مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری مراحل تدوین یک پروپوزال ارشد و دکتری و ارائه پایان نامه را تشریح کرد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران؛ وحید احمدی مشاور وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس، درباره پروپوزال پایان نامه‌های دکترا و فوق لیسانس اظهار کرد: منظور از پروپوزال یا پیشنهاد طرح تحقیقاتی این است که یک محقق، چه دانشجوی کارشناسی ارشد و چه دانشجوی دکترا بعد از یک یا ۲ سال می‌خواهد به چه دستاوردی برسد و چه خروجی و فرآیندی را دنبال می‌کند؛ یعنی بتواند هدف از این طرح تحقیقاتی را تعریف کند.
وی افزود: دانشجو باید از قبل پیشینه تحقیق را بررسی کرده باشد و سپس به تعریف و تبیین مسئله به همراه هدف آن بپردازد تا موضوع به صورت علمی مطرح شود.
احمدی بیان کرد: تعریف موضوع شامل این است که طرح از لحاظ مبانی نظری چگونه است؟ چه ابزار آزمایشگاهی و تحقیقاتی برای انجام کار مورد نیاز است؟ و در نهایت روش تحقیق و چالش‌ها در آن حوزه مشخص شوند.
وی افزود: به طور مثال اگر عنوان طرح مربوط به محیط زیست باشد، ساخت یک دستگاه و اگر به علوم انسانی مرتبط باشد یک پدیده اجتماعی بررسی می‌شود؛ بنابراین باید درباره اینکه آیا این موضوع قبلا کار شده است یا خیر، کار‌هایی که در داخل انجام شده است و اینکه نهایتا به چه چیزی می‌خواهیم برسیم و خلا‌هایی که در این حوزه وجود دارد باید بررسی و تحقیق شود.
مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: در یک طرح تحقیقاتی بررسی خلا‌ها و چالش‌هایی که وجود دارد و اینکه پروژه چه دستاوردی برای رفع این خلا‌ها خواهد داشت، مهم بوده و برای این منظور ابزاری مورد نیاز است، همچنین باید نوآوری و خلاقیتی نسبت به سایر تحقیقات و پروژه باید در پروپوزال و پایان نامه لحاظ شود.
احمدی اظهار کرد: پس یک دانشجو یا محقق نیازمند این است که اولا موضوع برای خودش روشن باشد، دوم پیشینه تحقیق را بررسی کند تا ببیند دیگران چه کار‌هایی در این زمینه انجام داده‌اند، سوم چالش‌ها و خلا‌هایی را که وجود دارد بررسی کند و بگوید این پروژه چه خلا‌هایی را و به چه شکلی حل می‌کند، چهارم چه ابزاری استفاده می‌کند، پنجم دستاورد آن چه خواهد بود و ششم نوآوری که در این پروژه خواهد داشت چیست و در نهایت مجموعه اینها باید در نظر گرفته شود؛ اینها نکاتی است که در یک پروپوزال یا پیشنهاد طرح تحقیقاتی کارشناسی ارشد یا دکترا باید به آن توجه شود.
قسمت‌های اصلی یک پروپوزال چیست؟
وی درباره قسمت‌های اصلی پروپوزال بیان کرد: قسمت اول تعریف مسئله است، دوم پیشینه تحقیق، سوم تئوری نظری و مبانی نظری و عملی مربوط به پروژه است که چه مفاهیم و اصطلاحاتی دارد و چه مبانی نظری در این حوزه وجود دارد، چهارم اینکه دستاوردهای پروژه چه خواهد بود، پنجم چالش‌هایی که در این زمینه وجود دارد یا در فرآیند تحقیق ممکن است با آن مواجه شوند، ششم نوآوری را که در پروژه وجود دارد باید مشخص کند، هفتم منابع تحقیق که باید به آن اضافه کرد، مشخص شوند.
چطور می‌توان یک پروپوزال خوب نوشت؟
رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: اگر ۶-۵ محور اصلی درباره نوشتن پروپوزال که تعریف شد به درستی و با دقت انجام شوند و کوتاهی و سهل انگاری در آن صورت نگیرد می‌توان یک پروپوزال خوب و قابل ارائه نوشت.
