گردش مالی خرید و فروش حیوانات در ایران به نسبت بسیاری از کشور‌ها که به این امر شهرت دارند نیست، اما در ایران نیز گونه‌های مختلفی از جمله پرندگان شکاری و خزندگان در معرض خرید و فروش قرار دارند. برخی از گونه‌ها مانند پرندگان شکاری به کشور‌های عربی قاچاق می شوند و در سال‌های اخیر نیز استقبال برخی افراد از نگهداری خزندگانی مانند ایگوانا و آفتاب پرست مشکلاتی ایجاد کرده است. رئیس اداره محیط‌زیست شهر تهران با اشاره به معضلات زیستمحیطی شهر تهران می‌گوید: یکی از مهم‌ترین معضلات ما گرایش مردم به نگهداری از حیواناتی مانند ایگوانا و آفتاب‌پرست در تهران است.
به گزارش روزنامه آرمان، دور زمانی حیوان‌خانگی اکثر خانواده‌ها مرغ و خروس بود. این پرندگان در حیاط خانه رها می‌شدند و ته‌مانده غذای صاحبخانه را می‌خوردند. اگر صاحبخانه به منظور تامین‌امنیت خانه قصد خرید سگ را داشت راه چندان هموار نبود و باید تا روستایی دوردست و به خارج از شهر می‌رفت و از آنجا سگ موردنظر خود را خریداری می‌کرد. کودکان نیز نیازی به حضور حیوان‌خانگی نمی‌دیدند و تمام وقتشان با بازی با خواهران و برادران خود در محیط گرم و پرنشاط خانه می‌گذشت. بازی آنها با مرغ و خروس به‌دنبال کردن آنها ختم می‌شد و بس! سال‌ها بعد که حیاط خانه‌ها غیب شدند و خانه‌ها جای خود را به آپارتمان‌های کوچک و برج‌های عریض و طویل دادند، دوران خواهران و برادران بسیار هم به تاریخ پیوست و اکثر خانواده‌ها تک فرزند؛ همدم کودکان، حیوانات خانگی شدند. اولین آنها قناری، طوطی، گربه و سگ‌های خانگی و دست‌آموز بودند، جای زیادی نمی‌گرفتند و نسبتا با زندگی با انسان مشکلی نداشتند. داستان اما به حضور سگ و گربه در خانه‌ها ختم نشد و کم‌کم پای همستر، سنجاب، خرگوش و... هم به خانه‌ها باز شد. دل شهرنشینان که اغلب آنها تهرانی هستند به مرور زمان حیوانات‌خانگی عجیب‌تر و خارق‌العاده‌تر خواست، اینگونه شد که آفتاب‌پرست، ایگوانا، عقاب، مار، کرکس و... هم پا به خانه ایرانیان گذاشتند. در مواردی باورناپذیر نام تمساح و بچه پلنگ هم به‌عنوان حیوان‌خانگی آورده شد.
تهران، اصلی‌ترین بازار قاچاق حیات‌وحش
رئیس اداره محیط‌زیست شهر تهران با اشاره به معضلات زیستمحیطی شهر تهران گفت: یکی از مهم‌ترین معضلات ما گرایش مردم به نگهداری از حیواناتی مانند ایگوانا و آفتاب‌پرست در تهران است. محمد حسین بازگیر ادامه داد: خرید و فروش، قاچاق و نگهداری غیرمجاز گونه‌های مختلف جانوری نیز از دیگر معضلات ماست و متاسفانه روزبه‌روز نیز مردم تمایل بیشتری به نگهداری گونه‌های جانوری مختلف دارند و تمایل دارند حیوانانی مانند انواع پرندگان و برخی از خزندگان مانند مار و ایگوانا و... را نگهداری کنند. او خاطرنشان کرد: مهم‌ترین و اصلی‌ترین بازار باندهای سودجویی که به قاچاق حیات وحش مشغولند چه آنهایی که از زیستگاه‌های داخلی به صید غیرمجاز می‌پردازند و چه آنهایی که به‌صورت قاچاق این حیوانات را وارد کشور می‌کنند، تهران است. خوشبختانه هنوز این فرهنگ غلط در سایر شهرها رواج پیدا نکرده و در سایر شهرها و شهرستان‌‌ها هنوز سبک زندگی سنتی است. بازگیر با بیان اینکه نگهداری آفتاب‌پرست و ایگوانا در فرهنگ اقوام و خانواده‌های کشور ما نیست، تصریح کرد: متاسفانه مدتی است نگهداری از این حیوانات در بین عده‌ای از خانواده‌های تهرانی شیوع پیدا کرده از همین‌رو بیشترین بازار قاچاق حیات‌وحش در تهران است. او ادامه داد: گشت‌های یگان حفاظت محیط‌زیست تهران در مکان‌هایی مانند بازارهای میوه و تره‌بار، بازارچه‌های سنتی، فصلی، نمایشگاه‌ها، آکواریوم‌فروشی‌های نواب و بازار ۱۵ خرداد که امکان خرید و فروش این نوع حیوانات وجود دارد به‌طور مداوم حضور دارند، اما مردم هم در امر اطلاع‌رسانی به ما بسیار کمک می‌کنند و به خصوص گروه‌هایی که به مسائل حیات‌وحش کشور اهمیت می‌دهند اطلاع‌رسانی می‌کنند و یگان حفاظت محیط‌زیست نیز پس از بررسی اقدام به ضبط گونه‌ها و برخورد با متخلفان می‌کند.
