به گزارش
تابناک اقتصادی، تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع "اقتصاد ایران و جهان در گذر زمان" در این نوشتار به وقایع تاریخی دوازدهم اسفند ماه و دو مارس اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را متاثر کرده است.
تشکیل نیروی نظامی سایکس در کرمان
12 اسفند 1294: پرسی سایکس، مامور نظامی انگلیسی که با چند واحد انگلیسی ــ هندی وارد منطقه تحت نفوذ انگلستان در ایران شده بود، دوازدهم اسفند 1294 (دوم مارس 1916) در شهر کرمان به تاسیس یک نیروی نظامی جداگانه به نام «ساوت پلیس رایفلز» تحت فرماندهی افسران انگلیسی اقدام کرد. با تاسیس این نیرو در جریان جنگ جهانی اول، دولت لندن عملا در ایران دولتی در داخل دولت تشکیل داد و کنسول‌های انگلیسی در منطقه زیر نفوذ انگلستان حکمران واقعی بودند. سرپرسی سایکس از سال 1892 با سمت افسر هنگ دوم نیزه دار (از هنگ‌های مشهور انگلیسی) مسافرت‌های خود را در آسیای مرکزی، ایران و بلوچستان آغاز کرد. در سال 1894 کنسولگری انگلیس را در کرمان تاسیس کرد و دو سال بعد از آن در کمیسیون مرزی ایران و بلوچ ماموریت یافت و در همان سال مسافرتی در حوزه کارون انجام داد. از سال 1905 تا سال 1913 سرکنسولگری انگلیس در خراسان بود. در آغاز جنگ بین‌الملل اول فرماندار نظامی (سوت هامپتون) شد و سپس جزو لشکر لاهور در فرانسه ماموریت یافت. در سال 1915 به سرکنسولگری ترکستان در چین تعیین شد. در سال 1916 برای تاسیس نیروی مشهور به پلیس جنوب به ایران آمد و ستاد این نیرو در شیراز بود. پس از پایان جنگ به انگلستان بازگشت و به عنوان منشی افتخاری انجمن آسیای مرکزی منصوب شد. سایکس طی سه دهه نقش بارزی در تعیین سیاست‌های انگلیس در ایران داشته است. او همچنین چندین کتاب درباره تاریخ ایران نوشته است. سفرنامه مشهور سایکس در سال 1902 در لندن منتشر شد.
دو خبر اقتصادی از سال 28 شمسی
12 اسفند 1328: اداره لوله‌کشی تهران روز دوازدهم اسفند سال 1328 در اطلاعیه ای خبری، اعلام کرد تاکنون 8 هزار تن لوله های خریداری شده از فرانسه و انگلیس حمل شده و بالغ‌بر 3 هزار تن آن در انبار تهران تخلیه شده است. بر اساس گزارش یاد شده در برنامه ساختمانی و عمرانی سال 1329، لوله‌کشی ساختمان منابع آب و حفر کانال برای نصب لوله و ساختمان اداره مرکزی و آزمایشگاه پیش‌بینی شده است. همچنین برای احداث منابع آب اداره لوله‌کشی اراضی مورد احتیاج خود را که بالای آب کرج (بلوار کشاورز امروز) و در دو سمت خیابان (بلوار امروزی) نقشه‌برداری کرده است تا طبق تصویب‌نامه مربوط به این گونه اراضی، با صاحبان آنها عمل کند، ولی چون این اراضی متعلق به وزارت دارایی و دولت است، تشریفات انتقال آنها کمتر است. در برنامه و بودجه سال 1329 نقشه‌کشی برای انجام عملیات خرید وسایل و احتیاجات، تعهداتی در حدود پانصد میلیون ریال پیش‌بینی شده است و برای خرید 29 هزار سیمان پیشنهاد های واصله رسیدگی شده است.
همچنین «کمیسیون مطالعه منع کشت تریاک» در تازه ترین جلسه خود در روز دوازدهم اسفند 1328 به نتایجی دست یافت که این نتایج را در اختیار جراید گذاشت که فردا (شنبه سیزدهم اسفند 1328) در جراید منعکس کنند. براساس تصمیمات اتخاذ شده در این کمیسیون و تشکیل جلسات متعدد و رسیدگی به سوابق امر، چنین نظر گرفته که برای سال 1329 با رعایت میزان صادرات کشور، فقط در بعضی از مناطق تریاک کاری شده و کشت در سایر نقاط ممنوع شود. تقسیم‌بندی این نقاط از طرف کمیسیون یاد شده عملی شده و صورت آن با موافقت دولت برای اطلاع عموم آگهی خواهد شد تا زارعین و کشاورزان طبق آن عمل کنند. کمیسیون مطالعه منع کشت تریاک همچنین اعلام کرده است: کشت پاییز امسال کشاورزان تریاک، در اردیبهشت سال 29 برداشت خواهد شد و وزارت دارایی طبق مقررات خود محصول تریاک کشاورزان را خریداری خواهد کرد، ولی کشت پاییز تا سال 29 مبنی بر تقسیم بندی جدید انجام خواهد شد، اراضی مورد موافقت برای کشت در حدود 9 هزار هکتار برآورد شده و محصول آن در حدود 15 من تریاک پیش بینی شده و این در حدود مقداری است که در سال جاری وزارت دارایی خرید کرده است.
