مدت هاست که با موضوع بی‌حجابی در کشور، بویژه در تهران مواجه هستیم. به همین منظور دنبال كسي مي گشتيم كه فارغ از حرف هاي كليشه هميشگي برايمان راهكار بياورد.
بين گزينه‌هايي كه داشتيم به حجت الاسلام زائري رسيديم.
برای مصاحبه با حجت الاسلام محمد رضا زائری، نویسنده کتاب «حجاب بی حجاب» به محل کار ایشان در کوچه ای بن بست و به دور از سروصدا رفتیم.
متن ذيل مصاحبه كامل «خبرگزاري دانشجو» با ايشان است:
«خبرگزاری دانشجو» - به نظر شما ریشه های بدحجابی در جامعه ما از کجا نشأت می گیرد؟زائري: موضوع حجاب، موضوع پيچيده و داراي ابعاد مختلفی است؛ يكي از مشكلات در موضوع حجاب و عفاف اين است كه موضوع حجاب را بسیار ساده به حساب مي‌آوريم، ساده انگاري هر موضوع باعث به نتيجه نرسيدن آن مسئله مي‌شود یعنی اگر تلقي ما اين باشد كه هر كسي بي‌حجاب است دين ندارد، در مقابل فرض اينكه هر فرد ریش دار، نماز اول وقت خوان است باز به نتيجه نخواهیم رسید.
ما اگر مسائل را ساده نگاه كنيم باعث عدم موفقيت در آن موضوع مي‌شود، در كشور ما حجاب موضوعي فرهنگي – اجتماعي و بسيار حساس و ظريف و پيچيده است، گاهي اوقات عوامل سياسي و اقتصادي هم در آن نقش اساسی دارد اگر اعتقاد داشته باشيم تنها اعتقادي و مذهبي است هيچگاه نمي‌توانيم آن را حل كنيم.
«خبرگزاری دانشجو»- حجاب و عفاف دارای چه ابعادی است؟ زائري: يكي از مسائل اوليه‌اي كه در موضوع حجاب وجود دارد اين است كه خودنمايي و نشان دادن ظواهر، در طبيعت انسان و در طبيعت زن به شكل خاص وجود دارد، از طرفی دين براي اميال انسان محدوديت ايجاد مي‌كند و از طرف ديگر خداوند اين ميل را براي بقاي نسل های آینده و جزو جريان طبيعي زندگي انسان قرار داده است، عوامل اقتصادي-اجتماعي مانند بالا رفتن سن ازدواج و سياسي در مسئله حجاب نقش اساسی را ایفا می کنند.
«خبرگزاری دانشجو»- علت اینکه از دهه 70 به بعد روند بي حجابي در جامعه شدت گرفته چه بوده است؟ زائري: از طرفی پس از دهه 70 به بعد هرچه به سمت آینده حرکت می کنیم تحولات اجتماعي نیز به سرعت در حال پيش روي هستند و عواملي نيز مانند گسترش رسانه‌ها، ميزان دسترسي به رسانه‌هاي جديد، مدرن شدن زندگي اين سرعت را بيشتر مي‌كند و از طرف ديگر پايگاه‌هاي اعتقادي و سنتي و مجموعه‌اي از مولفه‌هاي زندگي سنتي بروز و ظهور اين پديده را بيشتر كرده است به این معنا که در دهه 70 تحصيل بانوان، اشتغال و مهاجرت از شهرهای کوچک به تهران نيز تأثيرگذار بوده است.
همچنين در دهه 70 دوره جنگ تحميلي به پايان رسيده، فضاهاي جديدي شكل گرفته و عصر ماهواره و اينترنت آغاز مي‌شود كه نمي‌توان موجب تأثيرگذاری بر اين مشكل شويم، همچنين در اين دوره گسترش مراكزي مانند دانشگاه آزاد اسلامي را نمي‌توان ناديده گرفت.
«خبرگزاری دانشجو»- با توجه به اينكه 26 نهاد مسئول در زمینه حجاب فعالیت می کنند، به چه دليل در زمينه حجاب شاهد کم کاری سازمان های فرهنگی هستیم؟ زائري: به دلیل اینکه سهم تمام نهادهای فرهنگی با يكديگر برابر نيست، من فكر مي‌كنم اگر آموزش و پرورش ما يك نهاد قوي، سالم و مقتدر بود و يا اگر صدا و سيماي ايران يك نهاد قدرتمند و توانا بود به راحتی مي‌توانستند جاهای خالی تمام نهادهای فرهنگی را پر كنند.
