شفافیت مسئولان در نظام اسلامی از مسائل ضروری است که دین مبین اسلام بر آن تاکید و دستور داشته است و محدوده آن نیز به غیر از موارد نظامی و امنیتی، شامل همه مسائل مرتبط با مردم می‌شود.
این مساله که بیانگر جایگاه مردم در نظام اسلامی و نوع رابطه مسوولان با مردم است، مطالبه رهبر حکیم انقلاب اسلامی از مسئولان قوا و دیگر کارگزاران نظام است، بر همین اساس ایشان بارها در مقاطع مختلف بر مساله شفافیت تاکید کرده‌اند.
فضایی را تصور کنید که غبارآلود و مه‌آلود است و چیزی قابل مشاهده و شفاف نیست. در فقدان شفافیت، منابع و سرمایه‌ها بر اثر گسترش فساد هدر رفته و اعتماد مردم و سرمایه اجتماعی تحلیل می‌رود، علاوه بر آن گسترش انواع فساد به تعامل مدنی و سازنده جامعه با حاکمیت آسیب رسانده و آزادی‌های بنیادین مردم نقض شده و مورد تعرض قرار می‌گیرد.
رانت‌خواری‌های گسترده، قاچاق کالا، افزایش بدون دلیل قیمت‌ها، سوداگری در بخش مسکن و ارز، زمین‌خواری‌های گسترده در صورت نبود شفافیت اطلاعات است. در فضای غیرشفاف، سواستفاده‌های بسیاری انجام می‌شود.
جامعه ما اکنون با چالش‌های ناشی از عدم شفافیت گریبانگیر است.در یک مثال ملموس می‌توان گفت که در سال‌های اخیر یکی از عوامل تلاطم بازار، عدم شفافیت است که اعتماد عمومی و سرمایه‌های اجتماعی را دچار لطمه کرده است، در برخی مقاطع مردم مشاهده می‌کردند فردی یک شبِ و با استناد به برخی اطلاعات خاص، سلطان فلان موضوع می‌شد، بنابراین تلنبار این مسایل و موارد اینچنینی باعث می‌شود که اعتماد مردم دچار خدشه شود.
در این گزارش تلاش شده است، بحث شفافیت در بخش‌هایی از بیانات رهبر انقلاب اسلامی مورد واکاوی قرار گیرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای روز دوشنبه (۹۷/۷/۲۳) در ابتدای جلسه درس خارج فقه، فرازی از نامه حضرت امیرالمومنین (ع) خطاب به مسئولان و فرماندهان نظامی را خواندند و این نامه را به‌مثابه دستورالعملی برای همه مدیران نظام اسلامی مطرح کردند. در فرازی از این نامه، موضوع شفافیت مسئولان مطرح شده است: «اَلا وَ اِنَّ لَکُم عِندِی اَن لَا اَحتَجِبَنَّ دُونَکُم سِرّاً اِلّا فی حَرب»، «بدانید حقّ شما بر من است که چیزی را از شما جز اسرار جنگ پنهان ندارم.»
رهبر معظم انقلاب بر این نکته تاکید کردند که مسئولان جز در موارد نظامی، امنیتی و اموری که با دشمن مقابله داریم، باید شفاف باشند و هیچ رازی را از مردم پنهان نکنند.
رهبر معظم انقلاب بر این نکته تاکید کردند که مسئولان جز در موارد نظامی، امنیتی و اموری که با دشمن مقابله داریم، باید شفاف باشند و هیچ رازی را از مردم پنهان نکنند
معنای شفافیت
معنای شفافیت این است که «مسئول در جمهوری اسلامی عملکرد خودش را به‌طور واضح در اختیار مردم قرار بدهد.» (۱۳۸۸/۰۶/۲۹) البته این شفافیت یک معنای غلطی هم از آن برداشت می‌شود به‌طوری که به بهانه شفافیت، مسائلی را به اشخاص نسبت دهند که هنوز ثابت نشده است، «اینکه ما بیاییم این و آن را بدون اینکه اثبات شده باشد، بگیریم زیر بار فشار تهمت و چیزهایی را به آن‌ها نسبت بدهیم که ممکن است در واقع راست باشد، اما تا مادامی که ثابت نشده است، ما حق نداریم آن را بیان کنیم.» عمده این تهمت‌ها و نسبت‌های ناروا، کار رسانه‌های دشمن است، دشمن هیچ‌گاه در پی بازگو کردن حقایق نبوده و اساساً این دشمن است که با شفاف‌سازی مشکل دارد. «دشمنان ملت از شفاف بودن فضا ناراحتند؛ فضای شفاف را برنمی‌تابند؛ فضای غبارآلود را می‌خواهند. در فضای غبارآلود است که می‌توانند به مقاصد خودشان نزدیک شوند و به حرکت ملت ایران ضربه بزنند.»