حضور هیات نمایندگی ایران در کنفرانس اقتصادی آسیا
12 اسفند 1338: دوازدهم اسفندماه 1338 به جراید کشور اطلاع داده شده که یک هیات نمایندگی از ایران به ریاست حسنعلی منصور، وزیر بازرگانی برای شرکت در کنفرانس اقتصادی آسیا و خاور دور، یکشنبه آینده ایران را به مقصد بانکوک ترک می‌کند. در این خبر آمده است همراهان وزیر بازرگانی پنج نفر از بانک ملی ایران، شرکت ملی نفت و شورای عالی اقتصاد خواهند بود و جلسات رسمی کنفرانس از هجدهم تا بیست و نهم اسفند برگزار خواهد شد و طی آن مسائل و مشکلات اقتصادی و بازرگانی آسیا و روابط اقتصادی بین‌المللی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. از هنگامی که بازار مشترک اروپا تشکیل شد برای اغلب کشورهای آسیایی که تولیدکننده مواد اولیه گوناگون هستند این فکر پیدا شد که برای حفظ منافع خود در مقابل بازار مشترک اروپا که مصر‌ف‌کننده مهم مواد اولیه است، اقداماتی به عمل آورند و در صورت امکان کشورهای آسیا نیز بازار مشترکی برای مقابله با بازار مشترک اروپا به وجود آورند و این مساله نیز در ایران مورد توجه قرار گرفت و جنبه‌های مختلف آن بررسی شد.
ممنوع‌الخروج شدن ۱۶هزار نفر از مدیران، کارگزاران و وابستگان رژیم شاه
12 اسفند 1357: اسفند ۱۳۵۷ روزنامه‌ها از ممنوع‌الخروج شدن ۱۶هزار نفر از مدیران، کارگزاران و وابستگان رژیم سابق خبر دادند. روزنامه اطلاعات در این باره نوشت: فهرست افراد ممنوع‌الخروج از کشور در دست بررسی نهایی است و گفته می‌شود تاکنون نام قریب به 16 هزار نفر در این فهرست گنجانده شده است. پیش‌بینی می‌شود این فهرست تا آخر هفته آینده آماده و به اداره گذرنامه ابلاغ شود. نام همه وزرا، معاونان وزارتخانه‌ها، مدیران کل، سفرا و وزرای مختار، روسای سازمان‌ها، روسای کل مدیران عامل و اعضای هیات مدیره شرکت‌های دولتی، نمایندگان مجلسین، مقامات مهم بخش خصوصی، شهرداران شهرهای مهم، استانداران و فرمانداران کل و دلالان بین‌المللی و همچنین عده‌ای از امرای ارتش و مقامات امنیتی که در طول ۲۵ سال گذشته مصدر کار بوده‌اند، در این فهرست منظور شده است. بخشی از این فهرست که مربوط به زنان صاحب مقام یا وابسته به مقامات مهم گذشته است، آماده و ممنوع الخروج اعلام شده است. به همین جهت صبح امروز از طرف نخست‌وزیری به اداره گذرنامه اعلام شد که خروج بانوان از کشور به استثنای افرادی که نامشان در فهرست ممنوع الخروج ها اعلام شده است، بلامانع است.
آغاز جنگ دوم تریاک
2 مارس 1857: مارس 1857 انگلستان و فرانسه به چین اعلان جنگ دادند و جنگ دوم تریاک آغاز شد که تا سال 1860 ادامه یافت و به شکست نظامی چین انجامید. در جریان این جنگ، قدرت‌های جهانی دیگر به انگلستان و فرانسه پیوسته بودند. طبق قراردادهای پایانی این جنگ، دولت وقت چین که از توان نظامی کافی برخوردار نبود قبول کرد که تجارت تریاک انگلستان با چین قانونی شود که نتیجه اش اعتیاد چینی‌ها بود. طبق این قراردادها، دولت چین موافقت کرد که بنادر خود را به روی قدرت های وقت باز بگذارد، از واردات این کشورها عوارض گمرکی نگیرد، مانع مهاجرت کارگران «پرکار و ارزان مزد» چینی به آمریکای شمالی (کانادا و ایالات‌متحده) و مستعمرات قدرت ها نشود، کشتی های نظامی آنان بتوانند وارد بنادر چین شوند، مانع فعالیت مروجان مسیحیت نشود و هرگونه قرارداد به زبان انگلیسی نوشته شود. مورخان معاصر نوشته‌اند که تسلیم چین به این شرایط باعث رشد امپریالیسم شد، همان‌گونه که پس از فروپاشی شوروی نیز فعالیت‌های امپریالیستی شدت گرفت. نخستین جنگ تریاک، تنها میان چین و انگلستان روی داده بود زیرا چینی‌ها تریاک‌های انگلیسی ها را که از هند به چین صادر می‌شد به دریا ریخته بودند. در این جنگ «هنگ کنگ» به تصرف انگلستان درآمد.
منابع:
آرشیو دنیای اقتصاد