اثر تخريبي صدا و سيما در موضوع حجاب از همه نهادها بيشتر است؛ زيرا موثرترين عامل در شكل‌گيري پوشش مردم در سال‌هاي گذشته رسانه ملي بوده است و در بسياري از موضوعات و به ويژه حجاب و عفاف معمولا موضع‌گيري‌ها و عملكردها بسيار سطحي، شكلي و ظاهر گرانه است، همچنين مجموع سياست‌هاي غلط باعث شده روز به روز وضعيت حجاب در جامعه بدتر شود و نه تنها بهبود پيدا نكند بلكه زمينه‌هاي اصلاح از بين برود.
«خبرگزاری دانشجو»- در موضوع حجاب نيروي انتظامي شايد تنها نهادي باشد كه كارش را انجام مي دهد نظرتان در خصوص اين مسئله چيست؟زائري: در اصل اينكه نهادهاي فرهنگی ديگر كوتاهي كرده‌اند، هیچ شکی وجود ندارد ولي دو نكته اينجا وجود دارد از طرفی ترك بعضي از وظايف و انجام يك وظيفه خلاء در اصل موضوع ايجاد مي‌كند به این معنا که نيروي انتظامی در اختیار حاكميت بوده و اگر حاكميت نتوانست در بخش‌هاي ديگر وظيفه خود را به درستي انجام دهد نهادهاي ديگر هم نمي‌توانند كاري انجام دهند و من معتقدم عملكرد نيروي انتظامي به موضوع حجاب نه تنها تأثيری ندارد بلكه تأثيرات منفي و تخريبي بسيار شديدي نیز داشته است.
نكته دوم اگر بپذيريم نيروي انتظامي در یك حوزه خاص و جدي مانند حجاب بايد كار خود را به درستي انجام دهد و نهادهاي مسئول دیگر مي‌توانند به نقد و بررسي منطقي اين موضوع بپردازند در این صورت بايد انصاف را رعايت كرده و تمام هجوم ها را به سمت نيروي انتظامی نبريم بلكه بايد خلاء‌هاي موجود در نهادهاي مختلف كه دچار خطا هستند را بررسی کرد.
«خبرگزاری دانشجو»- در کتاب «حجاب بی حجاب» موضوع حجاب را یکی از جدی ترین دغدغه تان دانستید، این میزان اهتمام و اهمیت شما نسبت به حجاب چه دلیلی دارد؟زائري: يكي از مسائل مهم حجاب، نقش و جايگاه زن است كه اگر اسلام آن قدر به آن حساسيت نشان نمي‌داد قضيه مهم نمي شد و بخش ديگر هم به بروز و ظهور بيروني حجاب برمي‌گردد به اين معنا كه آن‌قدري كه حجاب «كامل و درست» بودنش به عنوان نماد مثبت در ترويج دين كاركرد و اثر دارد نقص و خلاء آن در نماد منفي بروز پيدا مي‌كند.
به هر حال بحث‌هاي سبك‌هاي زندگي در پوشش و حجاب از اولين مسائلی است كه مطرح مي‌شود؛ چرا كه شما مي‌توانيد موسيقي را از طريق هدفون و بي‌سيم بشنوید كه كسي متوجه نشود و يا روزه بگيريد و همچنين زير لب ذكر بگوييد و كسي متوجه نشود، ولي حجاب را نمي‌توان پنهان كرد.
حجاب از جبنه اجتماعي مانند اعتياد، فساد و بيكاري اهمیت ويژه‌اي در مقابل حوزه هاي مختلف دارد؛ يعني اين پوشش روي مسائل اقتصادي هم اثر مي‌گذارد، به اين معنا كه زماني‌كه زنان مسلمان، محجبه بودند حجاب آنها باعث مي شود تا از لوازم آرايش، انواع و اقسام لباس‌هاي رنگارنگ و آرايش‌هاي مختلف دور شوند و اين يك فاكتور اقتصادي تعيين كننده است و براي توليد كننده اقتصادي اين القام در حجاب زنان تعيين كننده است.
«خبرگزاری دانشجو»- طرح های فرهنگی که در طول سالهای پس از انقلاب اسلامی برای ارتقای حجاب مانند چادر ملی و برگزاری نمایشگاه در بین جوانان صورت گرفته است را چگونه ارزیابی می کنید؟ زائري: اين حركت‌ها و كارهاي مشابه در برابر با حجم مسئله آن قدر ناچيز است كه اصلا به چشم نمي‌آيد و يك جزیی از موضوع کلی است؛ يعني به هر حال طراحي مدل و لباس جديد بومي و ملي بخشي از كارهاي جايگزين است كه بايد به مخاطب ارائه شود و قطعه‌اي از پازل بزرگي است كه به تنهايي هيچ اثري ندارد.
