پانزده کشوری که در منطقه آسیا و اقیانوسیه قرار دارند، در اولین یکشنبه نوامبر امسال (2020) توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای[1] را امضا کردند و در حقیقت با این اقدام، بزرگترین بلوک تجاری جهان را ایجاد کردند که چشم‌انداز رشد سریع اقتصادی را به تمامی اعضای خود نوید می‌دهد.
این 15 کشور که شامل چین، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزیلند به همراه 10 عضو آ سه آن هستند، حدود 30٪ از تولید ناخالص داخلی و همچنین حدود یک سوم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. این اولین باری است که چین به یک توافقنامه تجارت آزاد غیردوجانبه با این مقیاس وارد می‌شود. این مهم در زمانی اتفاق می‌افتد که ایالات متحده اشتیاق کمتری به پیوستن به توافقات تجاری بین المللی از خود نشان می‌دهد. به این ترتیب به نظر می‌رسد می‌توان آسیا را پیشگام شکل گیری ساختار جدید تجارت جهانی نامید.
چارچوب این قرارداد تازه امضا شده، فراتر از تجارت است به طوری که قوانین و استانداردهای مشترکی را برای طیف وسیعی از فعالیت‌های اقتصادی تعیین کند. آرسپ پس از تصویب حداقل شش کشور آ.سه.آن و سه کشور دیگر لازم الاجرا خواهد شد.
مراسم امضاء قرارداد به صورت آنلاین و به میزبانی ویتنام، رئیس فعلی آسه آن برگزار شد. در این مراسم، قرارداد توسط وزرای اقتصادی از 10 عضو بلوک جنوب شرقی آسیا به ترتیب حروف الفبا و سپس پنج کشور دیگر فوق الذکر به امضا رسید. در این مراسم ویژه، وزرای اقتصاد اسناد و مدارک خود را برای مشاهده همگان مقابل دوربین‌ها گرفتند که با تشویق حضار در هانوی روبرو شد.
به طور رسمی، آرسپ اولین بار در سال 2012 پیشنهاد شد و گفتگوهای مرتبط با آن از سال 2013 تا به امروز ادامه داشته است. مذاکرات به ویژه در سال‌های نخست به کندی پیش می‌رفت، اما با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در سال 2017، مذاکرات برای تشکیل آرسپ شکل جدی‌تری به خود گرفت. در حقیقت سیاست حمایت گرایی[2] اقتصادی دونالد ترامپ در برابر سیاست همکاری های اقتصادی چند جانبه انگیزه بیشتری به دولت‌های شرکت کننده داد تا به ارتقاء تجارت آزاد در منطقه کمک کنند.
این توافقنامه بزرگ که کشورهای عضو، آن را «مدرن، جامع، با کیفیت بالا و با سودمندی متقابل» توصیف می‌کنند، شامل 20 فصل مختلف است که از قوانین تجارت کالا، سرمایه گذاری و تجارت الکترونیکی گرفته تا مالکیت معنوی و خریدهای دولتی را در بر می‌گیرد.
پیش بینی می‌شود که آرسپ طیف گسترده ای از تعرفه‌های موجود در بازار کشورهای شرکت کننده را از بین خواهد برد. یکی از فصول نوشته شده در قرارداد مربوط به تجارت الکترونیکی است که بر اساس آن، هدف اصلی بر افزایش حمایت از مصرف کننده، حفاظت از اطلاعات شخصی و همچنین ترویج و گسترش استفاده از امضاهای الکترونیکی متمرکز می‌شود. همچنین باید خاطرنشان ساخت که این توافق، پس از بلوک تجاری ترنس-پسیفیک (CPTPP) که امریکای ترامپ از آن خارج شد، دومین اقدام بزرگ تجاری چند جانبه برای آسیا است.
اگرچه برخی آرسپ را پیمانی می‌دانند که فقط می‌تواند توافقات موجود مانند پیمان تجارت آزاد آ.سه.آن و چین را به هم پیوند زند، اما می‌توان گفت ایجاد این اتحادیه بنا به دلایل زیر، در حقیقت نوعی موفقیت تاریخی به نظر می‌رسد:
- پیوند دو اقتصاد بزرگ چین و ژاپن
آرسپ اولین توافقنامه تجارت آزاد است که اولین (چین) و دومین (ژاپن) اقتصاد بزرگ آسیا را به هم متصل می‌کند. به این فکر کنید که تعرفه کالاهای ژاپنی صادر شده به چین حذف شود. مطمئنا این مسئله برای تولیدکنندگان ژاپنی مانند تأمین کنندگان قطعات خودرو بسیار نویدبخش خواهد بود.