سرچشمه این دستور شفافیت از اسلام است. کسانی که ادعا می‌کنند ما هرچه حرف خوب است از غربی‌ها یاد گرفته‌ایم، این‌ها قرآن و معارف اسلامی را مطالعه نکرده‌اند.(۱) امیرالمومنین به فرماندار خود -مالک اشتر- چنین دستور می‌دهد که «هرگاه رعیت گمان ستمی بر تو ببرد آشکارا عذرت را به آنان ارائه کن، و به اظهار عذر، گمان‌های آنان را از خود بگردان.» این دستور عام و فراگیر است که حضرت در جایی دیگر قیدی برای آن بیان می‌کنند و در نامه به امیران سپاه خود می‌گویند که «حق شما بر من این است که امری را از شما پنهان ندارم مگر مواردی که مربوط به اسرار جنگ است.»(۲) اگر مسائل نظامی در ملأ عام گفته شود، دشمن نیز از آن مطلع می‌شود و در آن صورت بر ضد اسلام استفاده خواهد کرد.
در ادامه مصادیقی از دستورات رهبر معظم انقلاب در مورد شفافیت ارائه می‌شود.
شفافیت در سیاست
بیان شفاف مواضع سیاسی مهم‌ترین رویکردی است که انقلاب اسلامی بدان عامل است و مسئولان باید مواضع انقلاب را شفاف بگویند. امام خمینی (رحمه‌الله) در حرکت خود با هیچ‌کس رودربایستی نداشت و صریح و شفاف موضع خود را اعلام می‌کرد. امام گفت سلطنت موروثی باید برود؛ حرف خود را صریح می‌گفت. «اصول انقلاب، مبانی انقلاب، ارزش‌های انقلاب، به‌شکل صریح و شفّاف مورد تکیه باید قرار بگیرد. همچنان‌که امام بزرگوار این‌جور بود؛ امام از اوّلِ شروع نهضت، همه حرف خود را صریح، بدون ابهام بیان کرد.»(۳) «در مقابل مخالفان، در مقابل دوستان، در مقابل دشمنان، مواضع جمهوری اسلامی باید مواضع شفّافی باشد.» نه‌تنها در بیان مواضع باید شفاف بود بلکه در مواردی که باعث پدیداری شک و شبهه می‌شود باید در مرزبندی با دشمنان دین و انقلاب نیز شفاف بود. «اسلام می‌گوید با دشمنانِ متعرض بایستی با قدرت برخورد کرد؛ باید مرزبندی روشن و
شفاف با آن‌ها به وجود آورد.»(۴) «اگر کسی مرزبندی شفاف نمی‌کند، قدرِ خودش را کاهش می‌دهد؛ اگر گرایش پیدا می‌کند، از دائره خارج می‌شود.»(۵)
شفافیت در ارتباط با مردم
اگر در اموری که به زندگی مردم مربوط می‌شود شفافیت از سوی دولتمردان صورت پذیرد، جلوی بسیاری از بدگمانی‌ها و اختلاف‌ها را خواهد گرفت. شفافیت، اعتماد مردم به حکومت را افزایش می‌دهد. در این رویکرد مردم جدای از حکومت نیستند؛ همه‌چیز با آن‌ها در میان گذاشته خواهد شد؛ «هم به مردم اطلاع‌رسانی کنید، خبر دهید و پیشرفت‌ها را بگویید؛ هم اگر واقعاً موانعی وجود دارد، آن‌ها را هم شفاف با مردم در میان بگذارید.»(۶) مردم باید بدانند مشکلات کشور چیست که در این صورت بتوانند در حل مشکلات به دولت کمک کنند؛ «با مردم حرف بزنید، مسائل را به مردم بگویید، بگویید که دشمن می‌خواهد از رخنه اقتصادی استفاده کند، بگویید البته ما مشکلات اقتصادی‌ای داریم، دشمن می‌خواهد از این استفاده کند، ما نخواهیم گذاشت و به کمک شما احتیاج داریم.» (۱۳۹۷/۰۴/۲۴)
اگر در اموری که به زندگی مردم مربوط می‌شود شفافیت از سوی دولتمردان صورت پذیرد، جلوی بسیاری از بدگمانی‌ها و اختلاف‌ها را خواهد گرفت
شفافیت در اقتصاد
با توجه به اینکه در مسائل اقتصادی، کشور درگیر یک جنگ اقتصادی است و بدین ترتیب مساله اقتصاد، اولویت درجه یک کشور محسوب می‌شود، «شفافیت» نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند. یکی از مراحل این است که فضای اقتصاد کشور برای حضور مردم شفاف باشد. در واقع مسیر اقتصادی کشور اگر بخواهد متکی به دولت باشد، رسیدن به نتایج بسیار زمان‌بر خواهد بود.سیاست‌های اصل ۴۴ برای استفاده از همین کمک مردمی تدوین شد که لازمه آن، تهیه سازوکار مشخص و شفاف برای استفاده از ابتکار و فکر و نیروی مردم خواهد بود.(۷) مساله شفافیت اقتصاد کشور در سیاست‌های کلی امنیت اقتصادی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی برنامه‌ی ششم توسعه نیز آمده است.