نكته بعدي اينكه اثرگذاري همين هم نياز به زمينه سازي و فرصت تبليغاتي دارد. در سراسر دنيا «مد» از سوي گروه‌هاي مرجع يعني بازيكن فوتبال، بازيگر سينما و يا خواننده موسيقي آغاز مي‌شود و اين‌طوري نيست كه يك وزارتخانه تصميم بگيرد يك مدلي را ايجاد كند؛ يعني اگر مدلی بخواهد اثرگذارد باشد بايد در مسير خودش حركت كند.
«خبرگزاری دانشجو»- اگر بخواهيم در حوزه راهكار دادن براي اين مسئله صحبت كنيم به نظر شما اين راهكار چه مي تواند باشد؟زائري: برای موضوع حجاب دو راهکار دارم که یکی کوتاه و جدی و دیگری راهکاری بلند است.
راهکار كوتاه اينكه هيچ كاري انجام ندهیم، به اين معنا كه اگر در موضوع حجاب و عفاف وارد نشويم وضعیت ما خيلي بهتر است؛ زيرا عملكرد ما اثر تخريبي بيشتري بر این موضوع دارد، مانند بیماری كه دكتر ناشي درد آن را معاينه كند، وقتي نيروي انتظامي ما يك برخورد غلط انجام دهد آن فرد خاطي تا آخر عمر حجابش درست نمي‌شود و عكس سوءاي در جامعه دارد که به مراتب اثر منفي آن بيشتر خواهد بود.
من از نزديك در لبنان ، زمانی که عكس‌های برخورد نيروي انتظامي ایران با باتوم براي خانم‌هاي مسيحي و اهل سنت پخش مي‌شد، چه اثري روي آنها می گذاشت و چه ضربه‌هایي به حزب الله مي‌زده است و جريان هاي مخالف ايران و لبنان از این عکسها سوء استفاده مي‌كردند و مي‌گفتند اگر اين افراد بر جهان حاكم شوند چنین كارهایی را انجام می دهند و مواظب باشيد پاي حزب الله در لبنان خيلي قوي و محكم نشود.
در راهکار دوم و بلند مدت به نظر من تمام اجزاء و اركان مختلف بايد با یکدیگر عمل كنند؛ يعني حجاب را بايد جزئي از مجموعه‌هاي ديني ببينيم. اگر قرار است به حجاب و حكم خدا عمل كنيم قبل از آن بايد فرآيند‌هاي ديگر اجرا شده باشد تا حجاب جواب دهد، بنابراين زماني حجاب را مي‌توانيم در جامعه فراگير كنيم كه رشوه، دروغ، اختلاس، رياكاري و سوءاستفاده اقتصادي نداشته باشيم.
زماني كه جامعه از زواياي مختلف دچار مشكل است، نمي‌توانيم از كسي انتظار داشته باشيم كه به تنهايي اصلاح شود؛ يعني همه اينها بايد با يكديگر فعال شوند.
«خبرگزاری دانشجو»- راهكار فرهنگي برای دانشجويان چيست؟ زائري: وظيفه اول ما وظيفه فردي نسبت به خود و خانواده خود است كه همان توجه به محرومين و فعاليت‌هاي اجتماعي است كه هرچه آن را بیشتر گسترش دهيم آن دانشجويي كه حجابش كامل نيست دغدغه‌اش شده و ناخودآگاه حجابش عوض مي شود.
وظیفه دومترويج معنويات در بین دانشجویان است، از اعتكاف دانشجويي، راهيان نور، دعاي كميل، حسينيه و عزاداري روز عاشورا که به نظر من در بُعد فردي، ما به شكل غير مستقيم می توانیم اين دو كار را انجام دهیم.
«خبرگزاری دانشجو»- در موضوع حجاب و عفاف وظيفه رسانه هاچيست؟ زائري: مهمترين عامل تخريب در مسئله حجاب، رسانه‌ها بويژه صدا و سيما ایران است. مشكل ما اين بوده كه در صدا و سيما آقايان به يك دروازه‌باني آن هم در حداقل ممكن به صورت منفعلانه‌ای رانده شده‌اند؛ يعني ناخواسته مديران صدا و سيماي ما به جاي فعالانه براي توليد آن چه که بايد توليد شود، به دلايلي از جمله سرعت پخش، اشتهاي آنتن، توسعه كمي و امثال اینها دچار آفتي شدند كه در نتيجه آن انفعال در دروازه‌باني در حداقل زمان ممكن براي اينكه چيزي بدي پخش نشود، می شوند.
دلخوشي مديران رسانه ملی ما اين است كه آستين، پا و گردن كسي پيدا نباشد ظاهر فيلم را درست كرده‌اند، ولي مسير آن بسيار خطرناك و مضمون الحادي است كه كسي كه مي‌نويسد و يا كارگرداني و توليد مي‌كند، نقشي مؤثر در آن دارد.
بعد از مدت ها اين اولين حرف حسابي بود كه شنيدم