سهم ایران از گردشگری جهانی؛ فرصتی که نباید از دست بدهیم!

به گزارش تابناک، عصر نفت، که دهه‌ها قدرت و اقتصاد بسیاری از کشور‌ها را شکل داده بود، به نظر می‌رسد در حال افول است.برای کشور‌های وابسته به نفت، این تحول نیازمند استراتژی‌های جدیدی برای حفظ ثبات اقتصادی و امنیت ملی است. گردشگری، با پتانسیل بالای خود برای ایجاد درآمد و اشتغال، به عنوان یک جایگزین استراتژیک مطرح شده است.

در دهه‌های گذشته، بسیاری از کشور‌های خاورمیانه اقتصاد خود را بر پایه صادرات نفت بنا کرده بودند. با این حال، نوسانات قیمت نفت و کاهش ذخایر، کشور‌ها را وادار به تنوع‌بخشی کرده است. گردشگری از اوایل قرن بیست‌ویکم به عنوان یک بخش کلیدی برای توسعه اقتصادی دیده شده است. 

گردشگری؛ طلای جدید قرن ۲۱
صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پایدارترین منابع درآمدی جهان مطرح شده است. در سال‌های اخیر، بسیاری از کشور‌ها از جمله امارات متحده عربی، عربستان سعودی، ترکیه و حتی کشور‌های کوچک مانند سنگاپور و مالدیو، با سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه، توانسته‌اند وابستگی خود به نفت را کاهش دهند.

گردشگری نه‌تنها یک منبع درآمد کلان است، بلکه تأثیر عمیقی در بهبود تصویر بین‌المللی کشورها، ایجاد اشتغال و افزایش ضریب امنیت ملی دارد. با کاهش وابستگی به نفت، کشور‌ها کمتر در معرض نوسانات قیمت جهانی قرار می‌گیرند، که می‌تواند ثبات سیاسی و اجتماعی را تقویت کند. همچنین، گردشگری با ایجاد فرصت‌های شغلی و تبادل فرهنگی، به تقویت روابط بین‌المللی و قدرت نرم کشور‌ها کمک می‌کند.

برای مثال، امارات با جذب گردشگران از سراسر جهان، جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در دیپلماسی اقتصادی تقویت کرده است.

نمونه‌های موفق گردشگری در جهان کدامند؟
۱_ امارات متحده عربی؛ از چاه‌های نفت تا برج‌های توریستی؛ امارات که روزگاری تنها یک کشور نفت‌محور بود، با توسعه صنعت گردشگری و ایجاد شهرهایی، چون دبی و ابوظبی به قطب گردشگری خاورمیانه تبدیل شده است. امارات از دهه ۱۹۷۰ با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها مانند برج خلیفه و جزایر پالم، خود را به یک مقصد گردشگری جهانی تبدیل کرد. جاذبه‌هایی مانند برج خلیفه، جزایر نخل و مراکز خرید عظیم، سالانه میلیون‌ها گردشگر را جذب می‌کند. امروز، بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی امارات از گردشگری تأمین می‌شود، نه نفت.

امارات، به ویژه دبی، نمونه‌ای برجسته از موفقیت در جایگزینی گردشگری به جای نفت است. در سال ۲۰۲۳، بخش گردشگری ۱۸۰ میلیارد درهم (۴۹ میلیارد دلار) به GDP این کشور اضافه کرد، که ۱۲٪ از کل GDP را تشکیل می‌دهد (WTTC Economic Impact Report ۲۰۲۳). دبی با جذب بیش از ۱۷ میلیون گردشگر بین‌المللی در سال ۲۰۲۳، به یک مرکز جهانی برای خرید، تفریح و کسب‌وکار تبدیل شده است. این موفقیت نتیجه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، بازاریابی جهانی و ایجاد محیطی دوستانه برای کسب‌وکار است.

۲_ عربستان سعودی؛ چشم‌انداز ۲۰۳۰ و انقلاب در گردشگری
عربستان سعودی که تا چندی پیش به گردشگران خارجی غیرمسلمان اجازه ورود نمی‌داد، با اجرای «چشم‌انداز ۲۰۳۰» به‌دنبال متنوع‌سازی اقتصاد خود و توسعه توریسم است. پروژه‌هایی همچون «نئوم» و بازگشایی اماکن تاریخی و فرهنگی مانند العلا، این کشور را در مسیر تبدیل شدن به یک قطب گردشگری منطقه‌ای قرار داده است.

عربستان با برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰، هدف جذب ۱۰۰ میلیون گردشگر تا سال ۲۰۳۰ را دنبال می‌کند. در سال ۲۰۲۳، این کشور ۲۷ میلیون گردشگر بین‌المللی و در مجموع بیش از ۱۰۰ میلیون بازدیدکننده (شامل گردشگران داخلی) داشته است (Saudi Ministry of Tourism Annual Report ۲۰۲۳). گردشگری ۲۷۰ میلیارد ریال سعودی (۷۲ میلیارد دلار) به GDP اضافه کرده، که ۷.۲٪ از کل را شامل می‌شود. پروژه‌هایی مانند شهر نئوم و توسعه سواحل دریای سرخ، این کشور را به سمت تنوع‌بخشی اقتصادی سوق داده‌اند.

