در روز یکشنبه مورخ 22/12/89 به همت «ستاد ملی ساماندهی پاسخ گویی دینی» جلسه نقد عرفان حلقه با حضور حجةالاسلام حمیدرضا مظاهری سیف، دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی و دبیری حجةالاسلام جواد محرابی برگزار شد.
به گزارش «تابناک»، در این نشست، پژوهشگران مؤسسه بهداشت معنوی، مؤسسه فرق و ادیان، کارشناسان مرکز پاسخ گویی به شبهات دینی حوزه، مدیران دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها و سایر مراکز و مجامع علمی و فرهنگی حوزه حضور داشتند.
در ابتدای جلسه دبیر علمی مقدمه ای را ارائه داد و در بخشی از آن گفت: یکی از جریان های معنویت گرای کشور عرفان حلقه است که پایه گذار آن محمد علی طاهری است. در دوره ای جناب دکتر منصوری از آن حمایت کرده و اکنون این جلسه نقد با حضور ایشان برگزار می شود.
سپس دکتر منصوری لاریجانی به بیان دیدگاه های خود پرداخت و گفت: من از سال 83 از طریق دانشجویانم با این فرقه آشنا شدم. به من گفتند که این محی الدین ثانی است. مطالب ایشان را برای من آوردند و من مطالعه کردم و حاشیه بر آن می نوشتم. اندیشه را باید با اندیشه پاسخ داد. من به ایشان گفتم که افکارشان را بنویسند تا متن باشد، در این صورت می توان آن را نقد کرد. ایشان نوشت و برای من آورد.
کتاب انسان از منظری دیگر را از قبل داشت و بعد عرفان کیهانی را نوشت. از من خواستند که مقدمه بزنم، گفتم به دو شرط یکی اینکه با مجوز وزارت ارشاد چاپ شود، دیگر اینکه برای موقعیت من خطر نداشته باشد، چون من در سپاه هستم. شش ماه پی گیر بودند و به ارشاد رفت و آمد می کردند، من هم برای مقدمه دقت کردم که چیزی خلاف مسلمات ما نباشد. حجت الاسلام تاج الدینی و دیگر دوستان مطالعه کردند. موضوع مقدمه ما در آن کتاب جایگاه عرفان کیهانی در عرفان اسلامی است.
منصوری ادامه داد: «دلیل عمده من که مقدمه زدم این بود که ذهن دانشجویانی که درگیر این بحث بودند از موضوع پاک شود. اگر کسی غده سرطانی دارد نمی توان یکباره به او گفت. باید زمینه سازی کرد تا آمادگی داشته باشد. دیگر اینکه اگر مقدمه بنده نبود و او این کتاب را چاپ نمی کرد، ما الان نمی دانستیم که چه می گوید. به خاطر همین کتاب در معرض نقد صاحب نظران قرار گرفته است.
بعد از دو سال من متوجه شدم که این آقا شبکه های درمانی به راه انداخته است. من این ها را صدا کردم و گفتم این کارهای شما غیر قانونی و غیر شرعی است، این خانم های آنچنانی که شما راه انداخته اید مردم را سرکیسه می کنند، درست نیست. بعد من متوجه شدم که اینها دنبال اهداف خودشان هستند. این بود که نامه زدم به ارشاد و جلوی چاپ آن را گرفتم.
اولین بار من خودم از این ها شکایت کردم و گفتم اینها چه کار می کنند از مردم پول می گیرند و کارشان نتیجه هم ندارد. از همان زمان من شروع کردم به مصاحبه با مطبوعات، روزنامه وطن امروز و غیره، طرفداران عرفان حلقه بعداً نامه ای را به نام من و با خط نستعلیق منتشر کردند که تکذیبیه آن سخنان بود. این دومین بی صداقتی آنها با من بود.
کتاب دیگر آنها بینش بود، نمی دانم نامش چه بود، مقدمه ای داشت که آنها این مقدمه را حذف کردند. چون نقد آنها بود. من نظریه حلول را که آنها معتقدند رد کرده ام و مباحث دیگر. اما اینها مقدمات و شرح های من را تصرف کردند و من علیه اینها شکایت کردم، با وکیل مشورت کردم. هنوز هم من پیگیرم. بعد از این که طاهری از زندان آزاد شد من با حضور دوستان دو بار با ایشان ملاقات کردم و گفتم شما به اسم قرآن کاری می کنید که هیچ منافقی نکرده است. چه دلیلی دارد که من از یک آدم بی نماز حمایت کنم. البته من اینها را بعدا فهمیدم.»
