آیت الله خامنه‌ای دستور «عدم مذاکره با آمریکا» به پزشکیان نداده است/ ایران اقدامات کلیدی برای ساخت سلاح هسته‌ای انجام نمی‌دهد
با اینکه جامعه اطلاعاتی ایالات متحده در نوامبر ارزیابی کرد که ایران اقداماتی کلیدی برای ساخت سلاح هسته‌ای انجام نمی‌دهد، نیویورک تایمز در ۲ فوریه گزارش داد که اطلاعات نشان می‌دهد دانشمندان ایرانی در حال بررسی گزینه‌هایی برای ساخت سریع یک سلاح هسته‌ای ابتدایی هستند.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «انجمن کنترل تسلیحات» در مقاله‌ای به بررسی رویکرد دولت ترامپ در خصوص برنامه هسته‌ای ایران پرداخته که در ادامه آمده است.
لازم به ذکر است انتشار مقالات اندیشکده‌های خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اقداماتی را برای افزایش فشار بر ایران به دلیل پیشرفت برنامه هسته‌ای این کشور اعلام کرد، اما گفت که از این تصمیم راضی نیست و بار دیگر حمایت خود را از مذاکره برای یک توافق هسته‌ای ابراز کرد.
یادداشت امنیت ملی ریاست‌جمهوری ترامپ که در ۴ فوریه صادر شد، طبق یک برگه اطلاعاتی کاخ سفید، تصریح می‌کند که ایالات متحده "حداکثر فشار بر دولت ایران" را اعمال خواهد کرد و "تمام مسیر‌های دستیابی به سلاح هسته‌ای" را مسدود می‌کند. این یادداشت همچنین تأکید دارد که ایران باید از دستیابی به موشک‌های بالستیک قاره‌پیما "محروم شود" و با توانایی‌های تسلیحات متعارف آن، از جمله موشک‌هایش، "باید مقابله شود."
این یادداشت از وزارت خزانه‌داری آمریکا می‌خواهد که "حداکثر فشار اقتصادی" را اعمال کند، که شامل "کارزار کاهش صادرات نفت ایران به صفر" و لغو معافیت‌های تحریمی موجود است. همچنین به سفیر ایالات متحده در سازمان ملل دستور می‌دهد که "با متحدان کلیدی برای تکمیل بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌ها علیه ایران همکاری کند."
سه روز پس از صدور این یادداشت توسط ترامپ، رهبر عالی ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، ظاهراً حمایت خود از مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده را پس گرفت و گفت که مذاکرات "عاقلانه، حکیمانه یا محترمانه نیستند. " وی در سخنرانی ۷ فوریه اظهار داشت که مذاکرات با ایالات متحده "هیچ‌یک از مشکلات [ایران]را حل نمی‌کند" و بار دیگر تأکید کرد که ترامپ "توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را پاره کرد" علی‌رغم پایبندی ایران به آن.
با این حال، آیت الله خامنه‌ای دستوری به رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، برای خودداری از تعامل با دولت ترامپ صادر نکرد، که نشان می‌دهد هنوز ممکن است راهی برای دیپلماسی باز باشد.
از زمان روی کار آمدن در ماه اوت، پزشکیان از مذاکره برای یک توافق هسته‌ای با ایالات متحده حمایت کرده است، اما ابراز نگرانی کرده که بازگشت ترامپ به سیاست فشار حداکثری نشان می‌دهد که ایالات متحده به دیپلماسی علاقه‌ای ندارد. وی در سخنرانی ۷ فوریه، گفت ایالات متحده تلاش دارد ایران را "به زانو درآورد. " با این حال، وزیر امور خارجه، عباس عراقچی، همچنان تأکید کرد که تحریم‌ها مانعی برای رشد اقتصادی ایران هستند و باید از طریق مذاکرات رفع شوند. با این حال، وی تصریح کرد که ایران تحت "سیاست فشار حداکثری" مذاکره نخواهد کرد.
