در حال حاضر که زمین آق‌قلا تا عمق قابل توجهی مرطوب است از دست دادن رطوبت پس از مدتی به نشست خاک و فرو ریختن بنا‌ها منجر می‌شود. باید در ساخت دیوار‌های جدید تا ارتفاع یک الی دو متر، از قلوه سنگ استفاده کنند تا رطوبت زمین نتواند به داخل دیوار نفوذ کند.
به گزارش «تابناک» پرویز کردوانی، ملقب به پدر کویرشناسی ایران، در گفتگو با خبرگزاری تسنیم، ایجاد بی‌نظمی در بارندگی‌های جهان را حاصل گرم شدن کره زمین دانست و گفت: در حالی که در ایران با سیل دست و پنجه می‌کنیم کشوری اروپایی مانند ایتالیا چند ماهی است بارندگی نداشته و شاهد کم‌آب شدن رودهاست. امیدوارم مسئولان با مشاهده این سیلاب‌ها فکر نکنند ترسالی آغاز شده. ممکن است از چند روز دیگر به مدت زیادی شاهد بارندگی نباشیم و خشک‌سالی آغاز شود.
وی ادامه داد: گرم شدن کره زمین سبب شده بارش در یک نقطه زیاد و در نقطه‌ای دیگر کم شود و آنچه در چنین شرایطی اهمیت دارد آمادگی برای استفاده بهینه در عین متحمل شدن کمترین خسارت است. اما متاسفانه ما در کشورمان این آمادگی را نداشتیم.
کردوانی افزود: عدم برنامه‌ریزی و آماده نبودن برای چنین شرایطی سبب شد بارندگی‌های هفته گذشته نه تنها مورد استفاده قرار نگرفته و به فرصت تبدیل نشود بلکی خساراتی سنگین به وجود آورد. در حالی که این بارندگی‌ها می‌توانست با مدیریت صحیح، بدون جاری شدن، به غنی شدن سفره‌های آب زیرزمینی منجر شود. به این منظور باید در بالادست سد‌ها و ارتفاعات، جوی‌هایی عمود بر شیب (بانکت) ایجاد کنند و اقدامات آبخیزداری را انجام دهند تا آب به جای جاری شدن، به داخل زمین نفوذ کند.
این جغرافیدان با بیان اینکه جنگل‌ها مادر رودخانه‌ها هستند افزود: رودی دائمی است که چشمه‌سار داشته باشد و چشمه‌سار‌ها حاصل وجود درختان هستند. پوشش جنگلی از جاری شدن آب جلوگیری می‌کند. باران تند، پس از برخورد با درختان ریز می‌شود و سیلاب به وجود نمی‌آورد. اما متاسفانه پوشش جنگلی در بسیاری از مناطق از بین رفته که جنگل‌های هیرکانی یکی از این موارد است. نبود پوشش گیاهی سبب شد آب باران فرصتی برای نفوذ به داخل زمین نداشته باشد، خاک و سنگ را بشوید و جاری شود و سیل گل‌آلود آق‌قلا را به وجود آورد. این سیل‌های گل‌آلود علاوه بر خساراتی که به مردم وارد می‌کنند برای آب سد‌ها هم مضر هم هستند و مخزن سد را پر از خاک و سنگ می‌کنند.
لایروبی رود‌های آق قلا اشتباه است
وی یادآور شد: البته در سیل آق‌قلا عامل دیگری هم موثر واقع شد: توپوگرافی منطقه به گونه‌ای است که رود‌ها از دشت پست‌تر هستند و این سبب می‌شود آب در سطح زمین جاری شود که چاره آن بالا آوردن دیواره رودهاست. اما طی روز‌های گذشته مسئولان اعلام کردند که برای جلوگیری از سیل در گلستان قصد لایروبی رود‌ها را دارند. این کار اشتباه است. لایروبی در مواردی مانند دریاچه ارومیه و سیمینه‌رود و زرینه‌رود که آب در گل‌ولای دیواره رود نفوذ کرده موثر است نه در موردی مانند آق‌قلا که رود از سطح زمین پست‌تر است.
