين زيان ناشي از زلزله، هميشه در مركز زلزله يعني جایي كه حركت بالا و پایين است، نيست، ولی در مكان هایي كه موج هاي زلزله مايل به سطح مي رسد و نزديك مركز زلزله باشند، داراي بالاترين زيانند.

يك زلزله شديد معمولاً بوسيله يكسري ديـگر از تكانها همراه مي شود. زلزله اي كه در نزديك يا زير دريا رخ می دهد، سبب حركات شديد آب ها شده و گاه امواج بزرگي از آن ناشي مـي شود و در مسافت زياد اين امواج ادامه پيـدا مي كند و گاهگاهي باعث تلفات جـبران ناپذير و مرگ و مير مي شود. طغيان نواحي ساحلي بيشتر از خود زلزله، باعث خسارت مي شوند، در نواحي آتشفشاني، زلزله عملاً هر روز اتفاق مي افتـد؛ برای نمونه، در هاوایي هر ساله صدها تكان كوچك ثبت مي شود.

اما به طور خلاصه می توان گفت زلزله، يكسري از تكان ها و لرزش هاي ناگهاني است كه از آزاد شدن فشار در طول گسل هاي فعال و در مناطق آتشفشاني فعال ناشي مي شود؛ تكان ها و لرزش هاي سطح زمين كه در ارتباط با حركات پوسته زمين در زير زمين است.

مناطق زلزله خیز جهان
مهمترین مناطق زلزله خیز دنیا در سه منطقه پراکنده اند:

* کمربند چین خورده آلپ ـ هیمالیا: جایی که پوسته آسیا ـ  اروپا (اوراسیا) به صفحه آفریقا ـ  هند برخورد می کند؛ در کشورهای ایتالیا، یونان، ترکیه، ایران، شمال هند.

* کمربند پیرامون اقیانوس آرام؛ جایی که صفحه اقیانوس آرام به صفحه قاره آسیا ـ  اروپا ـ آمریکای جنوبی ـ  استرالیا و آمریکای شمالی برخورد می کند. در این ناحیه از کامچاتکا تا هکایدو، شدیدترین زلزله ها رخ می دهد. عمق کانون زلزله در این منطقه به 60 کیلومتر می رسد و امواج تسونامی در اثر زلزله دراین منطقه پدید می آید.

* کمربند میانی اقیانوس اطلس؛ جایی که صفحه اقیانوس اطلس در حال گسترش است. این زلزله ها نسبتا ملایم و آرامش مردم را چندان بر هم نمی زند؛ جدای از گودال های اقیانوسی کانون زمین لرزه ها در عمق 50 کیلومتری پوسته زمین است. در گودال های اقیانوسی کانون زلزله ها در عمق 300 تا 700 کیلومتر دیده شده است؛ جایی که صفحه ای موربی به نام «سطح بنیوف» وجود دارد. البته زلزله ها در طول گسل های تغییر شکل دهنده (جایی که صفحه ها در امتداد هم می لغزند) نیز وجود دارند؛ مثل زلزله ای که در طول گسل سن اندریاس روی داد. در این باره باید گفت، خسارت بلاياي طبيعي در آسيا، دو برابر اروپا و آمريكا و چهار برابر آفريقا و بيش از ده برابر اقيانوسيه است.

تقريباً مي توان گفت، 99. 9 درصد زلزله ها ي دنيا در مناطق شناخته شده کنونی رخ مي دهد، ولي در هر حال، آيا مي توان يا بايد اين مناطق را تخليه کرد؟ آيا چين و پكن، سانفرانسيسكو، ساحل شيلي، فيلي پين و ژاپن را بايد تخليه کرد؟

متوسط زلزله‌هاي جهان در هر سال

بزرگی (ریشتر) 8 7 6 5 4 3
متوسط تعداد 2 20 100 3000 15000 بیش از صد هزار

ایران
كشور ما جزو ده كشور بلاخيز دنياست كه پرتلفات‌ترين بلاياي طبيعي در كشور ما زلزله و سپس سيل است كه از چهل نوع بلاياي طبيعي شناخته شده در دنيا، سي و يك نوع آن در كشور ما رخ مي‌دهد. باید گفت همه شهرهاي ما روي گسل‌هاي زلزله هستند، چرا که ايران روي يكي از كمربندهاي فعال زلزله خيز جهان قرار گرفته و هر از گاهي، يك بار زلزله اي ويران كننده نقاطي از كشور را مي لرزاند. (زلزله طبس 57، بويين زهرا 41، خراسان 47، و رودبار منجيل...)

