بررسی آمارهای سازمان تجارت جهانی حکایت از آن دارد که سهم ما از بازارهای همسایگان در سال 2016 بسیار ناچیز بوده است. ایران در این سال تنها توانسته است 4.5درصد از سهم بازار همسایگانی که با ما مرز خاکی دارند را در اختیار داشته باشد. سئوالی که در این بین مطرح است این است که چه عواملی باعث شده است تا سهم صادرات کالاهای غیرنفتی ما به کشورهای همسایه به این میزان کم باشد؟
به گزارش
تابناک اقتصادی، اتاق بازرگانی تهران در گزارشی که تهیه و منتشر نموده است به بررسی فرصت های اقتصادی منطقه برای کشور ایران پرداخته است. در این گزارش عنوان شده است که بر اساس آمارهای سازمان تجارت جهانی (WTO)، همسایگان خاکی ایران شامل عراق، ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان و پاکستان، در سال 2016 مجموعاً حدود 295 میلیارد دلار کالا وارد کرده اند، اما سهم تولیدات غیرنفتی ایران از این بازار بزرگ تنها 13.3 میلیارد دلار بوده است. به عبارت بهتر کشور ما تنها 4.5 درصد از این بازار بزرگ را در سال 2016 در اختیار داشته است.
با توجه به اینکه کشورهای جهان همواره به بازار کشورهای همسایه خود به عنوان قابل دسترس ترین بازار برای صادرات کالاهایشان نگاه می کنند و آمارهای سازمان های بین المللی نیز حاکی از این است که حجم تجارت کشورها با همسایگانشان در اغلب موارد به طور معناداری بیش از حجم تجارت آنها با سایر کشورها بوده است، سئوالی که مطرح است این است که چه دلایلی باعث شده است که سهم ایران از بازار کشورهای همسایه تنها 4.5 درصد باشد؟
در مورخه 14 شهریور 1396 مطلبی تحت عنوان "بازار عراق را به دیپلماسی اقتصادی کشورهای منطقه خواهیم باخت" در سایت تابناک اقتصادی منتشر شد. در آن مطلب به این موضوع پرداخته شد که کشورهای منطقه و جهان با دیپلماسی اقتصادی و چانه زنی ها در سطح بالا هم اکنون در حال گرفتن سهم بیشتری از بازار عراق هستند و همین عامل شاید دلیل عمده کاهش سهم ما از بازار عراق و صادرات کالاهای غیرنفتی ما به این کشور است. بنابراین یکی از عواملی که می تواند در این پایین بودن سهم ما از بازار همسایگانمان موثر باشد، نبود دیپلماسی اقتصادی و یا ضعیف بودن آن است.
عامل دیگر می تواند به کیفیت و پیچیدگی کالاهای صادراتی ما به این کشورها باز گردد. با نگاهی به حضور کشورهای دیگر در بازار کشورهای همسایه به این مطلب پی خواهیم برد که قطعا کیفیت کالاهای آن ها از کالاهای ساخت ایران بهتر است. به عنوان نمونه در سال، 2016 در بازار ترکیه که به عنوان دومین مقصد مهم صادرات غیرنفتی ایران محسوب می شود به ترتیب کشورهایی چون چین، آلمان، روسیه، آمریکا، ایتالیا، فرانسه و کره جنوبی بیشترین سهم را داشته اند. حالا با توجه به حضور این کشورها در بازار ترکیه قطعا گرفتن سهم بیشتر از بازار ترکیه بسیار برای کشور ما سخت است.
از طرفی کالاهایی که ما به کشورهای دیگر صادر می کنیم به لحاظ ساختاری پیچیدگی خاصی را ندارند و به راحتی هر کشوری می تواند این کالاها را تولید و صادر کند. برای ثابت نمودن این مدعا نیز سری به شاخص پیچیدگی اقتصادی در سال 2015 می زنیم. رتبه ایران در این شاخص در بین 124 کشور جهان در سال 2015، 95 بوده است. این رتبه نشان می دهد که در تولیدات و صادرات کشور از دانش چندانی استفاده نمی شود و به عبارتی ایران، کالاهایی ساده تولید و صادر می کند که سایر کشورها نیز می توانند آن را تولید و صادر کنند و در مواقع خاص، مانند تحریم، تولیدات این کشورها می تواند جایگزین تولیدات ایران شود.
بنابراین با توجه به مطالب بالا اولاً باید ما دیپلماسی اقتصادی خود را به خصوص در کشورهای همسایه فعال تر کنیم و ثانیاً کیفیت و پیچیدگی کالاهای تولیدی و صادراتی خود را با کمک گرفتن از دانش، افزایش دهیم تا بتوانیم در بازار همسایگان با کشورهای قدرتمند مقابله کنیم و سهم بیشتری را از این بازارها به خود اختصاص بدهیم. مورد دوم در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی که در سال 1392 ابلاغ شد به شدت مورد تاکید واقع شده است. در بند 2 این سیاست ها به صراحت بر تولید و صادرات دانش بنیان تاکید شده است. در این بند آمده است: پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقا و جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه.
به هر صورت امید است که با حمایت های همه جانبه و منطقی از تولید داخلی و سوق دادن آن به سمت تولید کالاهای باکیفیت و پیچیدگی بالا، روزی فرا رسد که سهم ما از بازار همسایگانمان بسیار بیشتر از آنچه هم اکنون است، باشد.
