به گزارش
تابناک اقتصادی، تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع "اقتصاد ایران و جهان در گذر زمان" در این نوشتار به وقایع تاریخی 13 اسفند ماه و 3 مارس اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را متاثر کرده است.
آغاز به کار مجدد ضرابخانه ایران
13 اسفند 1310: ضرابخانه ایران پس از تعمیر اساسی، با ماشین های تازه در جاده قدیم شمیران کار خود را از سر گرفت و مساله سفارش ضرب سکه به کشورهای دیگر پایان یافت. تاسیس ضرابخانه در ایران از جمله دستاورد های امیرکبیر بوده است. پیش از ایجاد کارخانه ضرب سکه هر یک از شهرستان های ایران به طور جداگانه و مستقل نقود مورد احتیاج خود سکه می‌زدند و به این ترتیب سکه های گوناگون که عیار و وزن آنها با یکدیگر متفاوت بود، در ایران رواج داشت. امیرنظام گروسی که در سال 1283 هجری قمری سفیر ایران در پاریس بود یک دستگاه ماشین آلات ضرب سکه خرید و به ایران فرستاد. ماشین مزبور، به علت نبودن وسایل حمل و نقل سال‌ها در بندر انزلی در انبار باقی ماند و سرانجام در سال 1294 هجری کارخانه ضرب سکه و قالب‌گیری در تهران دایر شد. از سال 1300 قمری ریاست ضرابخانه به حاج محمد اصفهانی معروف به «حاج محمد حسن کمپانی» واگذار شد و وی با عنوان «امین دار‌الضرب» مشغول کار شد. در آن هنگام اداره ضرابخانه جزو وزارت مالیه بود. تا پیش از سال 1328 قمری طرز کار ضرابخانه این بود که دولت با کسی برای حمل نقره قراردادی می‌بست و با ورود نقره ضرابخانه به کار میافتاد، در غیر این صورت کار نمیکرد. در آن سال، دولت امر حمل و نقل نقره و تعیین مقدار آن و مدت کار ضرابخانه را خود به دست گرفت و با بانک شاهنشاهی قراردادی بست و خرید و حمل نقره را به انحصار آن بانک داد. پس از وضع مربوط به واحد و مقیاس پول ایران، ضرابخانه به نام «ضرابخانه شاهنشاهی» شروع به کار کرد. سرانجام در مهرماه 1341 خورشیدی ضرابخانه شاهنشاهی منحل و وظایف آن به بانک مرکزی ایران واگذار شد.
تنظیم برنامه بودجه سال 1319 و اختصاص شماره اختصاصی به آتش نشانی
13 اسفند 1319: شهرداری تهران با معرفی یک شماره چهار رقمی (8888) یکی از نخستین شماره تلفن های خدماتی شهر تهران را در اختیار عموم گذاشت و به آنها گفت: این شماره آتش‌نشانی شهرداری تهران است و تقاضا داریم هرجا که حادثه آتش‌سوزی در شرف وقوع بود مراتب را به این شماره تلفن اطلاع دهید. در بخشی از اطلاعیه ی شهرداری ضمن تشویق مردم به استفاده از این خط تلفن در موقع بروز حادثه از مردم خواسته شده است که چون وسایل آتش‌نشانی موظفند با سرعت در معابر حرکت کنند، عابرین و سایر وسایل نقلیه به محض مشاهده اتومبیل های آتش نشانی بی درنگ در محل متوقف شده و طوری قرار گیرند که مانع جهت عبور نیروهای آتش‌نشانی نباشند. جراید روز سیزدهم اسفند 1318 نوشتند که لایحه بودجه سال 1319 توسط نخست وزیر تقدیم مجلس شورای ملی شد. در صفحه اول متن لایحه مزبور آمده بود: لایحه بودجه سال 1319 که از حیث درآمد بالغ بر 3.094.393.977 ریال و از حیث هزینه 27,974,210,3 ریال است تقدیم مجلس شورای ملی می‌شود. در این لایحه مقرر شده بود همان‌طوری که در سال 1318 برای تامین کسری بودجه اجازه گرفته شد که از محل درآمدهای غیر مترقبه و وام از بنگاه‌های داخلی تامین شود، برای بودجه سال آینده نیز در این لایحه اجازه تحصیل داده می‌شود.
