به گزارش تابناک به نقل از روابط عمومی دانشگاه تهران: مقوله «دانشگاه بدون دخانیات» یکی از مهمترین مسائلی است که سال‌هاست در آموزش عالی کشور پیگیری می‌شود. اثر اجتماعی و فرهنگی دانشگاه بدون دخانیات نه تنها در جامعه دانشجویی، بلکه بر تمامی بخش‌های آموزش عالی کشور و حتی کل جامعه مشهود خواهد بود. دانشگاه تهران نیز مدت زیادی است که برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌های لازم در این زمینه را انجام داده و اخیراً نیز این طرح به‌صورت رسمی وارد مرحله اجرایی شده است. اما قبل از اجرای این برنامه به صورت رسمی، مساله دخانیات و آثار منفی آن در جامعه به‌عنوان یک مسأله اجتماعی و فرهنگی، همواره مورد توجه بخش‌های مختلف دانشگاه تهران قرار داشته و دانشکده‌ها، پردیس‌ها، مراکز تحقیقاتی و پژوهشی فعالیت‌های علمی، پژوهشی و حتی نظرورزی‌های زیادی در قالب کتاب، پایان‌نامه، طرح‌های پژوهشی و … در این زمینه انجام داده‌اند.
به همین مناسبت جهت تشریح رویکردهای حقوقی و قانونی پیرامون استفاده از دخانیات و شیوه‌های صحیح منع آن، هدیه میرزایی، کارشناس روابط عمومی دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با دکتر حسن محسنی، مدیر کل امور حقوقی دانشگاه تهران و دانشیار حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی به بررسی این موضوع پرداخته است.
دانشگاه بدون دخانیات مرتبط با اهداف دانشگاه تهران است
دکتر حسن محسنی، مدیر کل امور حقوقی دانشگاه، در ابتدای این گفت‌وگو با بیان اینکه دانشگاه بدون دخانیات مرتبط با اهداف دانشگاه تهران است، گفت: «یکی از اهداف دانشگاه فراهم آوردن محیط سالم برای کسب علم و دانش است، طبیعتاً اگر این هدف را همانند یک آب زلال در نظر بگیریم، نباید هیچ چیزی غیر از شفافیت در آن باشد. در بسیاری از مواقع دخانیات می‌تواند منجر به مصرف مواد اعتیادآور دیگر شود، از این‌رو، استفاده از دخانیات به هر نوعی با اهداف دانشگاه سازگاری ندارد. دانشگاه بدون دخانیات دانشگاهی است که در آن رفتار برگزیده ترویج پیدا کند. ما در جامعه برخی از رفتارها را از سر تقلید انجام می‌دهیم و خواست قبلی در آن وجود ندارد، مصرف دخانیات و بسیاری از موارد دیگر بدین‌گونه هستند. به طور مثال یک دانشجو شاید قصدی برای مصرف سیگار نداشته باشد، اما وقتی مشاهده می‌کند که اطرافیان او در دانشگاه همچون استادان، همکلاسی‌ها و یا کارمندان این کار را انجام می‌دهند، ممکن است به تقلید از آنها پیروی کند».
دانشگاه هم می‌تواند مروج مصرف سیگار باشد و هم بازدارنده
وی با اظهار اینکه دانشگاه اعم است از فضاهای آموزشی و پژوهشی و فضاهای خوابگاهی که دراین میان فضاهای خوابگاهی بسیار آسیب‌پذیرتر هستند، عنوان کرد: «سیگار کشیدن از سر تقلید و بدون انگیزه قبلی و از سر تفنن و تفریح در محیط خوابگاهی می‌تواند بسیار رواج پیدا کند. باید گفت در دانشگاه هم به جهت اهداف کلانی که در زمینه‌های تعلیم و تربیت و اخلاق‌مداری وجود دارد و هم از نظر اینکه یک محیط جمعی و اجتماعی است، تحت هیچ عنوان و شرایطی نمی‌توانیم فضا و مکانی را تعریف کنیم که بتوان در آن دخانیات مصرف کرد. اگر دانشگاه به این مسأله توجه نکند و آن را جدی نگیرد، به دلیل الگو بودن در جامعه عملاً می‌تواند مروج مصرف دخانیات شود، اما اگر با شیوه‌ها و رویکردهای علمی و فرهنگسازی واطلاع‌رسانی صحیح به آن بپردازد، یقیناً خواهد توانست نقش بازدارنده سازنده‌ای داشته باشد».