زلزله‌هاي مهم ايران
رديف محل سال ماه بزرگي به ريشتر
1ـ درود 1288 دي 4/7
2 ـ شمال خراسان 1308 مهر 7
3ـ جنوب غربي سلماس 1309 ارديبهشت 7
4 ـ سراوان 1313 خرداد 7
5ـ شمال خراسان 1327 مهر 2/7
6 ـ لاريجان 1336 تير 4/7
7 ـ غرب همدان 1336 آذر 7
8 ـ بويين زهرا 1341 شهريور 7
9 ـ دشت بياض 1347 مرداد 3/7
10 ـ بندر عباس 1356 اسفند 7
11 ـ طبس 1357 شهريور 7/7
12 ـ شمال قاين 1358 آبان 3/7
13 ـ رودبار و منجيل 1368 تير 3/7
14 ـ اردبيل 1375 اسفند 2/6
15 ـ حوالي بيرجند 1376 خرداد 1/7
16 ـ بم 1382 دی ۳ / ۶

صفحه ايران از جانب دو صفحه اوراسيا و عربستان تحت فشار است. بنا به نظر متخصصان پوسته اي عربستان سالانه به ميزان 5 سانتيمتر به سمت فلات ايران حركت مي كند. درنتیجه فشار دو صفحه از شمال و جنوب مقدار زيادي انرژي در پوسته ايران جمع مي شود كه هر از گاهی به صورت زلزله هاي كوچك و بزرگ و متوسط آزاد مي شود.

كشور پهناور ايران از نظر زلزله خيزي به چهار منطقه بخش مي شود:

1-كمربند چين خورده زاگرس:
اين كمربند شامل نواحي غرب و جنوب غرب از زلزله خيزترين منطقه هاي ايران است. زلزله ها بيشتر از نوع خفيف و متوسط و گاه از نوع شديد است. (زلزله سيلاخور فارسينج)

2ـ ناحيه البرز:
محدوده اين بخش از قفقاز تا شمال خراسان را در برمي گيرد. نوع زلزله ها بيشتر از نوع بزرگ و مخرب است كه شمار آنها، كمتر و دوره آرامش آن طولاني تر است. (رودبار منجيل)

3ـ نواحي مركزي و شرق ايران:
شامل بخش هاي مركزي و شرق و شرق مركزي ايران است. قابليت ايجاد زمين لرزه هاي بزرگ در اين ناحيه وجود دارد. (طبس 1357، دشت يباض 1347)

4ـ ناحيه آذربايجان:
در اين ناحيه، خطر بالقوه زلزله بسیار است، زيرا گسله هاي فراوان و فعالي وجود دارد. همچنين به علت كوه هاي آتشفشان سهند، سبلان كه در ايجاد بعضي زلزله ها مي توانند نقش داشته باشند.
مناطق يك و دو و چهار از مراكز آباد و حاصلخيز كشور و همين گونه محل اسكان زياد جمعيت است؛ بنابراین، وجود هر زلزله در اين منطقه، همراه با خسارات و تلفات زيادي است، چنانكه در رودبار منجيل، بيش از سی هزار نفر جان باختند.

با كمي دقت در نقشه هاي پراكندگي شهرها و روستاها و با نقشه هاي تراكم جمعيت و مقايسه آنها با نقشه هاي طبيعي ايران، به خوبي مي توان دريافت كه بيشتر شهرها و روستاهاي ايران در پاي كوه ها و دامنه هاست، چرا كه نخست این که آب هاي سطحي و رودخانه ها از كوه ها سرچشـمه مي گيرند. دوم آن که خاك هاي اين نواحي حاصلخيز است. سوم، وجود چشمه هايي كه بيشتر به دليل شكستگي ها ظاهر و موجب جذب جمعيت شده اند.

وجود آب هاي زيرزميني كه در مخروط افكنه ها و سردشتها هستند؛ بنابراین، محل مناسبي برای ايجاد آبادي ها و روستاها و شهرها بوده است. در عين حال، فاصله اين مراكز با قله ها 15 تا 20 كيلومتر است و چون بسياري از گسل ها از بلنديها مي گذرد و از آنجا كه خطر بالقوه ايجاد زلزله در اين گسل ها بسیار است، مي توان در يافت كه فاصله شهرها ي ايران تا مراكز زلزله ها بسيار كم است.