هنوز مشخص نیست که دولت ترامپ تا چه حد محدودیت‌های اقتصادی مطرح‌شده در یادداشت ریاست جمهوری علیه ایران را اجرایی خواهد کرد. ترامپ در جریان امضای این یادداشت در ۴ فوریه به خبرنگاران گفت که درباره امضای آن "دو دل" بوده و امیدوار است که ایالات متحده مجبور نشود آن را زیاد به کار بگیرد. وقتی از او پرسیده شد که ایالات متحده به دنبال چه نوع توافقی با ایران خواهد بود، ترامپ پاسخ داد: "خواهیم دید"، اما تأکید کرد که ایران "بیش از حد به سلاح هسته‌ای نزدیک شده است."
با اینکه جامعه اطلاعاتی ایالات متحده در نوامبر ارزیابی کرد که ایران اقداماتی کلیدی برای ساخت سلاح هسته‌ای انجام نمی‌دهد، نیویورک تایمز در ۲ فوریه گزارش داد که اطلاعات نشان می‌دهد دانشمندان ایرانی در حال بررسی گزینه‌هایی برای ساخت سریع یک سلاح هسته‌ای ابتدایی هستند. مقامات آمریکایی در گذشته گفته بودند که ایران می‌تواند طی ۱۲ تا ۱۸ ماه یک کلاهک هسته‌ای قابل حمل با موشک بالستیک تولید کند.
ترامپ یادداشت مربوط به ایران را اندکی پیش از دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در ۴ فوریه امضا کرد. نتانیاهو در کنفرانس خبری پس از این دیدار گفت که او و ترامپ بر سر هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای "کاملاً توافق دارند" و اگر فشار حداکثری بتواند این هدف را محقق کند، "پس همین‌طور خواهد بود."
پیش‌تر، زمانی که از ترامپ پرسیده شد آیا ایالات متحده از حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران حمایت خواهد کرد، او از پاسخ دادن طفره رفت و گفت که "امیدوار است" ایران توافقی را بپذیرد، اما اگر این اتفاق نیفتد، "هم مشکلی نیست."
ترامپ در پستی در شبکه‌های اجتماعی در ۵ فوریه بار دیگر مخالفت خود را با اقدام نظامی اعلام کرد و نوشت که گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ایالات متحده قصد دارد با اسرائیل برای "نابودی کامل ایران" همکاری کند، "بسیار اغراق‌آمیز" هستند. او گفت که ترجیح می‌دهد توافقی با عنوان "صلح هسته‌ای تأییدشده" حاصل شود که به ایران اجازه دهد "به‌طور مسالمت‌آمیز رشد و پیشرفت کند."
با اینکه ترامپ گفت کار بر روی چنین توافقی باید "فوراً آغاز شود" و اعلام کرد که حاضر است شخصاً با مسعود پزشکیان گفت‌و‌گو کند، اما هنوز مذاکره‌کننده ارشدی را برای مذاکرات با ایران تعیین نکرده است.
سایر سیاستمداران آمریکایی دیپلماسی را رد کرده و خواستار حملات مستقیم علیه برنامه هسته‌ای ایران هستند. سناتور لیندسی گراهام (جمهوری‌خواه از کارولینای جنوبی) اعلام کرد که قصد دارد با ترامپ درباره حملات نظامی گفت‌و‌گو کند و تأکید کرد که اکنون زمان آن است که "برنامه هسته‌ای ایران را نابود کنیم. " او احتمال رسیدن به توافقی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران را رد کرد، اما گفت که "۹۰ درصد احتمال" دارد که این برنامه از طریق اقدام نظامی اسرائیل با حمایت ایالات متحده تضعیف شود.
عباس عراقچی هشدار داد که هرگونه حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران با "پاسخی فوری و قاطع" مواجه خواهد شد، اما احتمال چنین حملاتی را کم‌اهمیت دانست و تأکید کرد که این اقدام فاجعه‌ای برای منطقه خواهد بود.
برخی مقامات ایرانی نیز اشاره کرده‌اند که تهران ممکن است در صورت حمله به تأسیساتش، موضع خود را در قبال سلاح‌های هسته‌ای بازنگری کند، اما مسعود پزشکیان همچنان تأکید دارد که سلاح‌های هسته‌ای جایی در دکترین دفاعی ایران ندارند.