سپس مظاهری سیف بحث خود را آغاز کرد و گفت: «آقای منصوری در مصاحبه اخیرشان که به منزلۀ نقدی بر عرفان حلقه است، گفته اند، که ده سال پیش بر کتاب های آقای طاهری مقدمه زده اند، که این قابل تأمل است! و هم گفته اند که این مقدمات برای این بوده که ایشان اثرشان را منتشر کنند و در معرض قرار گیرد و پنهان کاری نکند. آیا شما این را یک راه کار می دانید که ما کتب ضاله را با یک مقدمه تأییدی منتشر کنیم تا در دسترس عموم باشد و به صورت پنهان در دسترس قرار نگیرد؟
اما در مورد مقدمه شما بر عرفان حلقه؛ آیا این ها نقد است. ایشان بخش هایی از مقدمه کتاب عرفان کیهانی را خواندند. این متن سراسر تمجید و تجلیل از آقای طاهری و عرفان حلقه بود. در پایان هم شما تاریخ زده اید که 1384 که می شود پنج سال پیش. آیا این نوشته های شما نقد است؟»
در ادامه مظاهری به توضیح اجمالی عرفان حلقه پرداخت و گفت: «عرفان حلقه از خلال مباحث فیزیک جدید شعور کیهانی را تعریف می کند و می گوید عرفان یعنی اتصال با حلقه های شعور کیهانی. این اتصال در یک لحظه بر قرار می شود و برای این اتصال هیچ شرطی لازم نیست چون شعور کیهانی رحمت عام الهی است و همه افراد می توانند از آن برخوردار شوند. نه ایمان، نه پاکی و ناپاکی و نه گناهکاری و بی گناهی هیچ دخلی به این اتصال ندارد. تنها باید از مرکزیت عرفان حلقه دریافت شود و یک لحظه تسلیم. تسلیم هیچ چیز چون اعتقادات در این جا مهم نیست. تسلیم یعنی شاهد بودن. ببین چه اتفاقی می افتد و هر چه شد بپذیر. در این حالت یک فرد اتصال دهنده بایک فرد اتصال گیرنده در وحدت قرار می گیرند و شعور کیهانی سومین عضو است.
دکتر منصوری برای این مطالب آیاتی از قرآن را به عنوان شرح و تأیید ذکر کرده اند. در مورد تسلیمی که در عرفان حلقه وجود دارد ایشان این آیه را آورده اند که «یوم لاینفع و لابنون الا من اتی الله به قلب سلیم» در مورد شاهد به معنایی که در عرفان حلقه آمده است نوشته اند: «انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا» و سایر آیات و برای اتصال در عرفان حلقه می گویند: «ما نجوا من ثلاثه الا هو رابعهم»
منصوری در پاسخ گفت: «التعاریف ممر المعاریف ما اول ببینیم اینها چه گفته اند. چه پیش فرض هایی دارند. پیش فرض ایشان در همه مطالب این است که یک شبکه شعور کیهانی وجود دارد که ایشان آن را حلقه ای می داند یعنی دوری در حالی که ما گفتیم این طولی است روی حساب گفتیم عرفان کیهانی. تا عرض به طول تبدیل شود و این همان وحدت وجود عرفای ماست. عرفان از مقوله معرفت است و ربطی به درمان ندارد. ایشان اصلا متدولوژی ندارد. تمام حرف های ایشان پارادکسیکال است. و مطالبی که شما فرمودید همین را نشان می دهد. من هم در پاورقی ها خواستم که این تناقضات را نشان دهم. ایشان اعتقاد دارد که تسلیم یعنی تسلیم سنگ و چوب شدن در حالی که ما می گوییم لاینفع و مال و لابنون. من اگر بخواهم این را نقد کنم هیچ چیز باقی نمی ماند.
برای همین در مصاحبه ام گفتم که این متن متناقض است. ایشان بلد نیست قرآن بخواند من به او گفتم که در «و اعتصموا بحبل الله» اعتصموا چه صیغه ای است که بلد نبود جواب دهد. به حضرت معصومه قسم من فکر می کردم این حافظ قرآن است. اما اینکه چرا بر کتاب ضاله مقدمه زدیم. این مطالب بعدا برای ما معلوم شد. البته هنوز هم نیاز به ادله بیشتری داریم. انحراف اینها برای من قلبا ثابت است، ولی در این متن نمی توان این را پیدا کرد.