احداث کارخانه مشترک زیتون ایران و تونس
13 اسفند 1351: در خبری که روز سیزدهم اسفند سال 1351 در جراید به چاپ رسیده آمده است: بر اساس قراردادی که در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران به امضا رسید، یک کارخانه تهیه روغن زیتون مشترک توسط ایران و تونس در کشور تونس احداث خواهد شد. به موجب این قرارداد محصول نهایی این کارخانه قسمتی به ایران و قسمتی دیگر به کشورهایی که نیاز داشته باشند صادر می‌شود. این قرارداد را از طرف ایران «امیر صالح» به نمایندگی از جانب مرکز نظارت در امور صنایع روغن نباتی و آقای «فرج جابس» مدیرعامل دفتر ملی روغن زیتون تونس امضا کردند. این قرارداد پس از گفت‌وگوهایی که چندی قبل «حبیب بورقیبه» پسر، به دعوت رئیس اتاق ایران به کشور ما مسافرت کرد انجام گرفته و هنگام امضای قرارداد سفیر تونس در دربار شاهنشاهی تونس نیز حضور داشت.
زادروز الکساندر گراهام بل، مخترع تلفن
3 مارس 1847: الکساندر گراهام بل در سوم مارس سال 1847 به دنیا آمد. او را جهان به عنوان مخترع تلفن می‌شناسد، اختراعی که نظام ارتباطات را دگرگون کرد و عصری جدید در حیات بشر پدید آورد. الكساندر گراهام بل به سال 1847 در شهر «ادينبورو» اسكاتلند متولد شد. وي گرچه چند سالي بيش به مدارس رسمي نرفت ولي با همت خودش و تلاش خانواده‌اش از تحصيلات ممتازي برخوردار شد. از آنجا كه پدر گراهام متخصص فيزيولوژي صدا، اصلاح گفتار و آموزش به ناشنوايان بود علاقه و توجه او به مبحث بازيافت اصوات و صداها كاملا طبيعي به نظر مي‌رسيد. گراهام‌بل در سال 1871 به شهر بوستون در ايالت ماساچوست آمريكا نقل مكان كرد. در آنجا در سال 1875 به برخي كشفيات مختلف دست يافت كه سرانجام به اختراع تلفن منتهي شد. بل اظهارنامه مربوط به درخواست ثبت حق انحصاري اختراع خود را در فوريه سال 1876 تسليم كرد و امتياز مربوط به آن چند هفته بعد به وي داده شد. شخص ديگري به نام اليشا گري در همان روز و تنها يكي دو ساعت ديرتر اظهارنامه ثبت اختراع وسيله كاملا مشابهي را تسليم مقامات مربوطه کرد. كمي پس از دريافت امتياز مزبور گراهام بل دستگاه تلفن اختراعي خود را در سالن نمايشگاه سنتنيال فيلادلفيا به معرض نمايش گذاشت. اختراع بل با استقبال گرمي مواجه شد و جايزه‌اي نيز به او اعطا شد. حق بهره برداري انحصاري از اين اختراع در قبال مبلغ يكصد هزار دلار به كمپاني «وسترن يونيون تلگراف» پيشنهاد شد ولي كمپاني مزبور از خريد آن امتناع كرد. بنابراين بل و دستيارانش در ژوئيه 1877 خود به تأسيس شركتي همت گماشتند كه آن شركت در حقيقت سلف همين كمپاني «آمريكن‌ت.ت» امروزين است. تلفن از همان آغاز توفيق تجاري بسيار بزرگي به دست آورد. اكنون نيز «آمريكن ت. ت.» بزرگ‌ترين تشكيلات بازرگاني خصوصي جهان است.