محمدجواد ظریف، معاون امور راهبردی رئیس‌جمهور ایران و وزیر امور خارجه در زمان مذاکرات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، در سخنرانی خود در داووس در ۲۲ ژانویه گفت که اگر ایران خواهان سلاح هسته‌ای بود، "مدت‌ها پیش آن را ساخته بود. " او ابراز امیدواری کرد که دولت ترامپ در دور دوم خود "جدی‌تر و متمرکزتر" عمل کند.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که او نیز در داووس حضور داشت، نسبت به خطرات ناشی از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرد. او تأکید کرد که گفت‌و‌گو با ایران "کاملاً ضروری" است و هشدار داد که افزایش تولید اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد توسط ایران، که سطحی نزدیک به درجه تسلیحاتی است، نشانه‌ای آشکار از سرعت گرفتن این برنامه است.
اروپایی‌ها مسئله بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را مطرح می‌کنند
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به خطر فزاینده‌ای که از سوی فعالیت‌های هسته‌ای ایران ایجاد شده اشاره کرد و در سخنرانی ۶ ژانویه گفت: "شتاب‌گیری برنامه هسته‌ای ما را تقریباً به نقطه بی‌بازگشت رسانده است. "
مکرون همچنین احتمال بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را مطرح کرد، پیش از آنکه امکان استفاده از مکانیزم بدون وتو، معروف به اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه)، در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شود.
اظهارات او پس از آن مطرح شد که سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در ماه دسامبر نامه‌ای به شورای امنیت ارسال کردند و بار دیگر بر "عزم خود برای استفاده از تمامی ابزار‌های دیپلماتیک لازم برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، از جمله استفاده از اسنپ‌بک" تأکید کردند.
انقضای مکانیسم اسنپ‌بک در اکتبر ۲۰۲۵ به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان یک ضرب‌الاجل برای دستیابی و اجرای توافق با ایران تلقی می‌شود. بر اساس بند‌های ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، که چارچوب مکانیسم اسنپ‌بک را تعیین می‌کند، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز از ارائه اطلاعیه‌ای در این زمینه، درباره تمدید تعلیق تحریم‌ها رأی‌گیری کند.
در صورت عدم تصویب چنین قطعنامه‌ای در این بازه زمانی، تحریم‌های قبلی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، از جمله قطعنامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹، به‌طور خودکار بازگردانده خواهند شد.
جدول زمانی برای فعال‌سازی اسنپ‌بک نشان می‌دهد که سه کشور اروپایی (E۳) احتمالاً این فرآیند را در تابستان آغاز خواهند کرد تا اطمینان حاصل شود که تحریم‌ها پیش از ضرب‌الاجل اکتبر ۲۰۲۵ دوباره اعمال می‌شوند. ایالات متحده نمی‌تواند این مکانیسم را فعال کند، زیرا دیگر عضوی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نیست.
بازگرداندن تحریم‌ها و تهدید ایران به خروج از NPT
علاوه بر اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، که شامل ممنوعیت واردات و صادرات تسلیحات متعارف و موشک‌های بالستیک است، بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین همچنین ایران را ملزم به توقف برنامه غنی‌سازی اورانیوم و برخی فعالیت‌های هسته‌ای دیگر خواهد کرد.
ایران تهدید کرده که در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. ایران در دوران ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی، این موضوع را به‌طور مکتوب به اتحادیه اروپا اطلاع داده بود و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور فعلی، در نوامبر ۲۰۲۴ بار دیگر بر تصمیم ایران برای خروج از NPT تأکید کرد.
خروج ایران از NPT الزاماً به معنای تصمیم این کشور برای ساخت سلاح هسته‌ای نخواهد بود، اما خطر حملات نظامی را افزایش داده و توجهات دیپلماتیک را به بازگرداندن ایران به این معاهده معطوف خواهد کرد.
گفت‌و‌گو‌های هسته‌ای ایران و سه کشور اروپایی
ایران و سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در جریان نشستی در ۱۴ ژانویه در ژنو حمایت خود را از مذاکرات هسته‌ای ابراز کردند. هر دو طرف این گفت‌و‌گو‌ها را "سازنده" توصیف کردند، اما بدون مشارکت ایالات متحده، بعید است که این مذاکرات به نتایج ملموسی منجر شود.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، گفت که این گفت‌و‌گو‌ها "با هدف بررسی چگونگی بازگشت به مذاکرات هسته‌ای" برگزار شد و این مذاکرات را "مثبت و جدی" توصیف کرد.
کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه ایران، نیز اعلام کرد که مقامات دو طرف "برخی جزئیات مربوط به حوزه‌های رفع تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای که برای دستیابی به توافق ضروری است" را مورد بحث قرار دادند. او افزود که ایران و سه کشور اروپایی توافق کردند که گفت‌و‌گو‌ها را ادامه دهند.
انریکه مورا، مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا در امور ایران، نیز در این نشست حضور داشت و گفت که گفت‌و‌گو‌ها "سازنده" بوده و طرفین گزینه‌هایی را برای "راه‌حل دیپلماتیک در مورد مسئله هسته‌ای" بررسی کرده‌اند.
مقامات شرکت‌کننده در این نشست‌ها درباره دامنه یک توافق جدید هسته‌ای اظهار نظر نکردند، اما عباس عراقچی پس از مذاکرات تأکید کرد که «فرمول برجام همچنان معتبر است.»
اظهارات عراقچی نشان می‌دهد که ایران مایل است مذاکرات را بر مسائل هسته‌ای متمرکز کند و در ازای لغو تحریم‌ها، محدودیت‌های هسته‌ای را بپذیرد، مشابه توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام).
گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران در پایان ۲۰۲۴
ایران در اواخر سال ۲۰۲۴ گام‌هایی را برای افزایش قابل توجه ظرفیت غنی‌سازی خود اعلام کرد، از جمله تولید اورانیوم با غنای نزدیک به سطح تسلیحاتی در تأسیسات زیرزمینی فردو.
در اواخر نوامبر، ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) اطلاع داد که قصد دارد ۴۵ آبشار سانتریفیوژ پیشرفته دیگر را نصب کند. این سانتریفیوژ‌ها در مقایسه با مدل IR-۱، که ایران طبق برجام تنها مجاز به استفاده از آن بود، با کارایی بالاتری اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند.
این اقدام در واکنش به قطعنامه توبیخی شورای حکام آژانس علیه ایران انجام شد، که به دلیل عدم همکاری ایران در اجرای تعهدات پادمانی و همچنین تحقیقات چندساله درباره ذرات اورانیوم کشف‌شده در سایت‌های اعلام‌نشده صادر شده بود.
پیش از این اعلام، آژانس در گزارشی در ۱۹ نوامبر تأیید کرده بود که ایران در تأسیسات نطنز و فردو ۱۰۸ آبشار سانتریفیوژ نصب کرده است، که از این میان ۷۸ آبشار عملیاتی بودند.
طبق برجام، ایران تنها مجاز به استفاده از ۳۰ آبشار سانتریفیوژ IR-۱ در نطنز بود. در فردو نیز ۶ آبشار IR-۱ مجاز به باقی ماندن بودند، اما اجازه غنی‌سازی نداشتند.
در اوایل دسامبر، ایران به آژانس اطلاع داد که اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را به دو آبشار IR-۶ در فردو تزریق خواهد کرد تا اورانیوم ۶۰ درصدی تولید کند. آژانس این تغییر را در ۶ دسامبر تأیید کرد.
پیش از این، ایران همین آبشار‌های IR-۶ را برای تولید اورانیوم ۶۰ درصدی استفاده می‌کرد، اما ماده اولیه اورانیوم ۵ درصدی بود. با تغییر در ماده اولیه، آژانس تخمین زد که تولید ماهانه اورانیوم ۶۰ درصدی ایران در فردو از حدود ۴.۷ کیلوگرم به ۳۴ کیلوگرم افزایش خواهد یافت.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در نشست داووس اعلام کرد که ایران "پدال گاز را روی غنی‌سازی فشار داده است" و هم‌اکنون حدود ۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصدی در اختیار دارد.