دکتر محسنی با تصریح اینکه اندیشه دانشگاه بدون دخانیات مقدمه‌ای برای داشتن جامعه بدون دخانیات است، تأکید کرد: «در دانشگاه این نکته بسیار مهم است که استاد، دانشجو و کارمند هدف دانشگاه بدون دخانیات را دنبال کنند. بسیاری از دانشجویان با تأسی از استادان، دانشجویان سال‌های بالاتر و یا کارمندان رفتار و منش خود را تغییر می‌دهند و یا تقلید می‌کنند، البته بحران سنی دانشجویان و یا اقتضائات اجتماعی نیز ممکن است این موضوع را ایجاب کند. بنابراین، اندیشه دانشگاه بدون دخانیات مقدمه‌ای برای داشتن جامعه بدون دخانیات است که اگر خوب اجرا شود، شاید کسانی هم که دخانیات مصرف می‌کردند با ورود به دانشگاه این عمل را به گونه‌ای ناپسند و به دور از رفتار اجتماعی بدانند و حتی در زندگی و حریم خصوصی خود نیز آن را اعمال کنند».
اطراف دانشگاه باید عاری از فضاهای دسترسی به دخانیات شود
مدیر کل امور حقوقی دانشگاه در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: «من مخالف با این رویکرد هستم که در دانشگاه مکان‌هایی برای استفاده از دخانیات در نظر گرفته شود، چون ممکن است با تعبیه این مکان‌ها ابتدا افرادی که به آنجا می‌روند مورد نکوهش اطرافیان قرار بگیرند، اما وقتی یک رفتاری شایع می‌شود دیگر آن رفتار ناپسند نخواهد بود و این‌گونه مکان‌ها به یک محلی دائمی برای مصرف دخانیات تبدیل خواهند شد. همچنین اطراف دانشگاه باید عاری از فضاهای دسترسی به دخانیات شود، باید برای توزیع دخانیات در شهر چاره‌ای اندیشه شود و این محل‌ها نباید خیلی در دسترس دانشجو و نزدیک دانشگاه‌ها و خوابگاه‌ها قرار بگیرند».
دانشیار حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی افزود: «ممکن است این پرسش مطرح شود که این رویکرد چه فایده‌ای به همراه خواهد داشت، کسی که بخواهد سیگار مصرف کند می‌تواند آن را از قبل تهیه کرده و حتی در محیط دانشگاه و خوابگاه هم استفاده کند. به هر حال همین‌که افراد با فرهنگ صحیح مدیریت شهری و مدیریت فضاهای دانشگاه مواجه می‌شوند و ملاحظه می‌کنند که در این مکان‌ها عرضه دخانیات محدود و یا ممنوع است، این رویکرد می‌تواند انگیزه‌ای را در یک جوان دانشجو برای ترک سیگار و یا نرفتن او به سمت مصرف آن، ایجاد کند».
فرهنگسازی و ضمانت اجرای قانونی از الزامات دستیابی به دانشگاه بدون دخانیات
وی فرهنگسازی را مقدم بر برخوردها و کنش‌های قانونی برشمرد و تصریح کرد: «اما مشروط بر اینکه بعد از این مقدمه یک ضمانت اجرای قانونی هم ایجاد شود وگرنه اگر بخواهیم انتظار داشته باشیم که این مسأله فقط از طریق فرهنگسازی و یا صرفاً از راه اعمال قانون بخواهد حل شود، می‌تواند ناسازگاری‌هایی را به همراه آورد. به لحاظ فرهنگسازی مهمترین نقش را حاضران در دانشگاه یعنی استادان، کارمندان و دانشجویان دارند، می‌توان با قطعیت گفت دانشجویی که بداند استادش دخانیات مصرف می‌کند، این کار را درست تلقی خواهد کرد. بنابراین، نخستین گام‌های فرهنگی را همین رفتارهای کارکنان سطوح مختلف دانشگاه و دانشجویان می‌سازند».