از بررسي آماري زلزله هاي ايران، درمي یابيم، در يك قرن گذشته، بيش از 85 زلزله مخرب رخ داده است كه 36 زلزله از اين تعداد با بزرگي بالاي 6 ريشتر بوده است. به طور متوسط در ايران هر پنج سال يك زلزله شديد رخ داده است.

پهنه بندی مناطق زلزله خیز ایران
وضعيت پهنه بندي شهر جمعيت
تعداد درصد جمعيت درصد
پهنه بندي با خطر بالا
پهنه با خطر بالا
پهنه با خطر نسبتاً بلند
پهنه بندي با خطر متوسط
پهنه با خطر نسبتاً پايين
پهنه با خطر پايين
نامشخص
مجموع 8
96
170
135
100
33
70
612
1. 3
15. 7
27. 8
22. 1
16. 3
5. 4
11. 4
100 1254365
4137156
13093841
9500628
5429860
2697552
1020714
37134116 3. 38
11. 14
35. 26
25. 58
14. 62
7. 26
2. 75
100

هم اکنون درمی یابیم، بيش از يك سوم ايران با خطر نسبي متوسط و يك سوم با خطر نسبي متوسط و يك سوم با خطر نسبي پايين از متوسط روبه رو هستند.
شديدترين زلزله كه در قرن گذشته در ايران رخ داده، مربوط به زلزله طبس 1357 بوده با بزرگي 7. 7 درجه که 19600 نفر كشته داشته است.

زلزله رودبار منجيل در سال 1369با بزرگي 7. 3 ريشتر كه بيش از 35000را تلف كرد، به علاوه خسارت هاي اقتصادي، اجتماعي و رواني زيادي بر جاي گذاشت و زلزله بم با قدرت 3/6 ریشتر و نزدیک به چهل هزار نفر قربانی در سال 1382 روی داد.

خسارات زياد و تلفات زياد ناشي از زلزله هاي را مي توان به چند دليل دانست:

* ضعف ها و كاستي هاي سازه اي و عوامل مربوط به آن
* كانون زلزله هاي ايران به دليل ساز و كار وقوع زلزله در عمق كمي از سطح زمين (10 تا 20 كيلومتري) قرار داشته كه انرژي زيادي را به سطح زمين مي رساند و موجب آتش سوزی مي شود.
* در ايران بازگشت زلزله هاي بزرگ نسبتاً طولاني است و موجب ذخيره انرژي زياد مي شود. در نتيجه، چند سال پس از زلزله ها شهرها بازسازي مي شوند؛ هرچند در آغاز کار، ممكن است رعايت نكات فني بشود، در درازمدت رعايت نكات فني با سهل انگاري روبه رو مي شود. در نتيجه، در زلزله بعدي خسارات بسیار از آن ناشي مي شود.

تهران

آن روز که آقامحمد خان قاجار این دهکده کوچک را پایگاهی برای استقرار حکومت قاجار قرار داد، تصمیمی درست، بجا و سرنوشت ساز گرفت.

کوهستان‌های شمالی تهران که بلندترین قله این کوهستان ـ توچال ـ با ۳۹۳۳ متر بر تمام فضای شهر مشرف است. از سوی دیگر، دامنه‌های البرز است که به تپه ماهورها و دره‌های اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک منتهی می‌شود و همواره انبوه بسیاری از جمعیت را به سوی خود فرامی‌خواند، اما دشتی که قسمت اعظم شهر تهران بر آن گسترده شده‌ و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی ـ جنوبی است.
فضای جغرافیایی شهر تهران در کوه و دشت به وسیله دو رود کرج در غرب و جاجرود در شرق مشخص می‌شود که در نزدیکی کویر نمک در جنوب شرقی تهران به یکدیگر می‌پیوندند.

دمای تهران بین 7ـ تا 4/39 + درجه (میانگین ماهانه حداکثر 27 و حداقل 1/0 درجه) و بارندگی سالانه 316 میلیمتر است.
وسعت تقریبی تهران 700 کیلومتر مربع است که با حریم آن نزدیک دو هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. جمعیت تهران حدود 8 میلیون نفر است که با احتساب شهرهای استان و شهرک های اقماری آن چیزی حدود 12 میلیون برآورد می‌شود. شورای شهر، تهران را به 22 منطقه شهری تقسیم کرده است.

