مراجع محترم تقلید! مقابله با رباخواری بانک‌ها نیاز به فتوا دارد؛ نه توصیه!

«آیت‌الله عبدالله جوادی آملی»، استاد عالی حوزه علمیه قم و از مراجع عظام تقلید اخیرا انتقادات تندی به عملکرد بانک ها داشته و گفته است: «با بانک‌های ربوی نمی‌توان تولید داشت، خدای سبحان در قرآن می‌فرماید گزینه نظامی روی میزِ قرآن من است، بانک‌های ربوی با من می‌جنگند، اما ما باور نکردیم.» وی گفته که «اگر بانک‌های ربوی اصلاح بشود، دانشجو هم به طمع میز درس نخواند، اساتید هم میزنشین‌پرور نباشند و این‌ها وقتی مدرک گرفتند، مستقیم وارد تولید و کار بشوند، آن‌وقت این ملت مقتدر می‌شود.»

به گزارش «تابناک»؛ در سال ۱۳۶۲ قانونی با نام «قانون عملیات بانکی بدون ربا» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که از سال ۱۳۶۳ اجرایی شد. طبق این قانون در خصوص رفع حرمت ربای قرضی در سپرده گذاری و اخذ سود این طور آورده شده که سپرده گذاری در بانک، تحت عقد قرض نباشد، بلکه تحت عقودی دیگر مانند وکالت باشد. به این صورت که سپرده گذار، پول خود را تحت عقد وکالت در اختیار بانک قرار می‌دهد و بانک نیز به عنوان وکیل پول را به چرخه اقتصاد وارد کرده و در اموری مانند مضاربه، اجاره به شرط تملیک، معاملات اقساطی، مزارعه، مساقات و … استفاده و در نتیجه، از این تجارت‌ها سودی حاصل می‌کند. در نهایت بانک به عنوان وکیل، حق‌الزحمه خود را از سود کسر کرده و مابقی را به مشتری تحویل می‌دهد.

آخرین خبرها از سرنوشت قانون بانکداری بدون ربا و اصلاحیه آن

قانون بانکداری بدون ربا سال ۱۳۶۲ در ۲۷ ماده و چهار تبصره به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در آن مقرر شد که بعد از پنج سال بازنگری شود، ولی این اتفاق نیفتاد. البته در اواخر مجلس نهم، طرحی در قوه مقننه برای اصلاح اشکالات این قانون بررسی شد که به دلیل اشکالات متعددی که کارشناسان بانکی به آن داشتند، تصویب نشد.این طرح که بررسی آن به مجلس فعلی (دهم) محول شده، هنوز هم برای تصویب نهایی به صحن علنی نیامده است. هرچند اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس به همین منظور سال گذشته با مراجع عظام تقلید دیدار کرده و نظرات آنها را در این خصوص اخذ کرده اند؛ مراجعی که انتقادات جدی به سیستم فعلی بانکداری کشور دارند و هر از گاهی این انتقادات خود را علنی عنوان می کنند.

هر چند «ولی الله سیف» رئیس کل بانک مرکزی در مورد انتقادات مراجع به سیستم بانکداری فعلی گفته است، «هرچند انتقاداتی در رابطه با بانکداری بدون ربا وجود دارد و در برخی زمینه‌ها نیز کاملا درست است، اما ما بارها حضور مراجع عظام رسیده و از دغدغه‌های آنها باخبریم، اما گاهی نوع مطالبی که حضورشان منعکس می‌شود کاملا متفاوت است و در مواقعی تحریف و به طور نادرست منعکس می‌شود.»

همه این مسائل در شرایطی است که اکثر قریب به اتفاق مراجع عظام تقلید در خصوص اشکالات سیستم بانکداری کشور متفق القول هستند و عمدتا از آن با عنوان «بانکداری ربوی» یاد کرده و گاه و بیگاه این انتقادات را به صورت علنی مطرح می کنند و خواهان برقراری سیستم «بانکداری اسلامی» و «بانکداری بدون ربا» هستند.

از «ربا» و «رباخواری» در قرآن کریم به «جنگ با خداوند متعال» یاد شده و این مسأله در سوره بقره به شدت مذمت شده است. در قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران «ربا» و «رباخواری» جرم عنوان شده به صورتی که در ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی ایران ربا جرم دانسته و برای آن چنین مجازاتی در نظر گرفته شده است: «مرتکبین اعم از ربا دهنده، ربا گیرنده و واسطه بین آنها علاوه بر ردِ اضافه به صاحب مال به شش ماه تا سه سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و نیز معادل مورد ربا به عنوان جزای نقدی محکوم می‌گردند.»