دکتر محسنی با بیان اینکه بخش فرهنگی با استفاده از گستردگی شبکه‌های اجتماعی می‌تواند عدم مصرف دخانیات را ترویج دهد، عنوان کرد: «این کار می‌تواند با تبیین عوارض مصرف سیگار و آگاهی‌سازی در این زمینه صورت بگیرد. البته دوباره تأکید می‌کنم در این میان نقش استادان و کارمندان بسیار تأثیرگذار خواهد بود، هر چند ممکن است هر شخصی رفتار خود را داشته باشد، برخی با این موضوع با بی‌تفاوتی برخورد کنند و یا برای افرادی دیگر مهم باشد و به لحاظ وظیفه انسانی خود و جهت منع دیگران از مصرف دخانیات رویه‌ای را اتخاذ کنند. به نظر من توسعه فعالیت‌های ورزشی، تهیه گزیده‌های آموزشی کوتاه درباره عوارض سیگار بر بدن انسان و اطرافیان و حتی به لحاظ اقتصادی می‌تواند، مؤثر واقع شود. البته توصیه من گسترش فعالیت‌های ورزشی است، اما باید این را هم در نظر گرفت که تحت هیچ شرایطی ورزش با دخانیات قابل جمع نیست».
جوانان ما نیاز به توجه، همراهی و همفکری دارند
مدیر کل امور حقوقی دانشگاه با اظهار اینکه دانشجویان از بی‌تفاوتی استادان و کارمندان خشنود نمی‌شوند، افزود: «یعنی ممکن است برخی از این بی‌تفاوتی‌ها باعث شود تا یک جوان دانشجو بیشتر به سراغ کارهایی همچون مصرف دخانیات برود. خودم تجربه‌ای در برخورد با یکی از دانشجویان که سیگار مصرف می‌کرد داشتم و از او خواستم که دیگر این کار را انجام ندهد، آن دانشجو بعد از من تشکر کرد و گفت ممنونم که یکی من را دید و این موضوع را گوشزد کرد. یعنی می‌خواهم بگویم که جوانان ما نیاز به توجه، همراهی و همفکری دارند و استاد همانگونه که باید خوب تدریس کند و در زمینه‌های مختلف برای نسل جوان الگوی مناسبی باشد، اگر ضرورت ایجاب کند باید هشدارهای لازم را در خصوص برخی از اقدام‌ها و یا رویکردها به آنان بدهد».
بر اساس قوانین عمومی طی شرایطی، نگاه جرم‌انگارانه به مصرف دخانیات شده است
دانشیار حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، در بخش دیگری از سخنان خود ضمن تبیین مستندات قانونی منع مصرف دخانیات و ضمانت اجراهای آن، به اظهارنظر اداره کل امور حقوقی در این زمینه اشاره کرد و گفت: «بر اساس قوانین عمومی طی شرایطی، نگاه جرم‌انگارانه به مصرف دخانیات شده است و اقدامی که در حوزه وظایف اداره حقوقی درباره دانشگاه بدون دخانیات صورت گرفت و در سطح دانشگاه نیز ابلاغ شد، بررسی و رفع ابهام درباره این پرسش مطروحه بوده که آیا سیگار کشیدن در محوطه دانشگاه مجاز است یا خیر و اگر منع شده، مستند ممنوعیت چیست و شامل چه محل‌ها و اشخاصی می‌شود؟ با بررسی‌های صورت گرفته در این اداره کل، بر اساس مستندات قانونی در اظهارنظر شماره ۷۲۳۲۵۲۴، تاریخ هجدهم آذرماه ۱۳۹۸ این‌گونه عنوان شد که «قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات» مصوب ۱۳۸۵ به طور کلی به مصرف، تولید و توزیع دخانیات می‌پردازد. درباره مصرف دخانیات، این قانون در ماده ۱۳ به منظور رعایت بهداشت و تندرستی، ضمانت اجرای استعمال دخانیات در نهادهای موضوع ماده ۱۸ قانون رسیدگی به تخلفات اداری را که شامل دانشگاه و محوطه آن نیز می‌شود، برای «کارکنان» واکنش اداری به شرح بند الف آن ماده مقرر نموده و برای «سایر مرتکبین» جزای نقدی پیش‌بینی کرده است. عبارت «سایر مرتکبین»، شامل عضو هیأت علمی، دانشجو و دیگر مراجعه‌کنندگان به دانشگاه نیز می‌شود».
