طالبان کلیت معاهده آبی سال ۱۳۵۱ را قبول دارد/ مذاکرات بین دو کشور، دو محور اساسی داشت / تشریح اختلاف نظر‌های موجود میان طرفین/ قبلا حقابه «هامون» موضوعیت نداشت و حالا دارد

بعد از مدت‌ها کشمکش و در شرایطی که تنش آبی بین دو همسایه می‌ر فت به تنش در ابعاد دیگر هم برسد، سرانجام مقامات دو کشور با یکدیگر به گفت‌وگو نشستند و به توافقی دست یافتند که حالا جزییات تازه‌ای از آن منتشر شده است.

به گزارش «تابناک»؛ با سفر ملا عبدالغنی برادر، معاون رییس‌الوزرا طالبان در راس هیاتی به کشورمان، علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان با ایشان نشستی برگزار نمود که محور اصلی آن، تامین حقابه هیرمند بود؛ رودی که از همسایه شرقی کشورمان سرمنشا می‌گیرد و در پایین دست آن، استان سیستان و بلوچستان ایران قرار دارد که سالهاست در نتیجه خشکسالی، حال و روز خوشی ندارد و با مصائب گوناگون دست به گریبان است.

البته هیرمند در انتهای مسیر خود به دریاچه هامون می‌ریزد و عامل حیات این پهنه آبی یگانه است. مجموعه‌ای از سه دریاچه مجزا که یکی از آن‌ها کاملا در محدوده مرز‌های کشورمان واقع شده و دو تای دیگر در مرز دو کشور همسایه قرار دارند و از این رو یک دریاچه تلقی شده و با نام «هامون» در گذر زمان در تاریخ ثبت شده‌اند که هر ساله در فصل بارندگی‌ها آنچنان مملو از آب می‌شوند که به هم پیوند می‌خورند و یک دریاچه عظیم و بی نظیر را شکل می‌دهند که مامن پرندگان مهاجر هم می‌شود.

روایاتی که مربوط به گذشته‌های نه چندان نزدیک است، زیرا سال هاست که تقریبا اثری از هامون به چشم نمی‌خورد؛ دریاچه‌ای که یکی از دلایل محو شدنش، تامین نشدن حقابه آن از هیرمند است؛ از رودی که حالا در افغانستان چند نمونه از عظیم‌ترین سازه‌های موجود در آن کشور، سد‌های احداث شده در مسیر هیرمند است و دولتمردان افغانستان با بی توجهی به معاهده‌ای که با کشورمان دارند، دریچه‌های این سد‌ها را برای رهاسازی حقابه ایران باز نمی‌کنند.

البته در سال‌ها و حتی دهه‌های اخیر، خشسکالی وسیعی بر منطقه حاکم شده و شاهد کاهش چشمگیر نزولات جوی بوده ایم که کاهش دبی هیرمند را هم موجب شده است؛ اما دولتمردان همسایه به این بهانه، گاه به کل بی خیال دادن حقابه ایران شده اند تا جایی که همواره حل این مشکل، یکی از دستورکار‌های جدی در روابط دو کشور بوده و هربار بحران خشکسالی اوج گرفته و مردم به مشکلات بیشتری دچار شده اند، تنش بین دو کشور افزایش یافته است.

مثل اتفاقی که در تابستان اخیر شاهدش بودیم و کار به جایی رسید که رئیس جمهور کشورمان صریح‌تر از هر زمانی در خصوص ملزم شدن افغانستانی‌ها به رعایت معاهده فیمابین سخن گفت و در مقابل، برخی مقامات طالبان پاسخی نامطلوب به طرح این مساله دادند. وضعیتی که حالا به نظر می‌رسد به بهترین شکل از آن عبور کرده ایم تا جایی که مقامات دو کشور در پی مذاکره صمیمانه با یکدیگر، بر تشکیل کارگروه مشترک برای حل مشکل به توافق رسیده اند؛ توافقی که حالا جزییات جالب توجهی از آن منتشر شده است.

دو محور مذاکره ایران و طالبان

علی محمد طهماسبی، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست و دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری، هماهنگی و مدیریت پدیده گرد و غبار در گفت‌وگو با ایلنا در این باره گفت: از مهمترین موضوعات مطرح‌ در این نشست، نخست، بررسی شرایط تامین حقابه رودخانه هیرمند و تالاب هامون توسط کشور همسایه و دوم، اعلام آمادگی ایران برای انجام اقدامات میدانی به‌منظور تثبیت کانون‌های گرد و غبار در افغانستان بود.

وی افزود: روز قبل از دیدار سلاجقه و ملا برادر هم نشستی بین برخی مقامات سازمان محیط‌ زیست با افراد زیرمجموعه آقای ملا برادر برگزار شد و توافق اولیه‌ای برای تشکیل یک کارگروه مشترک به‌منظور بررسی شرایط محیط‌ زیستی منطقه به دست آمد و قرار شد در این کارگروه حتما کارشناسان حوزه محیط‌ زیست افغانستان نیز حضور داشته باشند تا بتوانیم علمی‌تر و عملیاتی‌تر، اقدامات لازم برای مقابله با گرد و غبار در منطقه را آغاز کنیم.

دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار تاکید کرد که در نتیجه نشست برگزار شده، نوعی تفاهم اولیه شفاهی بین دو کشور درباره لزوم تخصیص حقابه ایران از رودخانه هیرمند به دست آمد و ملا برادر قول داد، به محض مساعد شدن شرایط زیست‌محیطی در بالادست، افغانستان روند رهاسازی را در آبی سال جاری آغاز کند تا حداقل بستر مجموعه تالاب‌های هامون مقداری مرطوب شود.

وی افزود: در این دیدار به اطلاع طرف افغانستانی رساندیم که در ایران، چند سالی است ستاد ملی مقابله با گرد و غبار دایر شده و در آن تمام دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط عضویت دارند و اقدامات لازم برای تثبیت کانون‌های گرد و خاک در سطح کشور و همچنین پژوهش‌ها و اقدامات عملی لازم برای مقابله با گرد و غبار در کشور‌های همسایه توسط این ستاد پیگیری می‌شود و تا کنون تجربیات زیادی در این حوزه در ایران به دست آمده است.

اختلاف نظر درباره نحوه تخصیص حقابه ایران در طول سال آبی

طهماسبی در ادامه گفت: مقامات افغانستان در مذاکرات تاکید می‌کنند که کلیت معاهده آبی منعقد شده بین دو کشور (در سال ۱۳۵۱) و رقم تعیین‌شده به عنوان ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال در شرایط نرمال بارندگی را به عنوان حقابه ایران قبول دارند، البته گاهی بهانه می‌آورند که با توجه به تداوم خشکسالی در سال‌های پیاپی، دیگر منابع آبی موجود در افغانستان به اندازه سال ۱۳۵۱ نیست؛ هرچند ما در پاسخ می‌گوییم با وجود کم شدن میزان بارندگی‌ها در سال‌های اخیر، باز هم طرف افغانستانی باید به نسبت کاهش میزان بارش‌ها از حقابه ایران کم می‌کرد، نه این که بخش عمده حقابه ایران را تخصیص ندهد.

وی افزود: اختلاف نظر دیگری که بین دولت ایران و حاکمیت افغانستان درباره حقابه وجود دارد، نحوه تخصیص رقم ۸۲۰ میلیون متر مکعب است، زیرا در معاهده تاکید شده که این میزان آب باید براساس یک دِبی پایه و مشخص در طول سال آبی به کشورمان وارد شود، اما در گذشته افغانستانی‌ها آبی را که نمی‌توانستد کنترل کنند و از کشورشان خارج می‌شد، به حساب حقابه ما می‌گذاشتند.

مشاور رئیس سازمان محیط زیست در ادامه گفت: آن‌ها هنوز هم معتقدند که می‌توانند حقابه ایران را به صورت سیلابی، یعنی هر زمان که رودخانه هیرمند بر اثر بارندگی‌ها موسمی دچار طغیان شد، به سمت کشورمان رهاسازی کنند و همان را به عنوان حقابه در نظر بگیرند. البته ما این نوع از تخصیص حقابه را قبول نداریم و به طرف مقابل تاکید کرده‌ایم که باید با تشکیل یک کارگروه کارشناسی مشترک، اختلاف نظر‌ها را برطرف کنیم.

در معاهده ۱۳۵۱، حقابه «هامون» موضوعیت نداشت

طهماسبی با تاکید بر این که در موضوع حقابه ایران از رودخانه هیرمند، علاوه بر لزوم تخصیص حقابه به کشورمان براساس معاهده سال ۱۳۵۱، باید حقابه محیط‌ زیستی مجموعه تالاب‌های هامون نیز در نظر گرفته شود، گفت: طرف افغانستانی به ما می‌گوید که وقتی بخشی از حقابه را به طرف ایران رهاسازی می‌کنیم، شما این آب را در چاه‌نیمه‌ها ذخیره می‌کنید و باید سهم محیط‌ زیست را نیز با مدیریت خودتان از همان آب رهاسازی‌شده تخصیص دهید.

وی افزود: ما این صحبت را نپذیرفته‌ایم و تاکید داریم، رقم ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال که در معاهده سال ۱۳۵۱ به عنوان حقابه ایران تعیین شده، صرفا مربوط به آب شرب و کشاورزی بوده و مساله حقابه محیط‌ زیستی در آن زمان موضوعیت نداشته است، چون در سال ۱۳۵۱ مجموعه تالاب‌های هامون چه در ایران و چه در افغانستان، کامل پر بوده و نیازی نبوده است که حقابه جداگانه‌ای برای تالاب‌ها در نظر گرفته شود.

مشاور سلاجقه در پایان تصریح کرد: البته این که مقامات ارشد دو کشور حاضر هستند، برای حل این اختلاف نظر‌ها جلسات دوجانبه‌ای را برگزار کنند، نکته مثبتی است، اما در هر صورت، هم مسئولان جمهوری اسلامی ایران و هم مقامات حاکمیت افغانستان، هر دو منافع ملی کشور خود را در نظر می‌گیرند و به همین دلیل، زمان می‌برد که بتوانیم به تفاهم قطعی در این زمینه دست پیدا کنیم. البته امیدواریم با تشکیل کارگروه کارشناسی و انجام مذاکرات بیشتر، بتوانیم به نتایج مشترکی درباره مساله حقابه برسیم.