احمدی درباره لزوم داشتن مطالعه دقیق در نوشتن پروپوزال اظهار کرد: در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود یک دانشجو پروژه‌ای را تعریف کرده است، ولی بررسی دقیقی بر روی مبانی نظری و تجربی آن و اینکه چه کار‌هایی باید صورت بگیرد انجام نشده است، دانشجو باید بر روی مفاهیم اصلی مسلط شود؛ در حالی که صرفا موضوعی را طرح کرده است ولی این مسائل کاملا مشخص نیست.
وی افزود: دانشجو برای دستیابی به این موارد باید روش تحقیق را مشخص کند؛ یعنی هنگامی که موضوعی را طرح می‌کند، چگونگی انجام این کار تحقیقاتی، ابزار و روش‌های مورد نیاز و مطالعه پیشینه تحقیقاتی باید به خوبی مشخص شوند، این موارد در واقع نکاتی است که حتما باید به آن توجه کرد.
مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اظهار کرد: دانشجویان برای داشتن یک پروپوزال خوب باید منابع قدیمی و جدید را بررسی کنند و نه اینکه چند منبعی که ممکن است مرتبط هم نباشند؛ درواقع منابع مرتبط جدید و قدیم باید با هم بررسی شوند؛ بنابراین بررسی منابع در این حوزه کار بسیار مهمی است که گاهی دانشجو یا کارشناس ممکن است به آن دقت نکند.
احمدی بیان کرد: نکته خیلی کلیدی در نوشتن یک پروپوزال اینکه نوآوری که قرار است این طرح داشته باشد و خلا‌هایی که قصد دارد رفع کند مشخص شوند. بنابراین اگر به بررسی پیشینه تحقیق، مبانی نظری و بررسی نوآوری و روش‌های تحقیق توجه شود دانشجو می‌تواند پروژه و پیشنهاد تحقیق قابل قبولی را داشته باشد.
چه کنیم تا پروپوزال کپی نباشد؟
وی درباره راهکار‌های مورد استفاده در نوشتن پروپوزال برای پیشگیری از کپی بودن، گفت: یکی از راه‌ها برای پیشگیری از کپی بودن پروپوزال این است که دانشجویان حتما جستجوی قوی در اینترنت و در مجموعه ایرانداک داشته باشند؛ در این حالت باید بررسی کنند که آیا دیگران این موضوع را تا چد انجام داده‌اند و اگر کار‌هایی از قبل انجام شده باید این پروژه مکمل آنها باشد، همچنین همپوشانی با آنها نداشته باشد.
رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور اظهار کرد: خوشبختانه در آیین نامه‌هایی که قبلا تنظیم و در حال حاضر ابلاغ شده و ساری و جاری است، اجباری است که دانشجویان باید در ایرانداک جستجو انجام دهند تا پروپوزالی که ارائه می‌دهند کپی نباشد.
احمدی گفت: گزارشات بسیاری را داشتیم که بیان می‌کردند برخی از پایان نامه‌ها ۷۰ تا ۸۰ درصد همپوشانی داشتند؛ یعنی مشخص بود که یا با دقت جستجو نشده است یا اگر جستجو کرده‌اند دقت لازم صورت نگرفته و بسیاری از مطالب کپی‌برداری شده است و این امر باعث می‌شود کار تکراری باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود اساتید راهنما، مشاور و داورانی که می‌خواهند آن را تایید کنند حتما این طرح‌ها را مطالعه کنند، زیرا مسئولیت مشترک دارند.
وی اظهار کرد: جستجو کردن برای نوشتن یک پروپوزال شامل چند مرحله می‌شود؛ یکی اینکه خود دانشجو باید این دقت را داشته باشد که جستجو کند و ببیند پیشینه تحقیق تکراری نباشد، دوم ۲ استاد راهنما و مشاوران نیزحتما دقت کافی داشته باشند و سوم مجموعه داورانی که در هیئت داوری می‌آیند باید دقت کنند همچنین دفاتر پژوهشی دانشگاه هم تاکید داشته باشند که این جستجو‌ها انجام شده باشد.
مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری افزود: در بررسی پروپوزال در یک مرحله استاد راهنما و مشاور باید آن را بخوانند و در گروه‌ها تصویب شود و مرحله بعدی این است که داوران در جلسات تصویب پایان نامه و تصویب پروپوزال آن را بررسی می‌کنند و تاکید بر این است که داوران داخلی و خارجی با دقت این جستجو را بخواهند یا خودشان جستجو کنند که پایان نامه تکراری نباشد.
احمدی بیان کرد: بیشترین و بهترین منابع برای مقالات گوگل اسکالر است، علاوه بر این سایت‌های مجموعه ایرانداک که برای منابع تحقیقاتی داخل کشور است، سایت‌های دانشگاه‌های مختلف که بسیاری از پایان‌نامه‌ها را دارند منابع در دسترس دانشجویان هستند و دانشجویان می‌توانند در آنها جستجو کنند تا کپی صورت نگیرد یا عنوان تکراری نباشد.
چه تعداد اساتید بر روی پروپوزال نظر می‌دهند؟
وی اظهار کرد: در دانشگاه ابتدا استاد راهنما و مشاور هستند که باید نظر بدهند و پایان نامه را در گروه دانشگاه بارگذاری و در گروه استادان آن را به اصطلاح چکش‌کاری کنند و نظر دهند و مرحله بعد در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهش شورای تحصیلات تکمیلی است این شورا پایان نامه را بررسی می‌کند و نهایتا جلسه دفاع پروپوزال تشکیل می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور افزود: کارشناسی ارشد مانند مقطع دکترا دفاع پروپوزال ندارد و بعد از اینکه گروه تایید کرد به دانشکده می‌رود و کار‌های نهایی انجام می‌شود؛ ولی مقطع دکترا بعد از اینکه در گروه تصویب شد به جلسه دفاع پروپوزال می‌رود که در آنجا هم داورانی از داخل و خارج دانشگاه هستند که در یک جلسه با حضور دانشجو، استاد راهنما، مشاوران و استاد داور مرحله تصویب پروپوزال انجام می‌شود.
احمدی بیان کرد: پس از تمام شدن پایان نامه مجدد جلسه دفاع از پایان نامه باید تشکیل شود که در حال حاضر جزو آیین نامه‌ها ابلاغ شده است که دانشجویان باید بعد از تایید هم در ایرانداک جستجو داشته باشند که تکراری نباشد؛ زیرا ممکن است در همین فاصله که دانشجو مشغول به آماده کردن پروژه بوده است جای دیگری همان موضوع را تصویب کرده باشند.
وی گفت: یکی از ظرفیت‌های مهم دانشگاه‌ها پایان نامه‌های دانشجویی بوده و فرصت بسیار خوبی است و اگر از آن مراقبت کنیم می‌توانیم خروجی‌های بسیار ارزشمندی را برای جامعه علمی داشته باشیم که به درد جامعه و دانشجو بخورد؛ البته جامعه علمی هم باید این همت را داشته باشد و دانشجویی که این پروپوزال را تهیه می‌کند با حوصله و دقت مراحل را دنبال کند؛ زیرا گاهی دیده می‌شود که به علت از دست رفتن زمان یا یک مشکل خاص دانشجویان یک پایان‌نامه را با عجله انجام می‌دهند.
ظرفیت بالای پروژه‌های دانشجویی برای حل مشکلات کشور
مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اظهار کرد: در حال حاضر بعد از اینکه سال‌های زیادی توانستیم توفیقات علمی داشته باشیم می‌توانیم از آنها استفاده کنیم و به سمتی برویم که اولا موضوعات علمی تکراری نباشند و موضوعات جدید ارزشمند باشند، دوم اینکه تا جای ممکن پایاین نامه ها کاربردی و ماموریت‌گرا باشند و به سمتی برویم که موضوعات پایان نامه‌ها مشکلی را از جامعه در حوزه‌های مختلف حل کند.
وی گفت: در حال حاضر در کشور جمعیتی حدود یک میلیون دانشجوی تحصیلات تکمیلی ارشد و دکترا داریم، یعنی سالانه حدود یک میلیون پایان نامه یا پروژه تولید می‌شود که اگر دقت و برنامه‌ریزی لحاظ شود نتایج و دستاوردهای بسیار بزرگی برای جامعه و کشور به دنبال خواهد داشت.