بر همین اساس، یعنی بر مبنای آموزه های دینی و قوانین کشور است که باید از هرگونه دریافت و پرداختی که شبهه ربوی بودن ایجاد می کند اجتناب کرد، چون بر اساس آنچه در دین مبین اسلام مورد تأکید قرار گرفته این مسأله بسیار مذموم شمرده شده و بر اساس قوانین موضوعه کشور نیز این مسأله شامل مجازات هایی نظیر رد مال، حبس و شلاق و همچنین جرائم نقدی می شود؛ اما چرا با وجود توصیه های مراجع این مسأله و رویه همچنان توسط بانک ها در پیش گرفته شده و اصلاح نمی شود؟

** نظر رهبر انقلاب درباره سود در بانک‌های دولتی و غیر‌دولتی

رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این که آیا دریافت سود بانکی، ربا محسوب می شود، فرموده‌اند: ربا به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس است بطوریکه میزان یکی زیادتر از دیگری باشد. گرفتن ربا در اسلام حرام است. ربا در اسلام دو قسم ربای معاملی و قرضی است. ربای معاملی؛ یعنی بیع و معاوضه دو چیز مکیل یا موزون شبیه به هم، با زیادی در یک طرف. مشهور فقها حرام بودن ربا در تمامی معاملات است. ربای قرضی؛ یعنی قرض دادن به شرط زیاده گرفتن. برخی از حیله های ربا، ضمیمه‌کردن چیزی به یکی از دو عوض یا هردو، فروختن دو مال به مقدار مساوی و بخشیدن مقدار اضافه، بخشیدن هر یک از طرفین مال خود را به دیگری، قرض دادن هر یک از طرفین مال خود را به دیگری و سپس بری‌ءالذمّه کردن یکدیگر، می باشد. اما سودی که بانکها میگیرند از موارد فوق نیست بلکه وام به عنوان مضاربه، جعاله، تسهیلات و فروش اقساطی، مزارعه و... در اختیار مردم قرار میگیرد و مطابق عقود اسلامی سودی به بانک تعلق میگیرد.

همچنین ایشان فرموده اند: عمليات بانكي اگر مطابق قوانين مصوب مجلس شوراي اسلامي و مورد تأييد ‌شوراي محترم نگهبان انجام ‌گيرد، بي‌اشكال است و نسبت به غير بانك ها، اگر در قالب يكي از عقود صحيح شرعي باشد، اشكال ندارد. همچنین ایشان در خصوص دریافت جریمه تاخیر پرداخت اقساط توسط بانکها فرموده اند: گرفتن دير كرد نسبت به غير بانك ها جايز نيست.

** آیت‌الله صافی‌گلپایگانی: وام برخی بانک‌ها ربوی است

«آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی» نیز از دیگر مراجعی است که در این زمینه گفته که «اگر بانک‎ها مطابق قانون بانکداری بدون ربا عمل کنند، وام آن‎ها ربوی نمی‎شود؛ لکن متأسفانه برخی از مسؤولان بانک‎ها بدون توجه به قانون، عمل می‎کنند و مشتریان نیز آگاهی به مسائل شرعی وام ندارند، در نتیجه وام آن‎ها ربوی و حرام می‎گردد.»

این مرجع تقلید همچنین برای سپرده ثابت بانک‎هایی که سود روز شمار می‎دهند بیان داشته که اگر سپرده گذار، بانک را وکیل کند که با پول او معامله مشروع انجام دهد و درصدی از سود آن را به سپرده گذار بدهد و بقیه را به عنوان حق وکالت بردارد همان گونه که در قانون بانکداری بدون ربا آمده است اشکال ندارد؛ اما اگر به شرط گرفتن زیاده، قرض به بانک بدهد، ربا و حرام است.

البته وی سپرده گذاری در صندوق های قرض الحسنه را که مشروط به قرض دادن پس از شش ماه یا بیشتر باشد، را نیز ربا دانسته اند.

