![]()
![]()
بین الملل تابناک: سید عباس عراقچی به عنوان وزیر پیشنهادی امور خارجه از سوی مسعود پزشکیان به مجلس شورای اسلامی معرفی شده است.
عباس عراقچی همچون مسعود پزشکیان معتقد به افول نظم هژمونیک آمریکایی در نظام بین الملل است. او معتقد است نظم بین المللی مبتنی بر قانون در مقابل «یکجانبه گرایی آمریکا» در حال شکست خوردن است.
وی تاکید کرده است که در آستانه ورود به سال ۲۰۲۰ میلادی، «قانون قدرتمندان» بیش از هر زمان در گذشته بر «قدرت قانون» غلبه دارد.
در دیدگاه پزشکیان در خصوص نظم جهانی نیز تاکید بر شیفت قدرت از غرب به شرق شده است و این شیفت قدرت رخ داده و هژمونی آمریکا نیز دچار افول شده است ولی قطبهای جدید تثبیت نشده است.
دیدگاه عراقچی به نظم جدید بین المللی نیز نوعی توازن را در رابطه با شرق و غرب مد نظر دارد. از دیدگاه وی: استقلال، یعنی زیر بار سلطه نرفتن و اصل نه شرقی و نه غربی را سه میراث گرانبهای امام خمینی (ره) در عرصه دیپلماسی ایران می داند.
دیدگاه عراقچی نیز مانند پزشکیان نگاهی عملگرایانه به نظم بین المللی دارد. عراقچی معتقد است: ما باید بدانیم که روابط بین‌الملل براساس منافع است و هر کشوری بر اساس منافع خود با کشور‌های دیگر همکاری یا تقابل می‌کند و اتفاقاً دیپلماسی، هنرِ در راستا قرار دادن منافع خود با منافع دیگران است. اگر شما نتوانید منافع دیگران را در جهت منافع خودت قرار دهی، طبیعی است که آنها به جایی بروند که منافع بیشتری دارند و هنر دیپلماسی اینجا خود را نشان می‌دهد. ما از این هنر در روابط بین شرق و غرب استفاده کردیم و می‌کنیم. ممکن است بعضی جا‌ها اشتباهاتی صورت گرفته باشد و یا زیادی به یک طرف نزدیک شده باشیم، ولی به نظر من این مکتب «نه شرقی نه غربی» به اندازه کافی در سیاست خارجی ما جا برای خود باز کرده و در همین مسیر هم باید ادامه دهیم.
به اعتقاد وی گفتگو و تعامل با دوستی یکی نیست. او خطاب به کسانی که ریپلماسی را به معنای دوستی می گیرند گفته بود: این‌ها برخی تاکتیک‌های مذاکراتی را فکر می‌کنند که علامت دوستی است که ممکن است بعضی جا‌ها باشد، ولی تشخیص این مصلحت با شخص دیپلمات نیست. دیپلمات‌ها تابع دستورالعمل هستند.
دیدگاه عملگرایانه عراقچی در تایید این مثل معروف از سوی وی است که در سیاست خارجی و روابط بین‌الملل اصلاً دوست و دشمن معنی ندارد؛ منافع معنا دارد.
دیدگاه به برجام
عباس عراقچی به عنوان مذاکره کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته ای در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی شناخته می شود. وی طی دو دهه گذشته در سمت‌های مختلفی به عنوان مدیرکل و معاون در وزارت خارجه مشغول به کار بوده است. عراقچی در سالهای اخیر دبیر شورای راهبردی بوده است. فعالیت های عراقچی در زمینه مذاکرات برجام شناخته شده است.
دیدگاه عراقچی به برجام از نوع نگاه او به مذاکره سیاسی باز می گردد که در کتاب خود با عنوان «قدرت مذاکره: اصول و قواعد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک» تبیین کرده است.