زادروز راگنار فریش، اقتصاددان نروژی
3 مارس 1895: راگنار فريش يکي از دو نفر برنده جايزه نوبل در سال 1969 مي باشد. وي به همراه يان تينبرگن به خاطر " طرح مدل هاي پويا و کاربرد آن در مطالعات اقتصادي "، اوّلين جايزه نوبل اقتصاد را دريافت داشت. فريش در سال 1895 در اوسلو، نروژ به دنيا آمد. به عنوان کارآموز در مشهورترين مؤسسه تجاري اوسلو- ديويد اندرسن- شروع به کار کرد و در سال 1920 در انتهاي دوره کارآموزي، تبحّر خود را به عنوان يک طلاساز آشکار نمود؛ هنگام شروع کارآموزي طبق درخواست مادرش که معتقد بود وي بايد تحصيلات دانشگاهي نيز داشته باشد، رشته اقتصاد دانشگاه کاتوليکي اوسلو را به عنوان کوتاه ترين و آسان ترين رشته انتخاب کرد و در سال 1919 از دانشگاه اوسلو فارغ التحصيل شد. در سال 1925 استاديار، 1928 دانشيار و در سال 1931 به عنوان استاد دانشگاه اوسلو به تدريس پرداخت. وي هم چنين مديريت بخش تحقيقات انستيتوي تازه تأسيس يافته دانشگاه اوسلو را نيز برعهده داشت. به نظر فريش کاربرد آمار و رياضيّات در بررسي هاي اقتصادي، اقتصاد را به عنوان يک علم تثبيت مي کند. راگنار فريش از اقتصاددانان پيشگام در زمينه اقتصادسنجي است، حتّي نام اقتصادسنجي نيز به انتخاب وي بوده است. فريش واژه اقتصادسنجي را با معني استفاده از فنون رياضي و آماري براي سنجش فرضيه هاي اقتصادي ابداع نموده وي علاوه بر به کارگرفتن واژه اقتصاد کلان، واژه اقتصاد خرد را نيز به کار برد. او معتقد است اقتصادسنجي به روند علمي شدن اقتصاد کمک مي کند. فريش در اواخر عمر در مورد چگونگي استفاده از اقتصاد سنجي نيز شک داشته و گفته بود: " من تأکيد مي کنم که اقتصاد سنجي بايد به ساخت حقيقت کمک کند در غير اين صورت ارزش نام اقتصاد سنجي دچار فساد مي شود امّا نه تا حدّي که يک بازي اندازه گيري ناميده شود. " علاوه بر موارد فوق راگنار فريش بنيانگذار بسياري از لغات و اصطلاحاتي است که در حال حاضر براي ما شناخته شده هستند نظير: جريان داده ها، نقطه بازده، جنبش و توسعه و غيره. فريش نظير افلاطون تأثير بسياري بر روي افکار ديگران گذاشته و بيش از 30 سال، سياستگذاري هاي اقتصادي کشور نروژ متأثر از افکار اقتصادي و انديشه هاي وي بوده است. مدل هاي اقتصاد کلاني که فريش تنظيم کرد و مايل بود آنها را مدل هاي تصميم گيري بنامد، مدل هاي بزرگي هستند شامل داده ها- ستانده ها و نيز معادلات رفتاري که هيچ وقت در عمل از آنها استفاده نکرده است. فريش خدمات مشاوره اي بسياري براي کشورهاي در حال توسعه نظير مصر و هلند انجام داد. در دهه ي 1940 به بسط مدل هاي تصميم گيري و ساير مدل هاي برنامه ريزي دولتي پرداخت که در سطح وسيعي مورد استفاده قرار گرفت. مباحث مربوط به رفتار مصرف کننده، نظير توليد، مسائل اقتصاد کلان و امثالهم از ديگر موضوعات مورد مطالعه وي بود. راگنار فریش در سال ۱۹۶۹ به همراه یان تینبرگن اقتصاددان هلندی موفق به دریافت جایزه نوبل در اقتصاد شد. این دو نفر نخستین برندگان این جایزه بودند.
منابع:
آرشیو دنیای اقتصاد
پایگاه اینترنتی راسخون (rasekhoon.net)