زلزله احتمالی در تهران
تصور وجود زلزله اي در اين مساحت و اين جمعيت وحشتناك به نظر مي رسد، به ویژه اگر توجه كنيم كه قسمت اعظم تهران در نقاط مركزي داراي ساختمان هاي غير فني و با كوچه هاي كم عرض و كمبود امكانات امدادي و رشد سريع جمعيت همراه است. در حقيقت، تهران  هميشه مي لرزد، ولی كسي به اين لرزه ها توجه نمي كند. موقعيت تهران در پاي كوه البرز يعني واقع شدن روي كمربند زلزله خيز آلپ ـ هيماليا از يك طرف و از سوی ديگر، وجود گسل هاي طولي فراوان در لايه هاي آبرفتي دامنه البرز كه براثر آزمايش هاي ژیوتكنيك ثابت شده است و همين گونه وجود زلزله هاي تاريخي از گذشته هاي بسيار دور تاکنون چند بار تكرار شده و خسارات و تلفات بسیاری بر جاي گذاشته چنانكه نخستين زلزله ثبت شده در ري بوده و حتي لغت ري كه در زبان يوناني رگه، راگا، ركس گفته شده، به معناي زير و رو شدن است و نام روستايي به نام بومهن كه در فارسي به معناي حركت زمين مي باشد و به این ترتیب، همه، شاهدي دال بر زلزله خيز بودن تهران دارد و اين همان چيزي است در سال هاي اخير شايعاتي مبني بر زلزله در مقطع زماني خاص همه مردم را ترسانده است. هرچند انسان به واسطه ضعف و فراموشكاري خود، سريع از همه چيز غافل مي شود و همه چيز را فراموش مي كند.

تراكم جمعيت در تهران در حوزه هاي جنوب غرب، شرق، مركز و جنوب شرق و شمالي به ترتيب 30000، 28000، 14600، 5000 نفر و وسعت به ترتيب 11 در صد، 2. 5 درصد، 34. 5 درصد و52 درصد است.
 
از نظر لرزه خیزی تهران بسیار لرزه خیز است. اگر تهران از اصول شهرسازي الگوبرداري مي کرد، همه اين مناطق زلزله خیر بايد تبديل به پارک مي شد. اينجا مکانهايي هستند که بيشترين برج سازي ها در آن انجام گرفته و مي گيرد.

بخشي تا لشگرک و جاجرود و تلو و سد لتيان ادامه پيدا مي کند و از سمتی تقريبا کامل اسکان شده است.
نخستین زلزله تهران چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح در شهر ری اتفاق افتاد. نزدیک هزار سال پیش، چند زلزله تاریخی در تهران اتفاق افتاد نزدیک سال 700 تا 800 میلادی نیز چند زلزله تاریخی رخ داد و اتفاقا از بخت بد تهرانی ها، همان موقع چند اتفاق دیگر هم افتاد؛ حمله مغول ها در حدود سال های 1200 تا 1100 میلادی، یکی از این حوادث بود.

یعنی در یک مقطعی، تهران یا همان منطقه ری مورد هجوم مغول ها و زلزله قرار می گیرد، اما به لحاظ موقعیت استراتژیک آن، شهر دوباره برپا می شود و در حدود دویست سال پیش تهران به عنوان پایتخت انتخاب می شود.
 
از نظر زلزله در تهران سه مسأله مهم وجود دارد؛ یکی گسلی در جنوب تهران است که از ایوانکی در شمال گرمسار شروع می شود تا به بی بی شهربانو، یعنی همان منطقه سه راه افسریه می رسد. در مورد این گسل همه شواهدی که مربوط به فعال بودن یعنی خردشدگی و نظایر آن است، دیده می شود، اما درباره گسل ایوانکی مسأله بسیار مهمی وجود دارد و آن این که از حدود دویست سال پیش، هیچ زلزله مهمی در آن اتفاق نیفتاده است. درباره گسل شمال تهران که از کرج شروع و به منطقه لواسانات می رسد، نیز عملاٌ هیچ وقت زلزله تاریخی مهمی و قابل انتساب به آن دیده نشده است.

