«از همه رنگِ کاندیداها» در شهر فرنگِ فرهنگ؛ تئوریهای همسان، عملکردهای ناهمسان

«در این مملکت از سیب‌زمینی هم حرف بزنی سیاسی محسوب میشه» این مونولوگ از فیلم «چک» که اوایل دهه نود ساخته شده و به سیب‌زمینی‌های توزیع شده توسط محمود احمدی‌نژاد اشاره دارد، توضیح مناسبی از وضعیت کشور ما و سیاست‌زدگی است. البته در ۱۳ سالی که از تولید این فیلم گذشته نظام مسائل کشور ما به شکلی پیچیده شده که هر موضوعی می‌تواند به شکل همزمان فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی باشد. مثلا می‌شود بحث بحران انرژی را با یک نگاه به امر آموزش اصلاح مصرف گره زد و در عین حال می‌تواند آن را به تحریم‌ها یا قانون‌گذاری سیاست‌ورزان داخلی ربط دارد. از همین رو گزاره‌های فرهنگی می‌توانند امنیتی، سیاسی یا حتی اقتصادی باشند. به همین خاطر بدنیست اگر بگوییم «فرهنگ شهر فرنگه. از همه رنگه!» با چنین مقدمه‌ای به سراغ بررسی نظرات کاندیدا‌ها مختلف در حوزه فرهنگ رفتیم تا با مهم‌ترین رویکرد‌های آن‌ها آشنا شویم. این بخش اول یک گزارش است.

پزشکیان با وعده‌های خوب و همراهی آدم‌های ترسناک
در فضای رسانه‌ای رویکرد فرهنگی مسعود پزشکیان تحت تاثیر میزگرد فرهنگی این کاندیدا و دعوای محمد فاضلی با شهاب اسفندیاری قرار گرفت. به همین خاطر باید گرد و خاک فضای مجازی را کنار زد و با تمرکز بیشتر روی مشاور دیگر پزشکیان تمرکز کرد. سید محمد بهشتی شیرازی همراه دیگر دکتر پزشکیان از مدیران رسانه ملی در سال‌های اول انقلاب است که از اوایل دهه شصت به عنوان مدیر سازمان سینمایی فارابی و دبیر جشنواره فجر انتخاب می‌شود. این مدیر سینمایی که در دهه‌های اخیر بیشتر در حوزه میراث فرهنگی مشغولیت داشته کارنامه بسیار نامطلوبی در حوزه سینما دارد.

کافی است به ممنوع‌الکاری‌های اوایل انقلاب و توقیف پیاپی فیلم‌ها نگاهی بیندازیم و تاریخ شفاهی سینما در دهه شصت و اوایل هفتاد را به یاد آوردیم تا متوجه شویم چه کسی پشت ممنوع‌الکاری هنرمندانی، چون هاشم‌پور بوده و با چه عینکی فیلم‌سازان بزرگ کشور امکان ساخت فیلم سینمایی نداشتند. البته بهشتی در سال‌های اخیر رویکردی کاملا متفاوت با آن دوره را پیش گرفته و از صحبت در مورد آن سا‌ل‌ها شانه خالی می‌کند، اما حضور در کنار مسعود پزشکیان برای رای دهنده‌ها معنادار بود. همراه دیگر پزشکیان در میز گرد فرهنگی دکتر محمد فاضلی بود که به خاطر قطع نادرست میکروفونش کنترل خود را از دست داد و باعث شد کل میزگرد را تحت تاثیر قرار بگیرد.

فارغ از میزگرد فرهنگی و فرامتن‌هایش مسعود پزشکیان سعی کرده در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی روز‌های خوب گذشته را برای مردم یادآوری کند. او هر از گاهی با اشاره غیر مستقیم به وقایع سال ۱۴۰۱ با ادبیاتی خشونت را نقد می‌کند و سعی دارد آزادی بیان برای رسانه‌ها واهالی دانشگاه را وعده دهد. به همین خاطر اخراج اساتید و برخورد با دانشجویان را مورد نقد قرار داده است. پزشکیان در مناظره فرهنگی نیز خیلی صریح از فیلترینگ و برخورد‌های خشن با دختران انتقاد کرد و در چند کنایه به رقبایش یادآوری کرد که پیش از انتخابات آن‌ها چه عملکرد و اظهاراتی در مورد طرح صیانت، طرح نور و... داشته‌اند. این کاندیدا که محمدجواد آذری جهرمی را در تیم خود دارد می‌تواند به سادگی و با ایجاد یک دوقطبی حول محور فیلترینگ در اینترنت و نقد عملکرد عیسی زارع‌پور نظر مردم را جلب کند. البته قواعد سهل‌گیرانه و آزادی‌های دولت اصلاحات که پزشکیان نیز جزء وزرایش بوده تصویر مثبتی از او ساخته است.