همچنین از آیت‌الله صافی گلپایگانی سؤال شده:

در جمهوری اسلامی ایران که وضع بانک‌ها تغییر کرده، گذاشتن سپرده و گرفتن ماهیانه مبلغی چه صورت دارد و نیز گرفتن وام از بانک و دادن مبلغ به عنوان کارمزد یا چیزی دیگر، چه صورت دارد؟

پاسخ:

اگر بانک با آن پول معاملات شرعی انجام دهد و شرایط آن معاملات را هم رعایت کند و مراجعه‌کننده هم بانک را وکیل در انجام آن معاملات کند، اشکال ندارد و اگر به شرط سود قرض بدهد، ربا و حرام است. واللّه العالم"

** آیت‌الله وحید خراسانی: اگر با بانک شرط سود کنید این سپرده گذاری و سود دریافتی حرام است

«آیت الله حسین وحید خراسانی» از مراجع عظام تقلید در این زمینه گفته:

س: حکم گذاشتن پول در حساب های سرمایه گذاری بانک های ایران که ظاهرا سود ثابتی به آن تعلق می گیرد، چیست؟ (در واقع به خاطر اینکه تورم از نرخ سود بانک بیشتر است، زیان متغیر می دهد تا اینکه سود ثابت) در قرارداد کلمه علی الحساب ذکر می شود ولی در عمل سود ثابتی تعلق می گیرد. اگر جواب منفی است؛ تکلیف کسی که نمی تواند جای دیگری سرمایه گذاری کند چیست؟ آیا به خاطر اینکه از ضرر بیشتر (به خاطر تورم زیاد و کاهش ارزش پول) جلوگیری کند، می تواند به این کار دست بزند؟

جواب) اگر با بانک شرط سود کنید این سپرده گذاری و سود دریافتی حرام است و اگر شرط سود نکنید ولی خود را طلبکار بانک بدانید باز هم بنابراحتیاط واجب این سپرده گذاری و سود دریافتی حرام است. واگر شرط سود نکنید و خود را طلبکار ندانید این سپرده گذاری اشکالی ندارد و اگر بعنوان سرمایه گذاری باشد با رعایت شرائط مضاربه در صورتی که برای معاش خود و خانواده به این سرمایه گذاری نیاز دارید باید بنابر احتیاط واجب همان ابتداء یک پنجم آن را بعنوان خمس بپردازید و اگر برای معاش خود و خانواده به آن نیاز ندارید بنابر فتوی باید خمس این سرمایه را بپردازید و سودی که بانک می پردازد قبل از تصرف در آن ، بنابر احتیاط واجب یک پنجم آنرا به سادات فقیر به قصد مافی الذمه بدهید و اگر چیزی از چهار پنجم این سود تا سال خمسی باقی ماند و صرف در مخارج زندگی نشد واجب است خمس آن ‌را بپردازید.

آیت‌الله سیستانی: گرفتن وام با بهره حرام است و فرقى بین وام بانکى و غیر بانکى نیست

نظر آیت الله سید علی سیستانی از مراجع عظام تقلید در این خصوص بدین شرح است؛

گرفتن وام با بهره حرام است و فرقى بین وام بانکى و غیر بانکى نیست، بله در خصوص بانک های حکومتی یا مشترک، اگر پرداخت مبلغ بر اساس معامله ای باشد که به حسب موازین فقهی صحیح باشد باید به مقتضای آن ملتزم شد و الا ماذون در تصرف در مال نمی باشید و اگر بر اساس معامله ای نباشد می توانید مبلغ را به عنوان مجهول المالک بردارید و آن را از سوی معظم له قرض حساب کنید. قرض كردن از بانكها خصوصي، با شرط پرداخت بيش از مبلغ قرض شده، ربا و حرام است و اگر شخصي به اين شكل قرض كند، اصل قرض صحيح و شرط باطل است و پرداخت و گرفتن مبلغ اضافه به عنوان وفاي به شرط حرام است. قرض گرفتن از بانكهاي دولتي، به شرط پرداخت سود، جايز نيست؛ زيرا ربا است و در آن تفاوتي ميان گذاشتن رهن و نگذاشتن آن نيست، و اگر كسي با اين شرط از بانك دولتي قرض كند، قرض و شرط آن، هر دو باطل است، زيرا بانك مالك اموال خود نيست تا آنها را به تمليك قرض گيرنده درآورد.