کردوانی با بیان اینکه تا مدتی احتمال فرو ریختن بنا‌ها در آق‌قلا وجود دارد هشدار داد: در حال حاضر که زمین آق‌قلا تا عمق قابل توجهی مرطوب است از دست دادن رطوبت پس از مدتی به نشست خاک و فرو ریختن بنا‌ها منجر می‌شود؛ بنابراین ساختن دیوار‌های جدید با خشت و سیمان و گچ و آجر اشتباه بزرگی است چرا که با از بین رفتن رطوبت، زمین نشست کرده و دیور‌های جدید فرو خواهند ریخت. باید در ساخت دیوار‌های جدید تا ارتفاع یک الی دو متر، از قلوه سنگ‌هایی به اندازه پرتقال تامسون استفاده کنند تا رطوبت زمین نتواند به داخل دیوار نفوذ کند.
وی افزود: برای جلوگیری از هدررفت آب باران و همچنین جلوگیری از جاری شدن سیلاب، علاوه بر آنکه وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری باید اقدامات مرتبط با آبخیزداری را انجام بدهند وزارت نیرو هم باید روی تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی تمرکز کند. وزارت نیرو باید آمادگی داشته باشد که در صورت وجود آب مازاد و خروج آن از دریچه‌های سد، در همان ابتدای دشت‌ها، تغذیه مصنوعی آب زیرزمینی انجام دهد تا هم از جاری شدن سیل جلوگیری شود و هم از هدر رفتن آب در دریا و خلیج. باید آب را مهار کنند؛ بدین ترتیب که بسته به موقعیت قابلیت نفوذ زمین، تعداد زیادی چاه، چاله و یا استخر ایجاد شود که آب مازاد خارج شده از سد‌های ذخیره‌ای را به داخل زمین نفوذ دهند: به عنوان مثال اگر لایه رو و زیر زمین قابلیت نفوذ داشته باشد باید استخر ایجاد کنند، اما اگر لایه رو غیرقابل نفوذ و رسی باشد و لایه زیر، قابل نفوذ، باید چاه بزنند تا آب پایین برود و در لایه زیرین که قابلیت نفوذ دارد نفوذ کند. اگر باز هم مازاد بود پوشش گیاهی را تقویت کنند، بند ببندند و پخش سیلاب کنند.
حجم قابل توجهی از ظرفیت سد‌ها مربوط به گل‌ولای انباشته است
کردوانی با اشاره به انباشته شدن سد‌ها از گل می‌گوید می‌گوید: در سدی مانند دز با ارتفاع مخزن ۲۰۳ متر، تا ارتفاع ۹۰ متری گل و لای انباشته شده. دریچه‌های سد لتیان ۱۰ سال است که اصلا باز نشده. در سد کرج با صد متر ارتفاع هم ۷۰ متر گل انباشته شده. برای همین وقتی نگاه می‌کنیم به نظرمان می‌رسد که سد‌ها پر شده در حالی که بخش قابل توجهی از آن گل است. همین سبب می‌شود سد‌ها گنجایش بارندگی‌های شدید را نداشته باشند و چاره‌ای جز باز کردن دریچه‌های بالای آن‌ها وجود نداشته باشد.
این جغرافیدان یادآور شد: برای جلوگیری از انباشته شدن سد‌ها با گل و استفاده از عمر مفید آن‌ها سه اقدام را باید در دست اجرا داشت که هیچ‌کدام انجام نمی‌شود: باید در ارتفاعات، آبخیزداری کنند، در مسیر آب، سد‌های رسوبگیر ایجاد کنند و سد‌ها را توسط ماشین‌های مخصوص، شست‌وشویی هیدرولیک کنند و دریچه‌های پایین را بازکنند تا گل و لای از دریچه‌های پایین سد خارج شود. در غیر این صورت این سیلاب‌های گل‌آلود به زودی سد‌ها را انباشته خواهد کرد.
کردوانی با ابراز تاسف از اینکه از بارندگی‌های هفته گذشته نتوانسته‌ایم بهره‌ای ببریم ادامه داد: متاسفانه دشت‌ها نشست کرده‌اند و سبب شده که آب نفوذ نکند، عدم آمادگی و انجام ندادن اقدامات آبخیزداری هم به این موضوع اضافه شده و سبب شده سیل جاری شود، خاک را هم با خود حمل کند و هم حاصلخیزی خاک را از بین ببرد و هم قدرت بیشتری برای وارد کردن خسارت پیدا کند. اما وزیر نیرو می‌گوید که باید سد بسازیم و مدیریت سد کنیم. این حرف اشتباه است، چون ما ثابت کرده‌ایم که نتوانسته‌ایم سد‌ها را به درستی مدیریت کنیم و همین سبب شده مردم از سد‌ها ناراضی باشند.
