شنایی با سازمان جهانی تجارت (WTO) سازمان جهانی تجارت که از ابتدای سال ۱۹۹۵ برای مدیریت مناسبات تجارت چنـد جانبه بیـن‌المللی جایگزین گات شد، اکنون به یک سازمان بزرگ جهانی تبدیل شده است.
به گزارش همشهری آنلاین، اهمیت سازمان جهانی تجارت (World Trade Organization -WTO) تا آن حد است که در حال حاضر ۱۵۴ کشور جهان به عضویت این سازمان درآمده و کشور‌هایی نیز در حال طی کردن فرآیند الحاق هستند. ایران نیز اکنون به عضویت ناظر سازمان جهانی تجارت درآمده وسرگرم آماده سازی فرایند مذاکرات است. روسیه آخرین کشوری است که به این سازمان پیوسته است.
در اوج جنگ جهانی دوم و بویژه در سال‌های بعد از آن تلاش‌های وسیع برای نظم بخشیدن به مناسبات بین کشور‌ها در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی صورت گرفت. در زمینه سیاسی، نتیجه این تلاش‌ها به تأسیس سازمان ملل متحد به عنوان سازمانی برای مدیریت مناسبات سیاسی بین المللی انجامید.
نتیجه این تلاش‌ها در عرصه تجارت و بازرگانی در سال ۱۹۴۷ به تأسیس موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) منجر شد. بسیاری از کشور‌ها مسائل مربوط به تجارت چندجانبه خود را حدود نیم قرن در چارچوب گات پیگیری می‌کردند. با این وجود، از یک سو به دلیل فقدان یک مبنای حقوقی برای گات، به عنوان یک سازمان بین المللی، و از سوی دیگر به دلیل گسترده و پیچیده‌تر شدن مسائل مربوط به تجارت و بازرگانی بین المللی ضرورت تأسیس یک نهاد مسئول در این زمینه در دهه آخر قرن بیستم بخوبی آشکار شد. بر همین اساس اعضای گات در دور اروگوئه که آخرین دور مذاکرات تجاری گات محسوب می‌شود با تصویب موافقت نامه مراکش سنگ بنای نهاد جدیدی به نام سازمان جهانی تجارت را گذاشتند.
سازمان جهانی تجارت گات باضافه خیلی چیز‌های دیگر است. گات در واقع مجموعه‌ای از قواعد و مقرراتی بود که هرگز از یک مبنای حقوقی به عنوان یک نهاد بین المللی برخوردار نبود و به طور موقت شکل گرفته بود در حالی که سازمان جهانی تجارت یک نهاد بین المللی با ساختار سازمانی دائمی است. این سازمان که از سال ۱۹۹۵ جایگزین گات شده است یک سازمان بین المللی است که علاوه بر موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت در چارچوب موافقتنامه‌های متعدد دیگری بر حقوق و تعهدات اعضاء نظارت می‌کند.
تفاوت دیگر گات با سازمان جهانی تجارت در این است که مقررات گات تنها شامل تجارت کالاها بود در حالی که موافقتنامه سازمان جهانی تجارت علاوه بر تجارت کالاها، تجارت خدمات و جنبه‌های تجاری مرتبط با مالیکت معنوی را نیز در بر می‌گیرد.
یک تفاوت دیگر گات با سازمان جهانی تجارت در نظام حل و فصل اختلافات است. در سازمان جهانی تجارت مقررات تفصیلی‌تر و عملی تری در مورد بررسی و اجرای تصمیمات نظام حل و فصل اختلاف وجود دارد. نظام حل و فصل اختلافات این سازمان محدودیت زمانی برای بررسی تعیین کرده و از این لحاظ از سرعت بیشتری نسبت به نظام حل و فصل اختلافات گات برخوردار است. در این نظام که جنبه خودکار دارد احتمال کارشکنی و تأخیر کمتر است. همچنین یک نهاد برای فرجام خواهی و بررسی نظرات هیأت حل و فصل اختلافات نیز در سازمان تجارت وجود دارد.
اهداف یادشده در مقدمه موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت یعنی مواردی همچون بالابردن سطح زندگی مردم کشور‌های عضو، فراهم نمودن امکانات ایجاد اشتغال کامل، افزایش درآمد‌های واقعی و بالابردن سطح تقاضا، و بهره برداری مؤثر از منابع جهانی و گسترش تولید تجارت بین المللی اهداف سازمان جهانی تجارت نیز است.