۳_ ترکیه؛ اقتصاد پایدار بر پایه گردشگری
ترکیه یکی از نمونه‌های موفق در ایجاد تعادل بین صنعت و گردشگری است. این کشور با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی و تاریخ غنی خود، سالانه میلیون‌ها گردشگر از سراسر جهان جذب می‌کند. در سال ۲۰۲۳، ترکیه با بیش از ۵۰ میلیون گردشگر، درآمدی معادل ۴۶ میلیارد دلار از این صنعت کسب کرد.

وضعیت ایران: پتانسیل و چالش‌ها
ایران با داشتن ۲۷ سایت میراث جهانی یونسکو و جاذبه‌هایی مانند تخت جمشید و میدان نقش جهان، پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دارد. با این حال، در سال ۲۰۱۹ تنها ۷.۷ میلیون گردشگر بین‌المللی جذب کرده و گردشگری تنها ۲.۶٪ از GDP را تشکیل داده است (UNWTO World Tourism Barometer ۲۰۲۰).
چالش‌های اصلی شامل موارد زیر است: 

تحریم‌ها و تنش‌های سیاسی: محدودیت‌های بین‌المللی و هشدار‌های سفر برای گردشگران غربی، تعداد بازدیدکنندگان را کاهش داده است. 
زیرساخت‌ها: کمبود هتل‌های مدرن، کارکنان بین‌المللی و تسهیلات رفاهی، تجربه گردشگران را محدود کرده است. 
محدودیت‌های فرهنگی: قوانین سخت‌گیرانه مانند پوشش اجباری برای زنان، برخی گردشگران را از سفر به ایران منصرف می‌کند.
با این حال، در سال‌های اخیر، با افزایش گردشگران از کشور‌های همسایه مانند چین و روسیه، نشانه‌هایی از بهبود دیده شده است. در سال ۲۰۲۳، نرخ اشغال هتل‌ها در تعطیلات نوروز به ۹۰٪ رسیده است (Visit Our Iran Tourism Insights ۲۰۲۴).

***

جایگزینی گردشگری به جای نفت نیازمند استراتژی جامع و بلندمدت است. کشور‌های موفق مانند امارات و عربستان نشان داده‌اند که با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، بازاریابی و همکاری با بخش خصوصی، می‌توان به نتایج چشمگیری دست یافت. برای ایران، رفع تحریم‌ها، بهبود تصویر بین‌المللی و توسعه زیرساخت‌ها ضروری است. همچنین، تمرکز بر گردشگری پایدار می‌تواند با اهداف جهانی مقابله با تغییرات اقلیمی هم‌راستا باشد.

برای فعال کردن توریسم ایرانی چه کارهایی می توان انجام داد؟

_ استراتژی جامع: برنامه‌ریزی برای توسعه زیرساخت‌ها و بازاریابی جهانی. 
_ همکاری بخش خصوصی: تشویق سرمایه‌گذاری در هتل‌ها و آژانس‌های گردشگری. 
_ دیپلماسی فرهنگی: بهبود روابط بین‌المللی برای جذب گردشگران بیشتر. 
_ گردشگری پایدار: تمرکز بر حفاظت از میراث فرهنگی و محیط‌زیست برای جذب گردشگران آگاه به محیط‌زیست.
این رویکرد می‌تواند به کشور‌ها کمک کند تا در جهانی پس از نفت، جایگاه اقتصادی و امنیتی خود را حفظ کنند.

***
بحث را میتوان در پاسخ به این سوال جمع بندی کرد که چرا گردشگری می‌تواند امنیت ملی را تقویت کند؟

۱_ کاهش وابستگی به منابع تجدیدناپذیر: گردشگری یک صنعت پایدار است که برخلاف نفت، تحت تأثیر نوسانات شدید قیمت جهانی قرار نمی‌گیرد.
۲_ افزایش تعاملات بین‌المللی: ورود گردشگران خارجی باعث افزایش شناخت و تعامل مثبت بین ملت‌ها می‌شود که می‌تواند به کاهش تنش‌های دیپلماتیک کمک کند.
۳_ ایجاد اشتغال گسترده: صنعت گردشگری، طیف وسیعی از مشاغل را ایجاد می‌کند، از خدمات هتل‌داری تا راهنمایان تور و صنایع دستی.
۴_ جذب سرمایه‌گذاری خارجی: رشد گردشگری باعث ورود سرمایه‌های خارجی و بهبود زیرساخت‌های کشور می‌شود./ کوثر خسروی