هر انسانی می‌تواند در زندگی خود بارها وصیت کند. این وصیت می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. نوشتن وصیت‌نامه هرچند از حیث حقوقی امری اختیاری به شمار می‌رود، در شرع مقدس اسلام آن‌قدر بر این مطلب تأکید شده که به‌عنوان یک تکلیف دینیِ مهم تلقی می‌شود؛ بنابراین، به‌صرف جنبه حقوقی نمی‌توان کسی را وادار به نوشتن وصیت‌نامه کرد. تنظیم وصیت‌نامه بستگی به علایق دینی و حقوقی فرد دارد و اینکه مایل باشد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تکلیف کند یا این کار را نکند.
به گزارش «تابناک»؛ در میان مسلمانان نوشتن وصیت‌نامه امری معمولی و متداول به شمار می‌رود. به خصوص این اعتقاد وجود دارد که نوشتن وصیت ضمن انجام تکلیف و واجب شرعی، موجب طول عمر و ثواب دنیا و آخرت می‌شود و هر کس که وصیت‌نامه‌اش را می‌نویسد، درواقع خود را آماده‌ی پیوستن به معبود می‌کند.
وصیت مشتق از وصی، به معنی وصل و پیوند است و به اعتبار اتصال تصرفات زمانِ حیاتِ موصی (وصیت‌کننده) به زمانِ پس از فوت، آن را وصیت نامیده‌اند. قانون مدنی به پیروی بسیاری از فقهای امامیه تعریفی از وصیت که شامل وصیت تملیکی و عهدی باشد، ننموده و به استناد ماده ۸۲۵ قانون مدنی آن را به دو قسم وصیت تملیکی و عهدی تقسیم کرده است.
وصیت تملیکی
طبق ماده ۸۲۶ قانون مدنی «وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوت خود مجاناً به دیگری تملیک کند. وصیت‌کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی‌له، مورد وصیت موصی‌به کسی که به‌موجب وصیت عهدی بر مورد ثلث یا بر صغیر، ولی قرار داده می‌شود وصی نامیده می‌شود». در وصیت تملیکی، مالی از طرف موصی‌به موصی‌له تملیک می‌گردد و موصی‌له آن را قبول می‌کند؛ بنابراین وصیت به‌وسیله‌ی ایجاب از طرف موصی و قبول از طرف موصی‌له به عمل می‌آید.
تملیک به‌موجب وصیت محقق نمی‌شود مگر با قبول موصی‌له بعد از فوت موصی (باید کسی که به‌نفع او وصیت شده است، آن را قبول کند)، زیرا طبق قول مشهور فقهای امامیه، وصیت تملیکی عقد است و این نظریه در قانون مدنی هم پذیرفته شده است. قول غیرمشهور نیز آن است که وصیت، ایقاع معلق می‌باشد و احتیاج به قبول ندارد و کافی است موصی‌له آن را رد نکند و چنانچه رد کند وصیت باطل می‌گردد.
طبق ماده ۸۴۳ قانون مدنی «وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست، مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است». میزان ثلث به اعتبار دارایی وصیت‌کننده در حین فوت معین می‌شود (ماده ۸۴۵ قانون) نه به اعتبار دارایی او در حین وصیت و نه دارایی او در زمان اجازه ورثه.
وصیت عهدی
مطابق بند دوم ماده ۸۲۶ قانون مدنی «وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌نماید.» وصیت عهدی در حقیقت عبارت از نمایندگی از طرف موصی برای پس از فوت به وصی است تا اعمالی را که خود می‌توانسته انجام دهد به‌جای آورد؛ مانند پرداخت دیون متوفی. تفاوت وصی با وکیل در این است که وصی نمایندهی وصیت‌کننده در زمان پس از فوت اوست، ولی در وکالت، وکیل نمایندهی موکل در زمان حیات اوست و این نمایندگی با فوت موکل از بین می‌رود.
آثار حقوقی وصیت‌نامه
آثار حقوقی وصیت‌نامه را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که عبارت‌اند از:
آثار حقوقی وصیت‌نامه پس از فوت شخص ظاهر می‌شود؛ یعنی تا وقتی‌که شخص زنده است، خود او تصمیم‌گیرنده و عامل است. به همین جهت بین عامه مردم متداول است که می‌گویند آدم زنده وکیل و وصی نمی‌خواهد، اما با فوت وصیت‌کننده، همه مصمم می‌شوند که به وصیت او عمل کنند.