به اضافه این که در این سازمان گسترش تولید و تجارت خدمات نیز علاوه بر گسترش تولید و تجارت کالاها مد نظر قرار گرفته است و استفاده از منابع جهانی هم به حمایت از محیط زیست و رشد پایدار مشروط شده است؛ بنابراین اگر اهداف سازمان جهانی تجارت را بخواهیم بطور خلاصه بیان کنیم عبارت خواهند بود از:
۱- مدیریت و نظارت بر اجرای ۲۸ موافقت نامه
۲- مجمعی برای مذاکرات تجاری چند جانبه
۳- مکانیسم حل و فصل اختلافات تجاری
۴- بررسی و ارزیابی سیاست‌های تجاری اعضاء
۵- همکاری با دیگر سازمان‌های بین المللی در زمینه مدیریت اقتصاد جهانی
۶- کمک به کشور‌های درحال توسعه و اقتصاد‌های در حال گذار جهت برخورداری از مزایای نظام تجارت چند جانبه
سازمان جهانی تجارت نیل به این اهداف را برمبنای اصولی همچون اصل عدم تبعیض، اصل آزاد سازی تجاری، اصل تجارت عادلانه، اصل شفافیت، اصل رفتار ویژه و متفاوت با کشور‌های درحال توسعه تعقیب می‌کند. البته باید توجه داشت که براین اصول استثنائات زیادی وارد شده است و اینطور نیست که همه کشور‌های عضو سازمان جهانی تجارت با هر سطحی از توسعه اقتصادی و یا هر میزان از حجم اقتصاد و تجارت به یک اندازه ملزم به رعایت این اصول باشند.
سازمان جهانی تجارت به عنوان یک سازمان بین المللی که اکثر کشور‌های جهان عضو آن هستند برای انجام وظایف خود که مدیریت تجارت چندجانبه بین المللی است دارای ساختار تشکیلاتی به شرح زیر است:
کنفرانس وزیران:
کنفرانس وزیران بالاترین رکن سازمان جهانی تجارت و متشکل از وزیران ذیربط کلیه کشور‌های عضو است. نشست کنفرانس وزیران معمولاً از وزیران بازرگانی یا وزیرانی که مسئولیت امور تجارت خارجی در کشور‌های عضو سازمان جهانی تجارت را برعهده دارند تشکیل شده و دست کم هر دو سال یکبار برگزار می‌شود. در نشست کنفرانس وزیران دستور کار تهیه شده توسط شورای عمومی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در خصوص تمامی مسائل مربوط به امور سازمان جهانی تجارت در چارچوب موافقتنامه‌های تجاری چند جانبه تصمیم گیری می‌شود.
اولین نشست کنفرانس وزیران سازمان جهانی تجارت پس از تأسیس این سازمان در ماه دسامبر سال ۱۹۹۶ در سنگاپور برگزار شد. نشست دوم در ماه مه ۱۹۹۸ در شهر ژنو، نشست سوم در دسامبر ۱۹۹۹ در شهر سیاتل آمریکا، نشست چهارم در ماه نوامبر ۲۰۰۱ در دوحه قطر، نشست پنجم در سپتامبر ۲۰۰۳ در کانکون مکزیک و نشست ششم در دسامبر ۲۰۰۵ در هنگ کنگ برگزار شد.
شورای عمومی:
شورای عمومی که پس از کنفرانس وزیران مهمترین رکن سازمان جهانی تجارت محسوب می‌شود عهده دار امور جاری و روزمره سازمان است. طبق موافقتنامه تأسیس سازمان جهانی تجارت این شورا که متشکل از تمامی اعضای سازمان جهانی تجارت است وظایف خود را در سه شکل الف. – شورای عمومی، ب. – هیأت حل وفصـل اختـلاف، ج. – هیأت بررسی سیاست تجاری انجام می‌دهد. نشست‌های عادی شورای عمومی معمولا هر دو ما یک بار با شرکت سفرای کشور‌های عضو تشکیل می‌شود.
شورای عمومی در فاصله بین اجلاس‌های کنفرانس وزیران به نمایندگی از سوی کنفرانس تمامی امور مربوط به سازمان جهانی تجارت را انجام می‌دهد. این شورا چه در شکل هیأت حل و فصل اختلاف که برای نظارت بر رویه‌های حل و فصل اختلاف اعضاء تشکیل جلسه می‌دهد و چه در شکل هیأت بررسی سیاست تجاری که برای تجزیه و تحلیل سیاست تجاری اعضاء تشکیل جلسه می‌دهد گزارشات خود را به کنفرانس وزیران ارائه می‌کند.
شورا‌های بخشی:
رکن بعدی سازمان جهانی تجارت شورا‌های بخشی است که هر یک مسئولیت اداره بخش وسیعی از مسائل تجاری را بر عهده دارد و به شورای عمومی گزارش می‌دهد. تعداد این شورا‌ها سـه مـورد اسـت که عبارتنـداز:الف – شـورای تجـارت کـالاها، ب. – شورای تجـارت خدمـات، ج. – شورای جنبه‌های تجاری مرتبط با مالکیت فکری.