آیت‌الله شبیری زنجانی: حقوق کارمندان بانک‌های ربوی هم حرام است

«آیت الله سید موسی شبیری زنجانی» یکی دیگر از مراجع تقلید در این زمینه عنوان کرده است: این مرجع تقلید همچنین وضعیت حقوق کارمندان بانک های ربوی را در پاسخ به استفتایی بیان کرد.

سؤال: آیا حقوق و مزایای کارمندان بانک که متصدی معامله‌های ربوی هستند، اشکال دارد؟

پاسخ: اگر متصدی فعل حرامی همچون اخذ ربا و جریمه دیرکرد و ... شوند یا سبب قریب آن باشند، حقوقشان حرام است.

** آیت‌الله جوادی آملی: حقوق کارمندان بانک‌هایِ ربوی، حرام است

«آیت‌الله عبدالله جوادی‌ آملی» نیز درباره ربوی بودن عملکرد و اقدامات برخی بانک ها نیز اظهار کرد: «ملت بدون ثروت مادی فقیر بوده و ستون فقرات او شکسته است؛ اکنون این ثروت‌ها در بانک‌های ربوی جمع‌آوری شده، در صورتی که ظرفیت‌های بسیاری در نقاط مختلف کشور نیازمند این سرمایه‌هاست. حقوق کارمندان بانک‌های ربوی حرام است، زیرا حقوق حلال در برابر کار حلال گرفته می‌شود.»

آیت الله جوادی آملی که به عنوان یکی از بزرگترین منتقدان سیستم بانکداری شناخته می شود و بارها به موضوع ربوی بودن برهی فعالیت ها در بانک ها تحت عنوان بانکداری اسلامی اعتراض کرده است؛ در جایی گفته که «دشمن درونی ما غده سرطانی رباست؛ خداوند صریحاً در قرآن فرمود گزینه نظامی من در مقابل ربا روی میز است؛ ربا این‌ چنین است اما بسیاری این را باور نکردند.»

سخنرانی همراه با بغض و اشک وی در کلاس درس خارج که بازتاب های گسترده‌ای داشت؛ هنوز از یادها نرفته است. این مرجع تقلید بر این عقیده است که «ما وقتی‌ که بدانیم خطر چیست و کدام خطر ما را تهدید می‌کند آنگاه با هوشیاری بیشتری می‌توانیم عمل کنیم.

این مرجع تقلید ادامه داده: «ما یک دشمن بیرونی داریم گاهی عربده‌ای می‌کشد که بعضیها می‌ترسند در حالی‌که در واقع هیچ هراسی از دشمن بیرونی نیست. الآن همین آمریکا وقتی می‌گوید گزینه نظامی روی میز من است ممکن است برخی بترسند! اما تجربه نشان داد هیچ کاری از آمریکا ساخته نیست. در جنگ هشت‌ ساله آمریکا همه تلاش و کوشش خود را به کار بست اما هیچ کاری پیش نبرد. وقتی برای ملتی ثابت شود حضور در جبهه برای او عبادت است با همه وجود در صحنه حضور می‌یابد و کاری از دشمن ساخته نیست.»

وی با تأکید بر لزوم اصلاح نظام پولی و بانکی کشور خاطرنشان کرده که در مقابل آن دشمن بیرونی که کاری هم از او ساخته نیست؛ یک دشمن درونی نیز وجود دارد و آن غده سرطانی رباست.

** آیت‌الله مکارم شیرازی: بانک‌ها قانون بانکداری اسلامی را دور می‌زنند

آیت‌الله مکارم شیرازی دیگر مرجع تقلیدی است که گفته: «در دنیای امروز بانکداری اسلامی، وجود بانک یک ضرورت است و اساسا بدون بانک نمی‌توان مبادلات و فعالیت‌های بزرگ اقتصادی کرد و زندگی بدون بانک بسیار سخت است.

وی عنوان کرده که «بانکداری از غرب به کشور آمده و ما از غرب پیروی کردیم؛ باید بانکداری را اصلاح و اسلامی کنیم؛ هر کاری می‌کنیم از طرف دیگر بوی غرب می‌دهد، خیلی کار می‌خواهد تا بانکداری تبدیل به اسلامی شود. نکته مهم اجرای بانکداری اسلامی است، بانک‌ها گوش به بانکداری اسلامی نمی‌دهند؛ هرچه می‌گوییم به قانون بانکداری اسلامی عمل کنید گوش نمی‌کنند، این مسئله را بارها تذکر دادیم، ولی عملی نشد. مسئولین برخی بانک‌ها می‌خواهند درآمد بیشتر داشته باشند و مقید به بانکداری اسلامی نیستند.»