دکتر محسنی ادامه داد: «همچنین در این اظهارنظر قید شده، بدیهی است عدم رعایت این قانون، تخلف از شأن دانشجویی یا شأن اعضای هیأت علمی، حسب مورد برابر بند ۵ قسمت دال ماده ۶ آئین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی مصوب ۱۳۷۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی و بند ۱۱ ماده ۷ قانون مقررات تخلفات انتظامی اعضای هیأت علمی سال ۱۳۶۴ مجلس شورای اسلامی است. مقصود از اماکن عمومی در تبصره ۱ ماده ۱۳ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، با عطف توجه به آئین‌نامه اماکن عمومی مصوب ۱۳۶۳ با اصلاحات بعدی، مفهوماً اماکنی است که قابل اختصاص به شخص یا کس خاصی نباشد و همگان در آن حق حضور دارند. برابر آن تبصره برای استعمال دخانیات در «اماکن عمومی» و «وسایل نقلیه عمومی» کیفر پیش‌بینی شده است و اگر چنین اماکنی در دانشگاه باشد یا چنین وسایلی در دانشگاه تردد کند، مشمول حکم مقنن است».
بخشی از بی‌توجهی به دانشگاه بدون دخانیات ناشی از بی‌اطلاعی به رفتارهای قانونی است
وی با بیان اینکه ابلاغ اظهارنظر اداره کل امور حقوقی با استقبال بسیاری از کارکنان روبه‌رو شد، خاطرنشان کرد: «باید گفت بخشی از بی‌توجهی به دانشگاه بدون دخانیات ناشی از بی‌اطلاعی به رفتارهای قانونی است، یعنی ما واکنش‌های قانونی را نمی‌دانیم و با توجه به اینکه سابقه مواجهه و مبارزه با دخانیات در دانشگاه هم بیشتر در حوزه فرهنگی تمرکز داشته و در سایر بخش‌ها به‌صورت تذکر اعمال می‌شده، البته آن هم مؤثر بوده است، فکر می‌کنم که گام به گام می‌توان این مسأله را پیش‌برد و به اجرای الزام دانشگاه بدون دخانیات به نحوی‌که مایه افتخار همگان باشد، کمک کرد. قطعاً دانشگاه می‌تواند درباره اجرای قوانین شیوه نامه‌های خوبی را تدوین کند».
مدیر کل امور حقوقی دانشگاه با تأکید بر اینکه دانشگاه بدون دخانیات در دانشگاه تهران باید به گونه‌ای اجرا شود که جنبه ملی به خود بگیرد، گفت: «در قانون از واژه «مبارزه ملی» استفاده شده است، یعنی همه تکلیف دارند که این قانون را به اجرا درآورند. اما در دانشگاه بخش فرهنگی، دانشجویی و مرکز مشاوره می‌توانند به‌صورت جدی در اجرای این قانون فعالیت کنند و در حوزه حقوقی و اداری نیز اداره کل حقوقی می‌تواند ابهامات مواردی که گزارش می‌شود را برطرف کند. این نکته را می‌خواهم تأکید کنم دانشگاه بدون دخانیات در دانشگاه تهران باید به‌گونه‌ای اجرا شود که جنبه ملی به خود بگیرد، اما دستیابی به این هدف بدون اراده و همکاری اعضای هیأت علمی، کارکنان و دانشجویان امکان‌پذیر نخواهد بود و این را من یک تکلیف عمومی می‌دانم. در هر صورت این پیشنهاد هم می‌شود که در این راستا دانشگاه یک واحدی را ایجاد کند تا گزارش‌هایی از موفقیت‌ها، دستاوردها و همکاری کارکنان و دانشجویان توسط آن واحد تهیه شود و گزیده‌هایی از فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و اداری را در فضای مجازی و سایت دانشگاه منتشر کند».