به طوری که از نام این شورا‌ها برمی آید هر یک از آن‌ها مسئول اجرای موافقتنامه‌های سازمان جهانی تجارت در قلمرو‌های تجاری مربوط است. این شورا‌ها متشکل از تمامی اعضای سازمان است. همچنین سه شورای بخشی دارای نهاد‌های وابسته هستند. اگرچه حیطه کاری این نهاد‌ها محدودتر است، اما آن‌ها همچون شورا‌های یادشده متشکل از تمامی اعضای سازمان جهانی تجارت بوده و گزارش کار خودرا به شورای عمومی ارائه می‌کنند.
این نهاد‌ها مسائلی همچون تجارت و توسعه، محیط زیست، موافقتنامه‌های تجارت منطقه‌ای و مسائل اداری را شامل می‌شود. کنفرانس وزیران سازمان جهانی تجارت در اولین نشست خود در دسامبر سال ۱۹۹۶ در سنگاپور با ایجاد گروه‌های کاری جدید در زمینه‌های سیاست سرمایه گذاری و رقابت، شفافیت در خرید‌های دولتی، و تسهیل تجاری موافقت کرد.
کمیته ها‌ی تخصصی:
هر یک ازشورا‌های سطوح عالی دارای کمیته‌های وابسته بخود هستند که از نظر سلسله مراتب سازمانی در مرحله بعد از این شورا‌ها قرار می‌گیرند. این کمیته‌ها که متشکل از تمامی اعضای سازمان جهانی تجارت هستند به شورا‌های مربوطه گزارش می‌دهند. تعداد این نوع کمیته‌ها در زیر مجموعه شورای تجارت کالاها ۱۶ مورد است که در زمینه‌های تخصصی فعالیت می‌کنند. همچنین شورای تجارت خدمات نیز ۴ کمیته وابسته به خود دارد. در سطح شورای عمومی نیز هیأت حل و فصل اختلاف دو نهاد فرعی وابسته دارد که عبارت است از پانل‌های حل و فصل اختلاف و هیأت استیناف.
دبیرخانه:
دبیرخانه سازمان جهانی تجارت که مقر آن در شهر ژنو سوئیس است مسئول اداره امور اداری است. در حال حاضر سازمان جهانی تجارت حدود ۷۰۰ کارمند دارد. عمده فعالیت دبیرخانه مربوط به مذاکرات الحاق اعضای جدید و ارائه مشورت‌های لازم به کشور‌های متقاضی عضویت در سازمان می‌باشد. در رأس دبیرخانه مدیرکل قرار دارد که توسط شورای عمومی انتخاب می‌شود. مدیر کل با همکاری معاونان خود امور دبیرخانه و بخش‌های مختلف آن را اداره می‌کند.
اولین مدیر کل سازمان جهانی تجارت «پیتر ساترلند» آخرین مدیر کل گات بود که برای مدتی پس از تأسیس این سازمان مدیر کلی آن را نیز بر عهده داشت. دومین مدیرکل سازمان جهانی تجارت «رناتو روجیرو» از ایتالیا بود که دوره چهارساله او که از سال ۱۹۹۵ آغاز شده بود در آوریل سال ۱۹۹۹ به پایان رسید. سومین مدیرکل سازمان جهانی تجارت آقای مایک مور از استرالیا بود که تا از سال ۱۹۹۹ تا سال ۲۰۰۲ در این منصب قرار داشت. چهارمین مدیر کل سازمان جهانی تجارت آقای سوپاچای پانیچ پاکدی از تایلند بود که از سال ۲۰۰۲ تا سال ۲۰۰۵ عهده دار این مسولیئت بود. مدیر کنونی سازمان جهانی که در واقع پنجمین مدیر کل این سازمان می‌باشد تجارت آقای پاسکال لامی از کشور فرانسه است که از سال ۲۰۰۵ عهده دار این سمت شده است.
نشست‌های غیررسمی:
اگرچه نشست‌های غیر رسمی در قالب نمودار تشکیلاتی سازمان جهانی تجارت قرار ندارد، اما از آنجا که تصمیم گیری در این سازمان براساس اجماع آراء صورت می‌گیرد شکی نیست که دستیابی به این امر بدون رایزنی‌های قبلی بین اعضاء امکان پذیر نخواهد بود. برهمین اساس مشورت‌های غیررسمی در اشکال مختلف حتی در سطح رؤسای هیأت‌های نمایندگی نقش مهمی در نیل به اجماع نظر اعضای سازمان ایفا می‌کند و لازمه نشست‌های رسمی کمیته‌ها و شورا‌های مختلف محسوب می‌شود. این رایزنی‌ها در زمینه موافقت اعضاء با قبول عضویت یک کشور جدید بسیار حائز اهمیت است.