علاوه بر رویکرد‌های ذکر شده، این نماینده مجلس که گرایش‌های عدالت‌خواهانه اجتماعی دارد، در حوزه فرهنگی و اجتماعی به نقد مدارس خاص، محرومیت‌های گوناگون مناطق دور از پایتخت پرداخته و روی اصلاح وزارت آموزش و پروش تاکید ویژه‌ای دارد. در کنار این گفتار‌های عدالت‌ورزانه پزشکیان همواره سعی داشته صفت پان‌ترکیسم را از روی خود دور کند و با گفتار شفاف و اعلام موضع صریح به نقد قومیت گرایی بپردازد. چه بسا شعار «برای ایران» نیز با همین رویکرد انتخاب شده باشد. با وجود انتقادات شدید پزشکیان از وضعیت فرهنگی در حوزه حجاب، نحوه برخورد با اساتید دانشگاه، وضعیت اینترنت و... او مکرر روی جلب نظر رهبری و پیاده‌سازی نظرات ایشان در حوزه مختلف تاکید می‌کند، اما در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی هر از گاهی گزاره‌هایی می‌گوید یا از چهره‌هایی استفاده می‌کند که با منویات مقام معظم رهبری همخوانی ندارد. البته پزشکیان او برای رفع این تعارض در مناظره دوم اعلام کرد که استفاده از افراد مختلف با نظرات گوناگون صرفا برای رای آوری است، اما در نهایت پایبند به اجرای ابلاغیات و سیاست‌های کلی مقام معظم رهبری خواهد بود. چهره‌هایی، چون چون صالحی امیری، ابراهیم داروغه‌زاده، مازیار میری و... از جمله اطرافیان و مشاوران او در حوزه فرهنگ هستند و همین نشان می‌دهد گفتمان فرهنگی این کاندیدای ریاست جمهوری مشابه دور اول حسن روحانی خواهد بود.

زاکانی همراه با نمرات بد و خوب در شهرداری تهران
از همان روز‌های ابتدایی تبلیغات و شروع جدل‌های رسانه‌ای حسین انتظامی با جملات «در حوزه اجتماعی لازم نیست بپرسیم، چون می‌توان کیفیت استقرار حجاب‌بان‌ها را الگو بگیریم و بگوییم در سطح کشور نیز همین رفتار خواهد شد. مثلا تراز مدیر گزینی شما مانند عملکردتان در شهرداری است. یا چینش مدیریت شما؛ یا سیاست رسانه‌ای شما؛ یا الگوی رفتار شما با مجلس، مانند رفتار فعلی شما با مجلس خودتان که شورای شهر است، خواهد بود.» که خطاب به زاکانی گفت چهره شد. اشاره به حجاب‌بان‌ها مترو و واکنش زاکانی که همه این‌ها را تهمت خواند باعث شد ویدئو‌های او در حمایت از گشت ارشاد و گشت نور به همراه عکس حجاب‌بان‌ها در فضای مجازی وایرال شود. همراهان علی زاکانی در میزگرد فرهنگی علیرضا نادرعلی، عضو شورای شهر و صغری یکه‌زارع که فعال حوزه فرهنگ است، بودند. البته این همراهان نقش پررنگی در این برنامه نداشتند و بیشتر زمان صرف صحبت‌های خود این کاندیدا شد.