وی در این کتاب، مفهوم مذاکره سیاسی را از جنبه‌های مختلف توصیف می‌کند. عراقچی می‌نویسد: «مذاکره در حقیقت به معنای بده‌بستان است، باید چیزی بدهید تا چیزی به دست بیاورید. این‌گونه نیست که در روند مذاکرات یک طرف تنها امتیاز بدهد و دیگری مدام امتیاز بگیرد، بلکه روندی متقابل است. اگر در مذاکراتی امتیازدهی یک‌طرفه شکل بگیرد، نام آن دیگر مذاکره نیست، بلکه تسلیم یک طرف در مقابل طرف مقابل است... مذاکره سیاسی، گفت‌وگویی میان دولت‌ها و در واقع نمایندگان رسمی آنها، برای رسیدن به اهداف مشخص، در فرآیندی از بده‌بستان‌هاست که می‌تواند موجب حل اختلاف، رفع چالش، برقراری مجدد تعاملات عادی دیپلماتیک، توزیع مسئولیت و هزینه در مقابله با یک بحران، و در نهایت تنظیم روابط شود.»
ضرورت مذاکره از دیدگاه وی این است: «مذاکره سیاسی آنگاه ضرورت پیدا می‌کند که اختلاف و یا مشکلی میان دو یا چند بازیگر مانع از دستیابی آنها به اهداف مشخص شود، و آنگاه [مذاکره سیاسی] آغاز می‌شود که هزینه عدم مذاکره از هزینه مذاکره بیشتر باشد. مذاکره سیاسی نیز همچون هر مذاکره دیگری، مسیر سهل‌الوصول‌تر، کم‌هزینه‌تر و کم‌خطرتر برای رسیدن به اهداف مشخص به شمار می‌رود؛ گاهی هم تنها مسیر است و هیچ جایگزینی ندارد.»
برای عراقچی زمان مذاکره حائز اهمیت است. او معتقد است: «یک دیپلمات حرفه‌ای باید بتواند تشخیص دهد که چه زمان، در مقابل چه مسائلی و به چه میزان، باید انعطاف نشان داد و در مقابل چه مسائلی نباید منعطف بود. انعطاف به موقع از سوی بازیگران، امکان به بن‌بست رسیدن مذاکره را کاهش می‌دهد. دیپلمات موفق از فرصت‌هایی که در یک لحظه ایجاد می‌شود، استفاده می‌کند و آنها را به امید دستیابی به فرصت‌های بهتر از دست نخواهد داد.»
بر همین اساس وی در بهمن ماه سال 1401 گفته بود: در دیپلماسی نباید خیلی سراغ گزینه‌هایی رفت که هنوز موعد آن نشده است. الان در سیاست خارجی، میدان کار هنوز به اندازه‌ای بسته نشده که سناریو‌های خیلی خاصی را در نظر داشته باشیم. به نظر من هنوز گزینه‌های بهتری وجود دارد.
از دیدگاه عراقچی برجام برای جمهوری اسلامی ایران سه منفعت اصلی داشته است: نخست آنکه تحریم های وضع شده علیه ایران را برداشت. دوم آنکه به برنامه هسته ای ایران مشروعیت بین المللی داد؛ برنامه ای که طبق قطعنامه 1929 از نظر شورای امنیت ملل متحد، ممنوعه بود اما طبق قطعنامه 2231 یک برنامه مشروع بین المللی به شمول غنی سازی شد. فکر نمی کنم هیج کشور دیگری چنین امتیازی را از شورای امنیت گرفته باشد که غنی سازی آن در این سطح به رسمیت شناخته شده باشد. سوم اینکه پروژه امنیتی سازی ایران؛ پروژه ای که ایران را به عنوان یک تهدید به جهان معرفی می کرد از بین رفت و شکسته شد. زمانی که جهان کشوری را به عنوان تهدید بپذیرد می تواند هر بلایی سر آن بیاورد، همان بلایی که سر صدام آوردند.
به اعتقاد وی با خروج ایالات متحده از برجام، منفعت نخست یعنی برداشته شدن تحریم ها از میان رفت اما دو منفعت دیگر همچنان به قوت خود باقی است.