نود درصد مسترهای این ها خانم اند آن هم خانم های سیگاری و ... نه آنها این کتاب را خوانده اند و نه خودش فهمیده که چه گفته است. باید اقناعی برخورد کرد.»
سپس حضار به بیان دیدگاه های خود پرداختند و آقای شریفی دوست از مدرسان جنبش های معنوی نوظهور نوشته های دکتر منصوری را موجب گرایش افراد زیادی به عرفان حلقه دانست و درخواست کرد که ایشان برای جبران این خسارت معنوی که به جامعه وارد کرده اند، اقدامات مناسبی را ترتیب دهند.
مهدی علیزاده مدیر مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: بهتر است مباحث را علمی تر پیش ببریم. به طوری که برای آیندگان هم مفید باشد. مثلا این قبیل پرسش ها مطرح شود که چه اتفاقی در ذهن و ضمیر جناب منصوری لاریجانی افتاد که در دروه ای از این فرقه حمایت کردند؟ جناب منصوری صمیمانه از شما می خواهم اگر تجربه ای هست به اشتراک بگذارید؟ ممکن است من هم زمانی دچار سهوی اینگونه شوم؟ چه طور تا زمانی که سیئات این فرقه برای شما آفتابی نشده، شما دست به قلم می شوید و مطالب آنها را تأیید می کنید؟ اگر آقای دکتر معتقدند که بعضی از مطالب این فرقه خوب است، آنها را هم بفرمایید؟
عبدالرزاق ایزدپناه عضو هیئت امنای دفتر تبلیغات و سردبیر مجله فقه اهل بیت در ادامه گفت: بشری که محفوف به جهالت هاست ممکن است یک اشتباهی بکند همه ما هم در معرض خطا هستیم. آقای دکتر یک سوژه مفید برای عبرت گرفتن و درس آموزی است. از صحبت های آقای دکتر مشخص بود که در حال توجیه کارهای گذشته شان هستند. ایشان از موضع توجیه بیرون بیایند و خود را در آن وضعیت تصور کنند و بگویند که چه اتفاقی افتاد که از این فرقه حمایت کردید.
مظاهری گفت: من هم انتظار داشتم بحث علمی بشود. جایگاه خدا در عرفان اسلامی و عرفان حلقه، خودشناسی در عرفان اسلامی و عرفان حلقه، اما متأسفانه در فرمایشات آقای دکتر اصلا صداقت ندیدم. دوستانی که پروژه شان عرفان حلقه است برای من نوشته اند که فرمایش شما در خصوص روزنامه وطن امروز صحیح نیست. هیچ شکایتی از عرفان حلقه نداشته اید، اخیرا درخواستی را به وزارت ارشاد داده اید. من نمی خواهم این بحث را ادامه دهم. بیایید نقدهای اساسی درباره عرفان حلقه بفرمایید. ما از آن استفاده کنیم. در حال حاضر مطالب همسانی در عرفان حلقه و سایر جنبش های معنوی نوظهور ارائه می شود که اگر آن را تبارشناسی کنیم، به عرفان یهود می رسیم. ما باید دانش نقد جنبش های معنوی نوظهور را تولید کنیم اما ورود شما طوری بود که من ناگزیر شدم نشان دهم که درست نمی فرمایید.
منصوری در پاسخ گفت: «درست است که ما بار اول هم دیگر را ببینیم و بشناسیم. مشکل این است که ما نیروهای جبهه فرهنگی همدیگر را نمی شناسیم. من نوجوانی ام با ساواک مبارزه می کردم، ده کتاب درباره دفاع مقدس نوشته ام، شب ها را با ترکش می گذرانم. اصل کارهای من درباره عرفان است و هنوز آثار اصلی من بیرون نیامده است. روی میز من چقدر دانشجویان کتاب گذاشته اند تا من مقدمه بزنم. من ده سال جلوتر از عمرم تلاش می کنم. من فقط برای خدا و برای بحث علمی وارد این جریان شدم. خیلی ها می گویند که دکتر به ما آموخت که تا عرفان اهل بیت هست سراغ این فرقه ها نرویم.
من با کسی عهد اخوت نبسته ام که بیایند این تخم را در دامان ما بکارند و هیچ نگویم. شما از این طرف از زبان من نقد کنید. شما که می گویید از توحید در عرفان بحث کنیم مگر توحید یک بیان دارد. مگر ما در توحید وحدت رویه داریم. اگر ما روی عرفان اهل بیت کار کنیم جلوی این ها گرفته می شود.