هیچ قانون خوبی بی‌نیاز از اجرای خوب نیست
دانشیار حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی با یادآوری اینکه هیچ قانون خوبی بی‌نیاز از اجرای خوب نیست، افزود: «یعنی اگر بهترین قانون هم تدوین شود، اما به اجرا در نیاید و یا اینکه درست اجرا نشود، همانند این است که اصلاً قانونی نداشته‌ایم. در کل جامعه تجربه ما درباره اجرای قوانینی همچون مبارزه با دخانیات با سابقه زیادی همراه نیست، البته دانشگاه هم بخشی از جامعه است. ممکن است نهادها یا سازمان‌های نظم‌گرایی همچون ارتش و پادگان باشد که بتواند به خوبی مسأله مبارزه با دخانیات را در داخل خود کنترل و الزامات را اجرا کند، ولی روشن است که دانشگاه چنین محیط یا ساز و کاری ندارد تا این کنترل‌ها در آن اعمال شود. دانشگاه یک محیط علم و دانش است پس باید از راه فرهنگ و اندیشه توفیق کسب کند. اما به هر حال تجربه دانشگاه در کنترل، نظارت و شیوه مبارزه با مصرف دخانیات تجربه‌ای تازه است، این‌گونه بگویم ما تازه در ابتدا و شروع راه هستیم و برای دستیابی به اهداف آن باید به کارهای فرهنگی که قدمت بیشتری دارند اهمیت و قدرت بیشتری داده شود و در کنار آن، کارهای حقوقی هم که شاید بتوان گفت قدمت کمتری دارند را نیز مورد توجه قرار دهیم».
وی اظهار کرد: «ما باید مصرف دخانیات را به‌عنوان یک رفتار خلاف شئونات دانشجویی، کارمندی و هیأت علمی در دانشگاه اعلام کنیم و گاهی اوقات هم به مواردی که گزارش می‌شود، بپردازیم. یعنی در ابتدا از طریق راهکارهای فرهنگی، ورزشی، هنری و اجتماعی به این موضوع رسیدگی کنیم، اما در نهایت اعمال قانون را هم به‌عنوان آخرین گام درباره کسانی‌که در دانشگاه سیگار می‌فروشند، دیگران را به استفاده از آن تشویق می‌کنند و یا با مصرف سیگار سلامت و تندرستی اطرافیان را به خطر می‌اندازند، برخورد کنیم. البته پس از اتخاذ این رویه، حقوقدانان، رفتارشناسان، جامعه‌شناسان و روان‌شناسان باید دوره‌ای از رفتار دانشگاه در مواجهه و مبارزه با سیگار را مطالعه کنند تا مشخص شود به طور مثال این رفتار، در بازه زمانی شش ماه تا یکسال آیا موجب کاهش مصرف دخانیات شده، تأثیری نداشته و یا اینکه برعکس منجر به افزایش مصرف آن شده است که آن موقع باید فکرهای جدی‌تر واندیشه‌های بنیادی‌تری مورد توجه قرار بگیرد و چاره‌های بهتری انتخاب شود. اما باز تأکید می‌کنم نخستین اقدام می‌تواند راهکارهای فرهنگی و دوستانه مبتنی بر نصیحت و تذکرهای سازنده باشد و در نهایت راهکارهای حقوقی و قانونی اجرا شود، اما حتماً باید بازخوردهای بعدی آن بررسی شود».