از دیدگاه عراقچی یکی از اهداف سیاسی کردن برنامه هسته ای ایران، امنیتی سازی جمهوری اسلامی ایران است که باید این رویه را تغییر داد. به اعتقاد وی: پروژه بدنام‌سازی، امنیتی سازی و مشروعیت زدایی از جمهوری اسلامی بسیار خطرناک است. خطرناک به این معنا که منافع ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ما باید مراقبت کنیم. دست صهیونیست‌ها در پشت این قضایا قرار دارد. آنها در تلاشند که ایران را به عنوان یک تهدید و یک نظام غیرقابل قبول معرفی کنند. این اثرات خود را در روابط خارجی ما می‌گذارد و باعث کاهش همکاری‌های ما با کشور‌های دیگر می‌شود؛ یعنی فضایی را به وجود می‌آورند که کشور‌ها برای همکاری با ایران تردید پیدا کنند.
از دیدگاه عراقچی میان بحث برجام و آزمایش موشکی تفاوت آشکاری وجود دارد و به هیچ وجه آزمایش موشکی نقض برجام نیست.
از دیدگاه عراقچی برنامه موشکی ایران از محورهای مهم بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران است. به اعتقاد وی: اگر ما الان از امنیت خودمان به مقدار زیادی مطمئن هستیم، به‌خاطر توان بازدارندگی است که در صنایع دفاعی ایجاد کردیم. من نمی‌گویم امنیت فقط از طریق صنایع دفاعی و تسلیحاتی تأمین می‌شود، اما اینکه هیچ همسایه‌ای یا قدرت‌های دیگر هم حتی فکر اینکه بتوانند به ایران حمله کنند را ندارند به دلیل قدرت ایران بازدارندگی و قدرت مقابله ایران است؛ این‌ها همه آموزه‌های امام و رهبری است که به خوبی عمل شده است.
عراقچی، قدرت موشکی را یکی از مؤلفه‌های قدرت ایران می داند. به اعتقاد وی: موشک‌های ما بود که اجازه نمی‌داد هیچ کسی بتواند به تاسیسات هسته‌ای ما حمله کند. اگر قدرت علمی ما نبود، در مذاکرات هسته‌ای کسی نبود با ما مذاکره کند. ما به خون دانشمندان هسته‌ای و دانشمندان موشکی که ما را تقویت کردند، تا ابد مدیونیم.
همچنین از دیدگاه وی محور مقاومت جنبه دیگری از قدرت بازدارندگی و عمق استراتژیک ایران است. وی در این خصوص معتقد است: جبهه مقاومت در حوزه دیپلماسی، به ما قدرت حضور و بروز منطقه‌ای داده است. این یعنی اکنون ایران قدرتی است که می‌تواند در منطقه آرمان‌های خودش را دنبال کند و آرمان‌هایش خریدار دارد.
عراقچی مذاکرات هسته ای را مصداقی از زیر سلطه نرفتن جمهوری اسلامی ایران می داند. به اعتقاد وی زیرسلطه نرفتن یکی از اصول انقلاب ما و اصول سیاست خارجی ما بوده و هنوز هم هست و هزینه زیادی هم برای آن داده‌ایم. این یعنی استقلال واقعی داشتن و خودمان برای خودمان تصمیم بگیریم. ممکن است تصمیم غلط هم بگیریم. من از همه تصمیماتی که گرفته شده دفاع نمی‌کنم، ولی حداقل این خودمان هستیم که تصمیم می‌گیریم.
وی جریان مذاکرات هسته‌ای را مصداقی از زیر سلطه نرفتن جمهوری اسلامی می داند و گفته است: این روز‌ها این بحث زیاد شده که برنامه هسته‌ای ما چه فایده‌ای داشت؟ ما وارد موضوع گفتگو‌های هسته‌ای شدیم به این دلیل که زیر تحمیل و سلطه غربی‌ها نرویم. آنها حرف‌شان این بود که ما از برنامه هسته‌ای شما نگرانیم و باید متوقفش کنید. ما ایستادگی کردیم و این قدرت ما بود که زیر بار حرف زور آنان نرفتیم. ما که دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم و فتوا هم داریم که حرام است، ولی اینکه ما قدرت این را داریم که جلوی شما ۵ ـ ۶ ابر قدرت دنیا بایستیم و بگوییم نه، سلاح اتمی ما در اصل این است.