کنش‌ها و گزاره‌های زاکانی در مسائل فرهنگی صرفا به اظهار نظر در مورد حجاب‌بان‌ها خلاصه نشده و شهردار تهران در دوره تبلیغات سعی داشته با اشاره به کارنامه کاریش در شهرداری و استفاده از مدیران زن، نشان دهند که نگاهش در این حوزه مترقی است. به طور کلی شهردار تهران در مسائل فرهنگی سعی دارد با اشاره به کارنامه کاریش در شهرداری تهران آرای مردم را جذب کند. به همین خاطر او در میان مناظره نام فیلم «بی‌بدن» را آورد که در سال گذشته با مشارکت موسسه سینمای تصویر شهر که زیر مجموعه شهرداری است ساخته شده است. زاکانی در مورد فیلترینگ و محدویدت‌های حوزه اینترنت به نقد صیانت و فیلترینگ پرداخت و اعلام کرد سکو‌های جهانی باید در داخل سرور داشته باشند و بر اساس قانون کشور در ایران فعالیت کنند. این راه حل علی زاکانی گزاره‌ای است که سال‌ها در کشور بیان شده و تجربه نشان داده کار به خاطر درخواست‌های خاص ایران از پلتفرم‌ها چنین چیزی میسر نیست.

این کاندیدا در سایر مباحث فرهنگی و اجتماعی که شامل مصادیقی مانند آزادی بیان و حریم شخصی می‌شود قانون را معیار خود قرار داده و بر همین أساس تفتیش عقاید را ممنوع می‌داند، اما به آزادی بیان در چارچوب قانون اعتقاد دارد. زاکانی تلاش می‌کند مردم سالاری و قانون را رکن برنامه‌های خودش نشان دهد و قول داده زمینه‌ای را فراهم کند تا مردم بتوانند با انتخاب یک هیات منصفانه و معتمدین از خودشان، مسئولان را مورد بازخواست قرار دهند. او معتقد است در خیلی از حوزه‌های فرهنگی پیروی از غرب کشور را دچار چالش کرده و تعبیر غرب از آزادی شرایط نامطلوبی را رقم زده است. زاکانی در برنامه‌های گوناگون ابراز کرده که اگر ما با توجه به تربیت اسلامی و فرهنگ خانوادگی جامعه را هدایت کنیم با نتیجه متفاوتی روبه‌رو خواهیم شد. یکی از ابزار‌های او برای اصلاحات فرهنگی وزارت آموزش و پرورش است و تلاشش این است که این وزارت‌خانه را رکن اصلی دولت قرار دهد. علاوه بر این مسائل این کاندیدا در روز‌های پس از تایید صلاحیتش تلاش کرده به اقلیت‌های دینی و قومیت‌های گوناگون وزن دهد و روی نقش و حقوق آن‌ها در چارچوب قانون تاکید نماید. از جمله مهم‌ترین تحرکات فرهنگی او معرفی و دو کتاب در مناظرات بوده است. کتاب دغدغه‌های فرهنگی که شرح مسائل فرهنگی از نگاه مقام معظم رهبری است اثری بود که زاکانی ضمن معرفی به مسعود پزشکیان هدیه کرد. کتاب دوم نیز سال‌های بنفش نام داشت که مرور بر رخداد‌های دولت تدبیر و امید محسوب می‌شود.

امیرحسین قاضی زاده مدافع پر تلاش، اما ضعیف دولت
امیرحسین قاضی‌زاده در انتخابات ۱۴۰۰ کمتر از یک میلیون رای آورد، اما در سال ۱۴۰۳ به عنوان تنها عضو دولت شهید رییس تایید صلاحیت شد. او در همه کنش‌های اخیر تلاش کرده نام دولت شهید رییسی را زنده کند و کارنامه این دولت را الگوی کاریش در دولت چهاردهم قرار دهد. از همین رو بخش قابل توجهی از گزاره‌های قاضی‌زاده حول محور دولت سیزدهم می‌چرخد. او کارنامه فرهنگی دولت قبل را به دو بخش آرمان‌ها و اقدامات تقسیم می‌کند و برنامه‌های تحولی در حوزه تعلیم و تربیت، حمایت‌های یارانه‌ای و توسعه سینما‌ها را از جمله اقدامات خوب می‌داند.