دکتر محسنی در ادامه تصریح کرد: «همه قوانین ما در حوزه قوانین خاص دانشجویی به دو مسأله خوب ورود می‌کنند، یکی مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی که قطعاً برخورد می‌شود و دوم شأن و شئونات، در هرجایی که تصمیم‌گیرنده نتواند بر اساس بندهای قانونی تصمیم لازم را اتخاذ کند، می‌تواند آن رفتار را خلاف شئون بداند. ما در حوزه استادان، دانشجویان و کارمندان در مورد مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی هیچ خلأ قانونی نداریم چون به صراحت آمده و اجرا هم می‌شود، اما در خصوص دخانیات خلأ داریم که باید به قوانین عمومی همانند «قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات» مراجعه شود. البته شاید لازم است که در آئین‌نامه‌های دانشگاه علاوه بر رفتار خلاف شئون به خود دخانیات هم اشاره شود، یعنی صریحاً عنوان شود مصرف، توزیع و یا خرید و فروش دخانیات در محیط دانشگاه ممنوع است و مستوجب واکنش انتظامی، انضباطی و یا اداری مشخص خواهد بود».
دانشگاه بدون دخانیات شامل همه فضاهای مرتبط با دانشگاه می‌شود
مدیر کل امور حقوقی دانشگاه با عنوان اینکه دانشگاه بدون دخانیات شامل همه فضاهای مرتبط با دانشگاه می‌شود، خاطرنشان کرد: «اینکه دانشگاه تهران یک دانشگاه بدون دخانیات است، هیچ جایی برای آن تابلو زده نشده، البته شاید هم نیازی نباشد، اما حال که این‌گونه است ما باید خودمان این مسأله را ترویج دهیم. یعنی همه باید بدانند که حتی اگر دخانیات مصرف می‌کنند موقع ورود به دانشگاه نباید این کار را انجام دهند و این باید در سطوح مختلف کارکنان، دانشجویان و عموم مردم که به دانشگاه مراجعه می‌کنند جا بیفتد و البته برای رسیدن به آن نقطه باید کار زیادی صورت بگیرد. خیلی‌ها فکر می‌کنند فقط در داخل ساختمان‌های دانشگاه نمی‌توانند سیگار بکشند، یعنی در فضاهای باز اطراف دانشگاه می‌توانند، شاید اگر ما در این فضاها هم تابلوهای منع سیگار را نصب کنیم، بتوانیم این قلمرو را افزایش دهیم و این کار باید انجام شود و این مفهوم را برساند که دانشگاه بدون دخانیات شامل همه فضاهای مرتبط با دانشگاه است. چون ما ابزارهای بازرسی نداریم، بیشتر اقداماتی که انجام می‌دهیم باید هشداری باشد که می‌تواند گسترش پیدا کند».
دانشیار حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی در پایان سخنان خود با بیان اینکه در دانشگاه‌های خارج از کشور هم فرهنگسازی قوی و هم اعمال قانون صورت گرفته است، تأکید کرد: فرهنگسازی و قانون باید با هم اجرا شود، ضمن اینکه باید استادان را تشویق کنیم برای داشتن نقش فعال در هدایت دانشجویان، بلکه خود دانشگاه هم باید از روش‌های ارتباطی جدید استفاده کند و در این زمینه از مشارکت دانشجویان، استادان و کارمندان حتماً بهره‌مند شود. در حال حاضر فکر می‌کنم که هشدار در دانشگاه کمرنگ است، بیشتر فرض بر این است که همه می‌دانند اما بعید می‌دانم همگان از الزامات و تبعات قانونی مصرف دخانیات آگاه باشند و این را یک وظیفه ملی بدانند. دانشگاه هر چه بیشتر در حوزه بهداشت، سلامت و تندرستی کار فرهنگی و اجرایی انجام دهد به اهداف خود نزدیک‌تر خواهد شد. دانشگاه تهران باید با الزام دانشگاه بدون دخانیات، این موضوع را در درون خود نهادینه کند و در ابتدا عنوان کند که من نمی‌خواهم در درون محیط من کسی سیگار استفاده کند، بعد می‌تواند با توجه به نقش سازنده‌ای که دارد این فرهنگ را در جامعه اشاعه دهد. دانشگاه باید برای سالم نگه‌داشتن محیط خود الزامات قانونی و فرهنگی را با دقت اجرا کند».