- بهبود وضعیت اقتصادهای کرونازده
امضای این توافقنامه در حالی صورت گرفت که اقتصاد جهانی همچنان از اثرات دهشتناک ویروس کرونا رنج می‌برد. اگرچه از میان کشورهای عضو آرسپ، چین، کره جنوبی و ویتنام از نظر اوضاع اقتصادی بهبود سریعتری حاصل کرده اند، اما بسیاری از کشورهای آسیایی همچنان در شرایط انقباض اقتصادی هستند. بنابراین اتفاقات آخرین یکشنبه نوامبر، مطمئنا برای آنها نویدبخش بهبود و رونق طولانی مدت اقتصادی خواهد بود. در همین رابطه، وزیر تجارت و صنعت مالزی اینگونه می‌گوید: « امضای این قرارداد بدون شک نقطه عطفی در ادغام و احیای مجدد اقتصاد 15 کشور عضو خواهد بود.»
- استراتژی بلندمدت چین
برای چین، آرسپ با استراتژی جدید شی جین پینگ، رئیس جمهور این کشور در «گردش دوسویه» مطابقت داشته و ضمن استفاده از تجارت و سرمایه گذاری خارجی، تقاضای داخلی را متمرکز می‌کند. مقامات چینی در چند ماه گذشته برای انجام توافقات چند جانبه تلاشهای زیادی انجام داده اند. پکن همچنین متعهد شده که تجارت و سرمایه گذاری خود را بیشتر از گذشته باز کند. پکن همچنین امیدوار است که آرسپ خود به انگیزه دیگری تبدیل شود برای انجام توافقات چند جانبه ای که کم وبیش در حال انجام است؛ توافقاتی مانند معاهده سرمایه گذاری چین-اتحادیه اروپا و توافق تجارت آزاد چین-ژاپن-کره جنوبی.
چشم‌انداز آرسپ
بدون هند، چین بزرگترین عضو آرسپ است؛ هم از نظر تولید ناخالص داخلی و هم از نظر جمعیت. به نظر می‌رسد که در نتیجه می‌تواند از نفوذ زیادی در این اتحادیه برخوردار شود؛ عاملی که ظاهرا باعث شد تا برخی از دولت‌ها در صورت عدم حضور دهلی نو، تمایلی به حضور در این اتحادیه نداشته باشند. زیرا بعضی معتقد بودند که آرسپ بدون هند بیش از حد بر چین متکی می‌شود. در مجموع به نظر می‌رسد که ژاپن به عنوان یک متوازن کننده، نقش اصلی را در سازماندهی کشورهای جنوب آسیا در آرسپ ایفا خواهد کرد.
اهمیت آرسپ و اشتباه ترامپ
باراک اوباما، با آگاهی از این مسئله که چین تعیین کننده قوانین تجارت آسیا در قرن 21 خواهد بود، اتحادیه ای موسوم به شراکت جامع و پیشرو ترنس-پاسیفیک (CPTPP) را تشکیل داد که در واقع توافقنامه بزرگ و حتی جامعتر از آرسپ بود و شامل 12 کشور از قاره های آسیا، اقیانوسیه و آمریکا بود. با این حال، با روی کار آمدن دونالد ترامپ و کنار کشیدن ایالات متحده از این اتحادیه، همه چیز به کام چین تمام شد. با خروج ایالات متحده، 11 عضور باقیمانده CPTPP، توافقنامه را به معاهده ای جامعتر و حتی مترقی‌تر از قبل تبدیل کردند و با تصویب ان به معاهده ای لازم الاجرا تبدیل شد. اما خروج ترامپ از این توافقنامه تاثیر مهم دیگری نیز به دنبال داشت؛ نفوذ اقتصادی ایالات متحده در منطقه به طور قابل توجهی کاسته شد و به دنبال آن و با حضور چین و تشکیل آرسپ، چین همان جایگاهی را به دست آورد که ایالات متحده در CPTPP در اختیار داشت. در زیر، نقشه‌ای جامع از کشورهای عضو آرسپ، آ.سه.آن و CPTPP مشاهده می‌کنید.
نکته مهم دیگر در خصوص اهمیت آرسپ به این مسئله بر می‌گردد که این توافق حتی بدون حضور هند نیز از هر نظر از CPTPP بزرگتر و پراهمیت‌تر خواهد بود. جدول زیر که مقایسه ای است میان جمعیت، تجارت و تولید ناخالص داخلی در میان کشورهای عضو آرسپ و توافق CPTPPبه خوبی نقش و اهمیت آرسپ را در معادلات تجارت جهان نشان می‌دهد.