وضعیت ساختمان ها در شهر تهران نیز مطلوب نیست. بخش‌های مرکزی تهران و محلات قدیمی شهر و پیرامون آن مانند تجریش، قلهک و جنوب شهر ساختمانهایی با طول عمر بیش از سی سال وجود دارد که با مصالح نامرغوب و ملات ضعیف ساخته شده‌اند و نمی‌توانند در برابر زلزله‌ای با بزرگی متوسط مقاومت کنند.
تراکم خانه‌ها و جمعیت، نبودن فضای باز برای چادر زدن و کمک رسانی از گرفتاری های تهران است. وجود ساختمان های غیر مقاوم، سطح بالای آب و پساب زیرزمینی، دانه ریز بودن خاک، آبرفتی بودن رسوبات، باعث شده است با وجود اینکه گسل های اصلی بیشتر در شمال شهر تهران است، ولی جنوب تهران نیز در برابر آسیب پذیر باشد. سدهای کرج، لتیان، لار در برابر زلزله‌های بزرگ مقاوم نیستند و مشکل دیگری برای شهر هستند.

گسل های اصلی تهران
خطر زمین لرزه‌های قوی که تهران را تهدید می‌کند، زمین لرزه‌هایی هستند که از جنبش دوباره و حرکت احتمالی گسل ها پدید می‌آید.
آخرین زلزله مهیب تهران در اثر حرکت گسل مشا و با بزرگی 7. 1 ریشتر مربوط به سال 1209است. در این فاصله در سال های 1309، 1326، 1334، 1362 چند زمین لرزه در تهران احساس شده که تنها از نظر ارتباط با گسل مشا اهمیت دارد.
بنا بر مطالعات انجام شده، دوره بازگشت یک زمین لرزه 10 تا 219 سال است و همان گونه که در بالا ذکر شد از آخرین فعالیت مشا 180 سال گذشته است و تهران همچنان در انتظار یک زلزله مهیب است.
 
مطالعات زمين شناسي نشان مي دهد كه گسل شمال تهران، گسل نياوران و مجموعه گسل هاي ري، از مهمترين گسل هاي فعال هستند كه می توانند چند سانتي متر تا چند متر حركت كنند.

گسل هاي تهران را به سه دسته تقسيم مي كنند:

1ـ گسل هاي اصلي و لرزه زا با طول بيش از 10 كيلومتر. اينها جزو گسل هاي فشاري و پر انرژي هستند كه همزمان بازگشت طولاني تر دارند و هم ويرانگر هستند. گسل شمال تهران، مشا، فشم، نياوران،محموديه، شمال ري، جنوب ري و كهريزك از اين گونه اند.
2ـ گسل هاي متوسط (طول 2 تا 10 كيلومتر)
3ـ گسل هاي فرعي (كمتر از 2 كيلومتر)
در گسل مشا هر 2500 تا 3000 سال یک زلزله بزرگ رخ داده است؛ یعنی در یک میانگین زمانی 2500 ساله به طور متوسط یک زلزله مهم داشته ایم.


مدیریت بحران

پيش بيني زلزله حتي در كشورهاي پيشرفته و صاحب دانش و فن لازم بسيار ضعيف مي باشد. بنابراین، معمولا زمين لرزه هاي با شدت بالا، تلفات جاني و مالي فراواني به همراه دارد. براي كاستن از ميزان خسارات و تلفات زياد ناشي از زلزله، بايد پیش از وقوع آن پيشگيري هاي لازم را مورد توجه واقع شود.

اما در رابطه با مدیریت بحران، سه فاز مشخص وجود دارد که شامل آمادگی (پیش از بحران)، مقابله (هنگام بحران یا وقوع حادثه) و بازسازی (بعد از بحران) است. براي پيشگيري از خطرات زلزله هر كدام از مسئولين و مردم بايد اقدامات لازم را انجام دهند.
البته گفتنی است در چند سال اخیر، اقدامات بسیار مدبرانه ای در راستای پیشگیری از عوارض زیانبار رخداد زلزله احتمالی در سراسر کشور از جمله تدوین آیین نامه های نظام مهندسی ساختمان و دیگر اقدامات مشابه اندیشیده شده است که جای سپاس فراوان دارد.