مساله حمایت از تولید و سرمایه‌گذار یکی از مولفه‌هایی است که راه‌حل مشکلات اقتصادی کشور است. در همین راستا «ثبات و شفافیت و انسجام سیاست‌ها و مقررات اقتصادی»(۸) باید رعایت شود؛ «مقررات را بایستی شفاف کرد که جای توجیه و تبدیل و تعبیر و تاویل نباشد. راه‌های تقلب بسته بشود، جلوی کسانی که اهل سوءاستفاده از ظواهر قوانین هستند، گرفته شود.» (۹)
روی دیگر فعالیت اقتصادی، جلوگیری از مفاسد اقتصادی است. اگر اطلاعات اقتصادی کشور شفاف باشد، فرصت سوءاستفاده‌ها بسته خواهد شد. «اگر چنانچه وضع اجتماع، وضع اقتصادی کشور مثل یک خانه بی در و دروازه‌ای بود که هر که خواست آمد، هرجور خواست عمل کرد، هرچه خواست برد، خورد، خب معلوم است، انسانِ نجیبِ شایسته متینی که می‌خواهد از راه حلال ارتزاق کند، طبعاً جلو نمی‌آید. شفاف‌سازی، شرط اصلی این فسادستیزی است؛ باید شفاف‌سازی بشود.»(۱۰)
«بایستی فعالان بخش خصوصی بدانند فرصت‌های سرمایه‌گذاری کجاهاست، کدام‌هاست؛ همه مطلع باشند، استفاده‌های ویژه‌خوارانه نشود. محصور بودن اطلاعات، محدود بودن اطلاعات به بعضی از افراد، دون بعضی، موجب ویژه‌خواری‌های عجیبی می‌شود که گاهی ثروت‌های بادآورده یک‌شبه را برای افرادی که سوءاستفاده‌چی هستند، فراهم می‌کند؛ به‌خاطر اینکه اطلاع دارند که بناست فلان کالا بیاید، فلان کالا تولید بشود، فلان کالا جلویش گرفته بشود، قیمت فلان کالا بالا برود یا پایین بیاید، یا فلان قانون تصویب بشود. این‌هایی که مطلعند، سوءاستفاده می‌کنند. اطلاعات باید عمومی بشود. باید شفاف‌سازی اطلاعات صورت بگیرد.» (۱۱)
مرحله بعدیِ فسادستیزی، شفافیت در برخورد با مفسدان است. «واقعاً با فساد مبارزه بشود... ما باید برخورد کنیم بعد برخورد را به مردم بگوییم، یک نفر فاسد را پیدا کنیم یا یک گروه فاسد را پیدا کنیم، برخورد قانونی قوی رضایت‌بخش بکنیم، بعد همین را به اطلاع مردم برسانیم، بگوییم این کار اتفاق افتاد؛ این خوب است.» (۱۳۹۷/۰۴/۲۴)
شفاف‌سازی در مسایل شهری
شهرداری‌ها همواره در معرض افراد فرصت‌طلب و سودجو قرار دارند، اما ارتباط با مردم و دسترسی آسان آنان به مدیران شهرداری‌ها، موجب می‌شود زمینه بسیاری از فرصت‌طلبی‌ها از بین برود.
شفاف‌سازی هزینه‌ها و بودجه‌های شهرداری، رعایت بیت‌المال، پرهیز از تجملات و تأثیر نگذاشتن گرایش‌ها و اختلاف نظرهای سیاسی بر کارها و خدمت به مردم الزامی است. (۱۳۸۶/۰۴/۰۴)
--------------------------------
منابع:
۱) نهج البلاغه، نامه ۵۳ « وَ إِنْ ظَنَّتِ الرَّعِیَّةُ بِکَ حَیْفاً فَأَصْحِرْ لَهُمْ بِعُذْرِکَ وَ اعْدِلْ عَنْکَ ظُنُونَهُمْ بِإِصْحَارِکَ.»
۲) این عبارت در دو منبع و با اختلاف جزئی آمده است: ۱) نهج البلاغه، نامه ۵۰؛ « اَلا وَ اِنَّ لَکُمْ عِنْدی اَنْ لااَحْتَجِزَ دُونَکُمْ سِرّاً اِلاّ فی حَرْب» ۲) امالی طوسی، ص۲۱۷؛ «ألا وَ إنَّ لَکُم عِندِی أن لا أحتَجِبَنَّ دُونَکُم سِرّاً إلّا فی حَربٍ».
۳) بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش ۱۳۹۲/۱۱/۱۹
۴) بیانات در دیدار مردم بوشهر ۱۳۸۹/۰۴/۰۵
۵) بیانات در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها ۱۳۸۹/۰۴/۰۲
۶) بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت ۱۳۸۱/۰۶/۰۴
۷) بیانات در اجتماع بزرگ مردم کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۰
۸) بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ۱۳۸۵/۰۳/۲۹
۹) بیانات در دیدار مسئولان اقتصادی و دست‌اندرکاران اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی ۱۳۸۵/۱۱/۳۰
۱۰) بیانات در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ۱۳۹۲/۱۲/۲۰
۱۱) بیانات در دیدار فعالان بخش‌های اقتصادی کشور ۱۳۹۰/۰۵/۲۶
۱۲) پایگاه اطلاع‌رسانی www.khamenei.ir
این مطلب نخستین بار در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) منتشر شده است.
