چند سال پیش یک نشریه داستانی روایتی داشت از «ساموئل گرین ولزبنجامین» نخستین سفیرکبیر ایالات متحده آمریکا که در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار و در ماه محرم به تکیه دولت می‌رود،
به گزارش جام جم، او در بخشی از دیده‌های خود از مراسم عاشورا در کتاب «ایران و ایرانیان» این طور نقل کرده است:
«قیافه جالبی که در میان جمعیت جلب توجه می کرد، پیرمرد خوش سیمایی بود که کوزه ای را در یک دست و لیوانی را در دست دیگر داشت و به تماشاچیانی که در صحن تکیه نشسته بودند، آب برای نوشیدن و رفع تشنگی می داد. این طور که می گفتند این مرد حدود 40 تا 50 سال است که نذر کرده در ماه محرم به یاد شهدای تشنه لب کربلا به مردم آب بدهد. چند نفر هم در وسط جمعیت لیموناد، چای و قلیان به مردم می دهند.
روایت بنجامین از مراسم عزاداری در تکیه دولت تهران که در ادامه به سیاهی های زیبا، چلچراغ هایی با 5000 شمع و فانوس و لوسترهای رنگارنگ، خانه هایی که درهای آن هرشب روی مهمانان باز است، اشاره می کند، ساده ترین و واضح ترین توصیفی است که می شود از حال و هوای ایران در روزهای محرم داد؛ روزهایی که به یکباره رنگ و روی شهر که هیچ، خانه ها و آدم ها هم عوض می شود و تصویرها از ظهر عاشورا جان می گیرد.
مراسم عزاداری که تا سه دهه پیش از دل روضه های کوتاه و کوچک خانگی و در بیرونی های مردانه و اندرونی های زنانه برگزار می شد و«آقا» با تاریخ طبری و لهوف سید بن طاووس و اشعار محتشم آن را به ده شب می رساند؛ روضه هایی که شروعش با یک پیاله چای و حبه قند بود و پایانش در روز دهم نهایتا با یک کاسه آش یا آبگوشت رونق می گرفت، امروز تبدیل به هیات های بزرگ مذهبی شده که دیگر آپارتمان های کوچک و پاگیر جواب آن را نمی دهد.
حالا عزاداران از خانه ها به حسینیه ها کوچ کرده اند و دیگر آن سید روضه خوان، یک پیاله چای و کاسه آبگوشت کفافشان را نمی دهد، این سال ها تک پرچم سیاه سردرخانه ها تبدیل به کتیبه های صد تا 150 متری و پرچم های بلند و زردوزی شده و به جای آبگوشت یک شب هم ده شب پلوهای زعفرانی و خورش های رنگارنگ ایرانی نذر می شود، سید روضه خوانِ لهوف و طبری هم جایشان را به مداح های حرفه ای داده اند که شعرشان را یکی می گوید و سبک مداحی شان را یکی دیگر می سازد.
خب همه اینها خرج دارد، خرجی که هزینه ای برای عزاداران حسینی که با علاقه و اشتیاق فراوان آن را نذر کرده اند، ندارد و تنها برایشان سود است. اما بد نیست بدانید، برای تشکیل یک هیات مذهبی با جمعیت 300 نفر و برگزاری مراسم در 13 شب اول محرم چطور برنامه ریزی کنید تا خرج هیات تان با دخلش یکی شود. اطلاعاتی که در ادامه گزارش می خوانید نقل قول چند جوان هیاتی در جنوب شهر تهران است که نزدیک ده سال در مراسم مختلف مذهبی، حسینیه های معروف تهران مشارکت داشته اند.
صدا، افکت، مداحی
میکروفن و اِکوی صدا از ابتدایی ترین و اصلی ترین ابزار هیات های امروزی است. سخنرانی و مداحی بدون این دو در حسینیه ها و حتی هیات های بزرگ خانگی تقریبا امکان پذیر نیست. قیمت یک میکروفن ساده و معمولی بین 200 تا 300 هزار تومان است اما میکروفن حرفه ای که مخصوص ماه محرم و برای مداحی های این دهه خریداری می شود از یک میلیون و 200 تا دو میلیون تومان قیمت دارد.
اِکوی صدا هم برای مراسم عادی و هفتگی در طول سال دو تا سه میلیون تومان خریداری می شود که این هزینه برای اِکوهای مخصوص مداحان در ماه محرم به 15 میلیون تومان هم می رسد؛ این رقم در هیات های خیلی بزرگ و پرجمعیت تا 80 میلیون تومان هم بالا می رود.