چنانچه با تنظیم وصیت‌نامه کسی بخواهد مالی را به دیگری تملیک کند (به مالکیت فرد دیگری درآورد) نباید در برابر آن، چیزی مطالبه کند. مثلاً اگر شخصی وصیت کند خانه‌اش پس از فوت خود به شخص (الف) تملیک کند به‌شرط آنکه شخص مذکور مبلغ ده میلیون به (شخص ب) پرداخت کند چنین وصیتی صحیح نمی‌باشد، زیرا همان‌طور که گفته شد تملیک باید مجانی باشد.
هر شخصی می‌تواند در طول زندگی خود بارها وصیت کند یا محتوای وصیت‌نامه‌ی خود را تغییر دهد، اما آخرین وصیت‌نامه (از حیث تاریخ) ملاک عمل قرار خواهد گرفت و در این صورت دیگران نباید محتوای آخرین وصیت را تغییر دهند.
وصیت بر حمل
گاهی ممکن است برای کسی وصیت کنیم که هنوز متولد نشده باشد (جنینی که در داخل رحم مادر است). شرط اجرای این وصیت آن است که جنین زنده متولد شود و چنانچه سقط شود، این حق به ورثه او خواهد رسید. البته این در صورتی است که ورثه موجبات سقط وی را فراهم نکرده باشند.
صغیر و مجنون هم می‌توانند موضوع وصیت‌نامه باشند. در این‌صورت در مورد صغیر، ولی و در مورد مجنون، قیّم باید قبولی خود را بر پذیرش وصیت‌نامه اعلام نمایند. در مورد شخص بالغ و رشید، قبولی خودش شرط می‌باشد و ملاک آن نیز قبولی او پس از فوت متوفی (وصیت‌کننده) است.
باید توجه داشت که اگر شخصی پس از فوت موصی (وصیت‌کننده) وصیت را قبول نماید، دیگر حق رد آن را ندارد.
وظیفه اشخاص و شهودی که وصیت در مواقع اضطراری نزد آن‌ها تنظیم می‌گردد
اشخاصی که وصیت‌نامه در مواقع اضطراری نزد آن‌ها تنظیم می‌گردد، باید در اولین فرصت وصیت‌نامه را نزد یکی از دفاتر اسناد رسمی که اداره ثبت معین می‌کند به امانت گذاشته و اعلام نمایند که وصیت‌کننده در سلامت عقل آن را نوشته است. چنانچه وصیت‌نامه شفاهی نزد آنان اعلام شده باشد، باید در اولین فرصت به نزدیک‌ترین دادگاهی که به آن دسترسی دارند مراجعه و موضوع وصیت‌نامه را نزد قاضی اعلام نماید تا مراتب صورت‌مجلس شود و به امضای قاضی و شهود برسد. البته چنین وصیت‌نامه‌ای ظرف یک ماه باید از طرف وصیت‌کننده تأیید و به یکی از سه طریق قانونی (سری، رسمی و خود نوشت) تنظیم شود، در غیر این‌صورت بلااثر خواهد بود؛ مگر آنکه ورثه محتوای آن را تأیید و قبول نمایند.
تنظیم وصیت‌نامه در مواقع اضطراری
ممکن است همیشه شرایط برای تنظیم وصیت‌نامه به یکی از راه‌هایی که توضیح داده شد، امکان‌پذیر نباشد. به‌عنوان نمونه، در شرایط جنگی یا شیوع بیماری مُسری، بمباران هوایی و… که حالت فوق‌العاده‌ای بر جامعه حاکم می‌باشد، قانون‌گذار پیش‌بینی‌های لازم را نموده است. در چنین حالتی شخص می‌تواند شفاهی نزد دو شاهد وصیت کند. آن‌گاه یکی از دو شاهد محتوای وصیت را با تاریخِ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضرین برساند. چنانچه شخص وصیت‌کننده نظامی بوده و شرایط جنگی حکم‌فرما باشد، می‌تواند نزد یک افسر یا هم‌ردیف خود و در حضور دو شاهد وصیت کند.
تابناک عزیز:
اتفاقا به نظرم با ساده ترین زبان نوشته، اگر میخواست خیلی ادبیات حقوقی استفاده کنه، بسیار خواندن متن دشوار میشد