این مرجع تقلید یادآوری کرده که «مشکل دیگر دور زدن قانون بانکداری اسلامی است، بانک‌ها به بهانه‌های مختلف کلاه درست می‌کنند و قانون را دور می‌زنند.مشکل اصلی در اجرای قانون است، باید به مردم آموزش داد، وگرنه روی کاغذ قانون درست کنیم ارزشی ندارد، باید هم قانون اصلاح شود هم ضمانت اجرایی داشته باشد تا شاهد برچیده شدن مشکلات در حوزه بانکداری شویم. ریشه اصلی بانک از غرب آمده و ما می‌خواهیم اصلاح کنیم، ولی می‌بینیم جای دیگر خراب می‌شود.»

وی گفته که «سود بانکی در کشورهای غربی بین ۴ تا ۶ درصد است؛ اما در بانکداری اسلامی تا ۲۸ درصد از مردم سود می‌گیرند و اخیرا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام کرده که تا ۳۵ درصد هم سود گرفته می‌شود؛ آن هم در قالب عقود شرعیه.

آیت الله مکارم شیرازی اضافه کرده که «برخی خیال می‌کنند که مشکل بانکداری امروز ما فقط جریمه و دیرکرد است؛ ولی در اصل با مشکلات بسیاری روبه روست؛ امروز بخش بسیاری از مطالبات بانک‌ها از سرمایه‌داران است و متاسفانه تسهیلات کلان در اختیار آنان قرار داده شده و طبعا کارخانه‌های متوسط و ضعیف‌تر از دریافت تسهیلات جا مانده‌اند. یکی از درآمدهای بانک‌ها، حساب جاری مردم است که از این پول، به دیگران وام داده شده و سود ۲۵ تا ۳۰ درصدی گرفته می‌شود و درآمد آن در جیب بانک قرار می‌گیرد؛ در حالی که اصل پول برای مردم بوده است.»

** آیت‌الله نوری همدانی: بانک‌ها رباخواری می‌کنند

مثلا، آیت‌الله نوری همدانی در سخنانی درباره ربا در فعالیت‌های بانکی تاکید کرده: «ربا، گناه کبیره‌ای است که در اسلام حرام است. اگر در مقابل یک قرض، پول بیشتری گرفته شود، حرام و ربا است و متأسفانه این کار در بانک‌های ما انجام می‌شود.

وی با اشاره به اینکه گرفتن زیادی فقط در یک مورد مجاز است، تصریح کرد: اگر در هنگام قرض و به عنوان شرط ضمن عقد توافق شود که اگر تا فلان تاریخ آورده نشود، باید فلان مقدار جریمه دهد، مشکلی نیست و باید پرداخت شود؛ اما در بانک‌ها از این موضوع سوءاستفاده شده و در قراردادهای خود آورده‌اند که اگر یک ماه دیر شود، فلان مقدار؛ اگر یک ماه و پنج روز دیر شود، فلان مقدار و ...؛ که در این صورت این جریمه‌ها را روی بدهی افراد کشیده و برای آن جریمه نیز مجدد جریمه دریافت می‌کنند که این مسائل، ربا است.

این استاد حوزه بیان کرد: جریمه را فقط یک مرتبه می‌توان دریافت کرد؛ نه اینکه برای آن مدل‌های گوناگون ساخته و روی جریمه نیز مجددا جریمه دریافت کنند. بارها در پاسخ به نامه‌ها نوشته‌ایم که جریمه برای أداء دین رباست، اما متاسفانه به این احکام الهی عمل نمی‌شود. »

وی عنوان کرده که «اگر وام در ضمن عقد شرط شود، ربا نیست؛ اما از این سوء استفاده کرده‌اند و برای آن زمان درست کردند، این مسأله ربا را تقویت می‌کند و حرام است، ما در گذشته هرچه درباره ربا گفتیم اثر نکرد و برای ما ننگ است که در جمهوری اسلامی بانک‌ها به این سمت حرکت کنندچون ربا از مباحث بسیار فسادانگیز است، ‌لذا باید اقدامی کرد و راهکاری ارائه داد تا ربا پیش نیاید.»