گونه‌های بومی و ژنتیکی کشور در خطرند
یک کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با «آرمان» با تاکید بر اینکه راهکار پایدار مقابله با قاچاق حیات وحش وضع قانون است، می‌گوید: متاسفانه در این زمینه لکنت جدی قانونی داریم و به این دلیل سازمان محیط‌زیست در زمان مدیریت سابق این سازمان تلاش کرد تا قانونی را مبنی بر «منع حیوان‌آزاری» وضع کند که مصداق آن قاچاق گونه‌هایی از خزندگان و ... است. محمد درویش می‌افزاید: متاسفانه این امر در چنبره نظام دیوان سالارانه باقی مانده است، این قوانین از دولت به قوه قضائیه می‌روند و از آنجا به مجلس برمی‌گردند و در نهایت هیچ‌اتفاق مفیدی نمی‌افتد. بنابراین اگر قصد برخورد جدی با قاچاق حیات وحش را داریم باید قوانین قابل استنادی داشته باشیم. او می‌گوید: متاسفانه در این زمینه هنوز هیچ‌گونه قانونی نداریم؛ به رغم آنکه در کشوری زندگی می‌کنیم که در طول 110 سال اخیر حدود 11هزار قانون تصویب شده است و هیچ‌کشوری در دنیا وجود ندارد که نظام قانونگذاری آن به میزان کشور ما قانون تصویب کرده باشد، اما در زمینه‌ای مانند حیوان آزاری قانونی نداریم و این واقعیتی شگفت‌آور است. درویش خاطرنشان می‌کند: طبیعی است که تهران اصلی‌ترین بازار قاچاق حیات وحش باشد. مهم‌ترین دلیل بالاترین میزان جمعیت در شهر تهران به نسبت سایر شهرهای کشور است. این شهر همچنین بیشترین تعداد افراد ثروتمند و مرفه را نیز داراست و در نتیجه تجارت قاچاق حیوانات کمیاب در تهران به خوبی رونق، بازار و خریدار دارد. او می‌افزاید: در شهرهای عموما دورافتاده مردم به نان شب خود محتاج‌اند و توان مالی برای خرید یک گونه حیوانی گران‌قیمت را ندارند. درویش تاکید می‌کند: پایتخت نشینان اغلب در آپارتمان زندگی می‌کنند و حیواناتی مانند سگ و گربه می‌توانند برای همسایگان ایجاد آزار کنند و سر و صدای اضافه در محیط آپارتمان تولید کنند، در نتیجه بسیاری از افراد به نگهداری خزندگانی مانند ایگوانا و آفتاب‌پرست تمایل پیدا کرده‌اند. او می‌افزاید: این خزندگان بی‌آزار هستند و سر و صدای زیادی نیز ندارند. اگر این خزندگان به هر دلیل از محیط زندگی خود فرار کنند یا برای مالکان آنها حوادثی مانند تصادف اتفاق بیفتد و این خزندگان از خودرو خارج شده و به دل طبیعت بروند، به‌دلیل آنکه این موجودات گونه‌هایی مهاجم هستند و هیچ‌هماهنگی با طبیعت منطقه ندارند و مهم‌تر آنکه دشمن طبیعی نیز ندارند، به سرعت تکثیر می‌یابند و در رقابت با گونه‌های بومی آنها را از بین می‌برند. درویش تاکید می‌کند: آنها همچنین می‌توانند ناقلان برخی بیماری‌ها به طبیعت باشند که سابقه قبلی در کشور ما ندارند. او خاطرنشان می‌کند: مشکل فوق‌الذکر در کشور مسبوق به سابقه است و برخی از مشکلات ما در طبیعت ناشی از زندگی برخی گونه‌های غیربومی در محیط‌زیست بوده است. اخیرا وجود ماهی تیلاپیا و آزولا در شمال کشور یا گونه گیاهی کهور پاکستانی یا سمر و کنوکارپوس در جنوب کشور که به نوبه خودشان مشکلات بسیاری را به وجود آوردند و گونه‌های بومی، خزانه‌ای و ژنتیکی را در کشور متاثر کردند. درویش می‌افزاید: هنگامی که گونه‌های حیات‌وحش مانند این خزندگان از حیات‌وحش خود جدا می‌شوند، این موجودات رفتارهای طبیعی خود را از دست می‌دهند و در نتیجه همواره محتاج و وابسته به انسان و صاحب خود خواهند بود. بنابراین اگر به هر دلیلی این حمایت از آنها دریغ شود، به‌عنوان مثال صاحب آنها به این موجودات بی‌علاقه می‌شود یا آنکه صاحب آنها بیمار شده یا می‌میرد و این گونه‌ها به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شوند. بنابراین از بین می‌روند یا برای دیگر موجودات و انسان ایجاد خطر می‌کنند.