او که همراه لاله فرهنگ متین و داوود رحیمی سجاسی به میزگرد فرهنگی رسانه ملی رفت، اتاق فکرش را به عنوان گروهی از چهره‌های ستاد تحول دولت مرحوم رییسی معرفی کرد. همراهان او هر کدام در حوزه زنان و خانواده صحبت‌های کاندیدای خود را تکمیل کردند. قاضی‌زاده که سازنده اصلی تمدن ایران را خانواده می‌دان، دولتش را «دولت خانواده» نام نهاده است. به همین خاطر نهاد خانواده را به همراه وزارت و آموزش و پرورش در اولویت برنامه‌هایش قرار داده. رییس بنیاد شهید و ایثارگران قصد اصلاحات اساسی در حوزه آموزش دارد و معتقد که ساختار فعلی باعث شده استعداد بچه‌ها آسیب ببیند و به جای افراد متنوع، نسان‌هایی شبیه به هم تربیت شوند. بر همین اساس به دنبال افزایش بودجه ساختار آموزشی تا ۳۰ درصد بودجه است و تلاش می‌کند قوی‌ترین وزارت‌خانه‌اش آموزش و پرورش باشد.

در ادامه این طرح‌ها رییس بنیاد شهید با اشاره به رویکرد‌های اقتصادیش اعلام کرده همانطور که در اقتصاد معتقدیم که شرکت‌های دولتی باید به مردم واگذار شود، در تعلیم و تربیت یا مالکیت و یا مدیریت بخش‌ها، بنا به اقتضائات حقوقی و فقهی باید در اختیار مردم قرار گیرد. البته منظور او از این صحبت‌ها خصوصی‌سازی آموزش نبوده و بیشتر به نهاد‌های مردمی مانند مساجد، موقوفه‌ها و... اشاره داشته که می‌توانند بخشی از حوزه تربیت را به آن‌ها واگذار کرد. این کاندیدای انتخابات در رابطه با مسئله چالش برانگیز فیلترینگ و اینترنت مانند سایر کاندیدا‌ها صحبت‌هایی داشته که نسبتا عجیب و شاید حتی غیر معقول بود. او در میزگرد فرهنگی خود عنوان کرد که باید حکمرانی اینترنت جهانی را بدست گیریم و خودمان جزء تولیدکنندگان برتر اینترنت در جهان باشیم. این صحبت باعث مطرح شدن انتقاداتی به قاضی‌زاده شد و همین امر موجب شد او در مناظره فرهنگی چنین اشاره‌ای نداشته باشد و سعی کند روی نیاز‌های یک دولت هوشمند به اینترنت تاکید کند و قول تکمیل پروژه فیبر نوری را بدهد. از جمله ارجاعات جالب این کاندیدا اشاره به فیلتر شدن گوگل پلی و بازی‌ها بود. او این کار را مردم آزاری نامید. علاوه بر این موارد قاضی‌زاده وعده یارانه کتاب و سینما را به مردم داد و در سایر مسائل فرهنگی نیز کماکان تعضیف نهاد خانواده را دلیل چالش‌های اجتماعی نامید. او اعتقاد دارد افزایش آمار اعتیاد در زنان به سبب آسیب دیدن خانواده‌ها رخ داده است و راه حل این مسائل نیز در خانواده باید جست‌وجو شود.

قاضی‌زاده در رابطه با حضور زنان در عرصه اجتماعی قول اصلاح ساختار‌های اجتماعی و اداری را داده است تا زنان با سهولت بیشتری بتوانند فعالیت کنند. در کنار همه این برنامه‌ها این کاندیدا گاهی به سوابق سه سال اخیر در بنیاد شهید نیز اشاره کرده و تولیدات سینما و فرهنگ‌سازی در این نهاد را تجربه مثبتی دانسته است. او عدم استفاده از اهالی فرهنگ منجر را دلیل واگرایی و کاهش سرمایه اجتماعی می‌داند و گستردگی مباحث فرهنگی برای او به قدری است که وقایع سال ۱۴۰۱ چالشی فرهنگی می‌داند و تلاش کرده در با حضور در دانشگاه‌های مختلف برای دانشجویان مسئله را تبیین کند تا کشور بتواند به خوبی از این چالش عبور کند.

نویسنده: سید میلاد ناظمی