از جمله اين اقدامات، مي توان به موارد زير اشاره نمود:

1 ـ شناسايي مناطق زلزله خيز و تهيه نقشه هاي پهنه بندي خطر زلزله توسط دستگاه هاي مسئول
2 ـ رعايت نكات فني در ساخت و سازهاي شهري و نظارت موثر و مفيد بر ساخت وسازها نظير ساختمانهاي اداري، عمومي، مسكوني
3 ـ آموزش مداوم شهروندان با زلزله و راه هاي گريز از آن و مقابله با خطرات آن توسط رسانه هاي عمومي و مراكز آموزشي. مطالعات ميداني در كشورهاي پيشرفته، نشانگر اين موضوع است كه پس از وقوع بحران ها، بيش از 70 درصد از نجات يافتگان توسط مردم محلي نجات پيدا كرده اند؛ بنابراين آموزش و تجهيز گروه هاي داوطلبانه مردمي گامي موثر و مفيد در مديريت بحران هاي احتمالي به شمار مي رود.
4 ـ آماده بودن قبل از وقوع زلزله نظير آماده کردن امكانات دارويي، بهداشتي، مراكز امدادي، آتش نشاني، بيمارستاني و تجهيز اين مراكز و ديگر سازمان هاي مسئول، تا در هنگام زلزله بتوان به نيازمندان كمك نمود.
5 ـ شناسايي ساختمان هاي عمومي و مسكوني غير فني و نامقاوم موجود و استحكام بخشي و تجهيز آنها در مقابل زلزله
6ـ همه ما باید برای سه روز یک سری لوازم مانند آب، غذای کنسروی، رادیو کوچک و چراغ قوه را در منزل داشته باشیم. محلی را نیز در منزل باید برای پناه گرفتن از قبل در نظر گرفت که معمولا زیر میز ناهارخوری بهترین جاست. لای چهارچوب در کاملا اشتباه است، چرا که در با شتاب همچون بادبزن در حرکت خواهد بود. در هنگام بحران باید از حیف و میل خودداری کرد و به ازای هر نفر از اعضای خانواده یک ونیم لیتر آب نیاز است.
در ژاپن از دوران دبستان همه وظایفشان را در هنگام بحران و مسایل مربوط به زلزله را با کاردستی و بازدیدها و گردش های علمی و حتی انجام مانورها به آنها آموزش می دهند.
7ـ معمولا مدرسه و دانشگاه بهترین محل اسکان موقت است و معمولا امکانات اسکان موقت نیز در آن مدرسه ها ذخیره شده است. در ژاپن از همه منابع حتی چاه های قدیمی که با تلمبه آب می کشند، نیز برنامه ریزی شده تا در هنگام خطر، از همه منابع موجود بتوان استفاده کرد.

در پایان نویسنده با ابتهال از درگاه پروردگار مهیمن می خواهد سرزمین ما و بلکه همه جهان را از بلایای قهری و طبیعی و به ویژه زمین لرزه در پناه امن خویش نگه بدارد.

اما تو ای زمین
ای زادگاه ما!
ما با تو دوستیم
زین پس شرار قهر به بنیاد ما مزن
ما را چنانكه رفت اسیر بلا مكن
این كلبه ها كه خانه امید و آرزوست
ویرانسرا مكن

منابع:

1ـ زلزله تهران؛ حادثه طبیعی یا فاجعه انسانی، بررسی نقش مدیریت بحران در زلزله تهران؛ بینش، بهرنگ، نشریه ریسک و بیمه.
2ـ گزارش اجلاس جهانی کاهش خطر پذیری بحران، ژنو ـ سوییس، 2009، انتشارات مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تیر ماه 1388.
3ـ گزارش اجمالی کنفرانس بین المللی کاهش خطرپذیری مخاطرات طبیعی، داووس ـ سوییس، 2010، انتشارات مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تیر ماه 1388.
4ـ آگاهانه از زلزله بترسیم، مهدی وجودی.
5ـ شعر پایانی: مهدی سهیلی
6ـ www. mahan. aero
7ـ www. shora-tehran. ir
8ـ www. bimeh. mag. ir
9ـ www. vojoudi. com
10ـ www. iraneconomics. net
11ـ www. rajanews. com
12ـ www. earthquake. ir
13ـ Http://dehaj. tripod. com
14ـhttp://across. co. nz/WorldsWorstDisasters. html

*مهندس رامین امینی زارع، کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی از دانشگاه تهران

amini@aiiri. gov. ir