این پرچم سیاه، همین بیرق و علم
چند روز مانده به ماه محرم، اولین کاری که بچه های هیات باید انجام دهند، در آوردن سیاهی ها از صندوقچه و آماده کردن آن برای نصب به در و دیوار حسینیه است. کتیبه، پرچم، لوزی، پرده در ورودی و...همه باید به تناسب در قسمت های مختلف حسینیه نصب شود. قیمت یک کتیبه ساده با پارچه نخی امسال در بازار تهران، متری 4000 تومان و کتیبه های مخمل یزدی ده هزار تومان، کتیبه های کتان زردوزی شده هم متری 31 هزار تومان است. پرچم های سیاه در ابعاد کوچک، متوسط و بزرگ بین ده تا 250 هزار تومان بسته به جنس پارچه، ابعاد ذکر و نخ و یراق دور آن خرید و فروش می شود.
اگر حسینیه 300 نفره شما 400 متر هم باشد و شما آن را با کتیبه نخی ساده و پرچم های کتان ایرانی تزئین کنید، رقمی نزدیک به 900 هزار تومان باید برای سیاهی هیات تان کنار بگذارید.
بوی قیمه نذری توی کوچه پیچیده
اغلب هیات های مذهبی از شب اول محرم نذری می دهند، غذای پنج روز اول به مراتب ساده تر و ارزان تر از غذاهای پنج روز دوم هستند. ساندویچ الویه، عدس پلو، لوبیا پلو، قیمه، قرمه سبزی، جوجه کباب، کوبیده و زرشک پلو با مرغ از غذاهای اصلی هستند که در اکثر هیات های مذهبی با آن از عزاداران پذیرایی می شود.
قیمت قیمه سیب زمینی برای 300 نفر با احتساب قیمت گوشت گاو که امسال در بازار کیلویی 31 هزار تومان، لپه 5000 تومان، سیب زمینی 1400 تومان، پیاز کیلویی 1100 تومان، رب گوجه فرنگی 6000 تومان، برنج ایرانی درجه دو کیلویی 7000 تومان، روغن جامد 31 هزار تومان؛ نزدیک یک میلیون و 500 هزار تومان برای یک شب می شود که بسته به نوع غذا بین 200 تا 300 هزار تومان کم و زیاد می شود.
اگر هیات مذهبی شما آشپز و آشپزخانه نداشته باشد، باید برای هر پرس غذا حداقل 500 و حداکثر 800 تومان به آشپزخانه های بیرونی بابت دستمزد بپردازید.
منبر عزا
بعضی از هیات های مذهبی از بین اعضای خودشان، روحانی برای سخنرانی دارند که پولی بابت سخنرانی دریافت نمی کند، اما اغلب اعضای هیات ترجیح می دهند که برای ایام محرم روحانی دیگری را برای مراسم خود دعوت کنند تا سخنرانی متفاوتی نسبت به کل سال برای عزادارانشان تدارک ببینند.
برخی سخنرانان مدعو مجالس نیز به هر دلیلی از گرفتن وجه خودداری می کنند. گروه سوم هم که اکثریت را تشکیل می دهند بی آن که سخنی از مبلغ دریافتی از منبر برانند همان پاکتی را دریافت می کنند که هیات امنای مسجد یا هیات به آنان می دهد. گروه اقلیتی هم وجود دارد که فعلا از آن می گذریم.
روضه خوان حسینم
وضع مداح هم در هیات های مذهبی مانند روحانی می ماند، اکثر هیات ها دارای یک یا دو مداح ثابت هستند، اما طبق سلیقه اعضا و برای بالا بردن کیفیت مراسم های عزاداری خود، تلاش می کنند که در یکی از سه دهه محرم، یکی از مداح های معروف را هم دعوت کنند تا موجب رونق مراسم شود.
مداح های معروف در هیات های مذهبی خودشان رسم ندارند که پولی دریافت کنند، اما اگر به هیات دیگری در سطح شهر یا حتی کشور دعوت شوند، هزینه ای را بابت مداحی خود و همکاران همخوان و میاندارشان می گیرند. این قیمت ها بسته به نوع اشعار، سبک مداحی و تعداد میانداران و همخوانان متفاوت است.
اما قیمت پایه برای مداحان معمولی شهر تهران از شبی صد هزار تومان آغاز و تا 500 هزار تومان هم می رسد، اما برخی مداحان معروف و سرشناس که معمولا در هر شب اشعار جدید و سبک های نو را می خوانند، ممکن است بیش از این ارقام بابت مداحی یک شب دریافت کنند.
این مداحان هم مدیر برنامه دارند و از دو ماه قبل از محرم به هیات های مذهبی وقت می دهند و نرخ مداح را اعلام می کنند، مرسوم است که برخی از هیات های مذهبی بعد از تمام شدن مراسم برای سال بعد هم از مداح مورد نظرشان وقت می گیرند. مداح های بزرگ بین یک تا سه هیات در شب های محرم روضه خوانی می کنند.
این هزینه ها در هر هیات و حسینیه ای بالا و پایین دارد، اما چیزی از اصل ماجرا کم و زیاد نمی کند؛ اصل یکی است همان که نقل شهادتش سینه به سینه را داغ کرده و به امروز رسیده، بقیه هرچه هست فرعی است که از ریشه اصلی نشأت گرفته است.