** آیت‌الله علوی‌گرگانی: برخی بانک‌ها ربای آشکار می‌گیرند

آیت‌الله علوی ‌گرگانی نیز یکی دیگر از مراجعی است که در این باره اظهارات صریح داشته است. او اظهار کرد: اگر اقتصاد اسلامی می‌خواهد صورت گیرد، باید منابع مأخذه اصلی اصلاح شود، چون در غیر این‌صورت بی‌فایده است؛ یک منبع اولیه اصلی امور مالی کشور عبارت از بانک‌ها و ... خواهد بود، چراکه تا بانک اصلاح نشوند، جامعه درست نخواهد شد، چون بنیه جامعه روی امور مالی می‌گردد و تا پولی در جامعه نباشد، حرکتی اتفاق نمی‌افتد.

وی اظهار کرد: همانطور که انسان احتیاج به انرژی دارد تا از وجود آن بهره‌مند شود، جامعه بشری نیز تا زمانی که مال نداشته باشد پیش نمی‌رود، اما باید دید خوراک این جامعه مالی چطور بوده و موردپسند خدا، پیامبر و ائمه معصومین(ع) است یا خیر؟

این مرجع تقلید بیان کرد: مقام معظم رهبری می‌خواهند کشور در چارچوب اسلام و دین پیش برود که برای تحقق آن باید وضع ادارات درست شود؛ ببینید چقدر در ادارات زیرمیزی رد می‌شود؟ آیا این درست است؟ در کشور اسلامی باید زیرمیزی باشد؟ چه وقت می‌شود فرمایش رهبری را عملی کنیم؟

** آیت‌الله سبحانی: گرفتن دیرکردِ وام «رباخواری» است

«آیت‌الله جعفر سبحانی» نیز اظهار کرده: «مسأله دیرکرد وام، نگران‌کننده است و قالب استفتائات مردم در همین رابطه است و نشان می‌دهد جامعه از این بابت دچار خسران شده که موجب ناراحتی بوده و لازم است فکری برای حل این مشکل کرد.

وی گفت: موضوع چک هم یکی دیگر از مشکلات جامعه است و آمارهای زندانیان نشان از این حقیقت است، سعی کنید به کسانی که توان پرداخت وام را دارند و از عهده داشتن چک برمی‌آیند، وام و چک دهید. تا می‌توانید کاری کنید تا جامعه از لحاظ اقتصادی و مسائل دیگر کمتر دچار مشکل شود. در عقود شرعی باید رضایت طرفین لحاظ شود و طوری نباشد که یک طرف ضرر و دیگری بهره فراوان گیرش بیاید.»

این مرجع تقلید عنوان کرده که «موضوع اخذ دیرکرد از نظر اسلام حرام است و به نوعی ربا محسوب می‌شود و متأسفانه مشکل آن در کشور هنوز حل نشده است.»

همانطور که در این گزارش اشاره شده است، مراجع عظام تقلید انتقادات جدی نسبت به سیستم بانکی دارند و به اتفاق بخشی از اقدامات بانکها در مورد میزان اخذ سود، دریافت جریمه دیر کرد و ... را جزو موارد خلاف شرع و مصداق ربا می دانند و آن را حرام اعلام کرده اند، اما همچنان بسیاری از بانک ها رویه سابق خود را ادامه داده و گویا قصد ندارد پس از گذشت حدود 40 سال از انقلاب اسلامی سیستم بانکداری را از حالت فعلی به سیستم بانکداری اسلامی تغییر دهند.

** نه مزایای بانکداری غربی را داریم و نه بانکداری اسلامی را

این رویه باعث شده که به قول یکی از مراجع تقلید «آیت الله مکارم شیرازی» با توجه به اینکه ما بانک و بانکداری را از کشورهای غربی اقتباس کرده ایم، نه مزیت های بانکداری اسلامی را داشته باشیم و نه مزایای بانکداری غربی را. به نظر می رسد مراجع محترم تقلید که حتما مقلدان آنها در یکی از بانک های مورد اشاره حساب بانکی دارند و در این سیستم بانکی نقل و انتقالات مالی شان را انجام می دهند؛ جدی تر وارد شده و برای مقابله با بانکداری همراه با ربا و رباخواری بانک ها فتوا بدهند و توصیه را کنار بگذارند.