نگرانی‌های اشاعه‌ای و واکنش اروپا
اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد U-۲۳۵ یک خطر اشاعه‌ای جدی محسوب می‌شود، زیرا می‌توان آن را به‌سرعت تا ۹۰ درصد، یعنی سطح تسلیحاتی، غنی‌سازی کرد. علاوه بر این، تمرکز مواد ۲۰ درصدی و ۶۰ درصدی در تأسیسات فردو نگرانی‌هایی ایجاد کرده است، زیرا این سایت به‌دلیل عمق زیاد، در برابر حملات نظامی متعارف بسیار مقاوم است.
در واکنش به این تحولات، فرانسه، آلمان و بریتانیا در بیانیه‌ای مشترک در ۹ دسامبر اقدامات ایران را محکوم کردند و به‌شدت از ایران خواستند که این گام‌ها را متوقف کند. در این بیانیه تأکید شد که فعالیت‌های ایران در زمینه اورانیوم با غنای بالا «هیچ توجیه غیرنظامی ندارد.»
ایران موافقت کرد که بازرسی‌های بیشتری از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) انجام شود، اما درخواست آژانس برای تعلیق تغییرات تا زمان طراحی یک رویکرد پادمانی جدید را نپذیرفت. با این حال، آژانس در ۱۱ دسامبر اعلام کرد که تهران با افزایش "دفعات و شدت" بازرسی‌های پادمانی در فردو موافقت کرده است و این تدابیر اجرا شده‌اند.
گسترش برنامه غنی‌سازی ایران احتمالاً با هدف ایجاد اهرم فشار پیش از هرگونه مذاکره با دولت ترامپ انجام شده است. ایران یک رآکتور هسته‌ای فعال در بوشهر دارد، اما سوخت این رآکتور تحت قرارداد با روس‌اتم (شرکت انرژی هسته‌ای روسیه) تأمین می‌شود. سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران (TRR) نیز ۲۰ درصدی است و تحت برجام تأمین شده است. حتی اگر طرف‌های باقی‌مانده در برجام نتوانند یا نخواهند سوخت TRR را به ایران ارائه دهند، ذخایر اورانیوم ۲۰ درصدی ایران بسیار فراتر از نیاز داخلی این کشور است. ایران هیچ توجیه غیرنظامی برای تولید و ذخیره اورانیوم ۶۰ درصدی ندارد.
نمایش موشک جدید ایران و برگزاری رزمایش نظامی
ایران یک موشک بالستیک جدید را به نمایش گذاشت که ادعا می‌شود بردی معادل ۱،۷۰۰ کیلومتر دارد. این موشک با نام "اعتماد" در تاریخ ۲ فوریه و در مراسم روز ملی هوافضای ایران رونمایی شد.
در این مراسم، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان تأکید کرد که «توان دفاعی ایران به‌گونه‌ای طراحی شده که هیچ کشوری جرأت حمله به خاک ایران را نداشته باشد.»
ایران همچنین توانمندی‌های فضایی خود را به نمایش گذاشت.
رونمایی از موشک "اعتماد" در حالی صورت گرفت که تنش‌ها با اسرائیل ادامه دارد. علاوه بر نمایش این موشک که توانایی هدف قرار دادن اسرائیل را دارد، ایران یک رزمایش نظامی گسترده را از ژانویه آغاز کرده که تا اواسط مارس ادامه خواهد داشت و همچنین یک مرکز جدید ذخیره‌سازی موشک‌های زیرزمینی را معرفی کرده است.
سرتیپ علی محمد نائینی، سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اعلام کرد که این رزمایش‌ها بر «تهدیدات جدید امنیتی» متمرکز بوده‌اند. این تمرین‌ها شامل آزمایش سامانه‌های پدافند هوایی در اطراف تأسیسات هسته‌ای ایران بود. ضدحملات اسرائیل علیه ایران به سامانه‌های پدافندی آسیب رساند و سایت‌های تولید موشک ایران را هدف قرار داد، اما نائینی تأکید کرد که ایران همچنان به تولید موشک ادامه می‌دهد و «سامانه‌های دفاعی ما کاملاً فعال هستند.»
تأسیسات جدید زیرزمینی موشکی در سواحل جنوبی ایران قرار دارد و بنا بر اعلام سپاه پاسداران، قادر به ذخیره "صد‌ها موشک کروز" است. به گفته سپاه، این موشک‌ها می‌توانند "در مدت‌زمانی بسیار کوتاه عملیاتی شوند.
سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.