در ادامه جلسه آقای تاجیک از شاگردان دکتر منصوری به بیان دفاعیه ای از آقای منصوری پرداخت. ایشان مدعی شدند که هدف استاد از مقدمه و پاورقی نقد بوده است و افرادی پیش ما آمده اند و شهادت داده اند که مقدمه دکتر منصوری باعث شده است که ما به ضعف های عرفان حلقه پی ببریم. تاجیک گفت: ما در حال تنظیم نقدی بر عرفان حلقه هستیم. استاد بارها و بارها برائت و مخالفت خود را از عرفان حلقه اعلام کرده اند.
تاجیک گفت: قسمت آخر مقدمه که تمجید از آقای طاهری است به قلم استاد منصوری نبوده و خانم ویدا پیرزاده در نوشته استاد تصرف کرده و خیانت در امانت کرده اند. این ادعای جدید مورد تأیید دکتر منصوری قرار گرفت.
مظاهری سیف در آخرین فرصت خود گفت: «من از فضایی که بحث در آن پیشرفت راضی نیستم، ما انتظار نقد داشتیم، اما متأسفانه نحوه ورود آقای منصوری طوری بود که رویکرد علمی نداشت، بنده بحث ایشان را ادامه دادم و سعی کردم به فضای علمی بازگردد. بنده نتوانستم به مطالبی که یادداشت کرده بودم بپردازم. شما می گویید نقد اندیشه با اندیشه دوستان این کتاب عرفان کیهانی را اگر نخوانده اند بخوانند و به ما بگویند کجا آقای منصوری نقد کرده است.
در خصوص مقدمه هم که الان برای اولین بار شنیدیم خانم پیرزاده قسمت آخر را نوشته اند، در فرمایشات دکتر بود همین امروز گفتند که ما آن را عرفان کیهانی نامیدیم تا رابطه طولی شود. این جمله دقیقا در صفحه آخر مقدمه است من نمی دانم کجا را می گویند خانم پیرزاده نوشته اند.
در خصوص نقد هم متأسفانه ما نقدی نشنیدیم. شما اگر اعتراف می خواهید بکنید، اینجا جای مناسبی نیست، موعظه هایی هم که فرمودید بنده استفاده کردم اما خارج از موضوع بود. ما می خواستیم طبق موضوع جلسه نقد عرفان حلقه را از شما بشنویم.
اگر شما اعلام آمادگی کردید، جناب محرابی در مؤسسه فرق و ادیان و دوستان ما در مؤسسه بهداشت معنوی در ماه بیش از بیست نشست علمی برگزار می کنند ما دوست داریم که از شما در این برنامه ها استفاده شود، اما به شرطی که نقد علمی و درست بشود. کلی گویی هایی که اینها تضاد دارند یا مخالف اهل بیت اند فایده ای ندارد و کسی را قانع نمی کند و روشنگری به دنبال ندارد. من شما را دعوت می کنم به صداقت، بسیاری از مطالب خلاف واقع تان را یادداشت کرده ام که نمی خوانم.»
ایشان ادامه داد: جناب منصوری نقد واقعی بکنید، نه نقدی که وارد نیست، تسلیمی که در عرفان حلقه مطرح می شود، تسلیم سنگ و چوب نیست. این طوری نقد کنید مثل مصاحبه تان می شود که گفته اید ده سال پیش مقدمه زدم و نقد کرده ام. حالا طرف داران عرفان حلقه به ما می گویند شما این مصاحبه را جعل کرده اید دکتر خودش بهتر از هر کس می داند که پنج سال پیش مقدمه زده نه ده سال پیش، و اصلا نقد نکرده بلکه شرح و تأیید کرده است. این طور نقد کنید، می گویند که ایشان را تحت فشار گذاشته اید. این برخورد شما به نفع عرفان حلقه است. از شما خواهش می کنم اگر طرفدار عرفان حلقه هستید، بگویید هستم. در این مملکت به طاهری هم کسی نمی تواند چیزی بگوید، شما که جای خود دارید. صریح باشید، صداقت داشته باشید. ما انتظار داشتیم بحث علمی بشود، اما متأسفانه این هزینه ای که شد، ثمری نداشت.
منصوری در پایان گفت: «من وجودم را برای انقلاب گذاشته ام، من به کسی بدهکار نیستم، کسی هم با من کاری ندارد. هر چه می گویم صادقانه است. ما اول بنشینیم ببینیم نقد یعنی چه، نگاه هرمنوتیک به قضیه خیلی چیزهای ما را زیر سوال می برد. شما ببینید ملا صدرا اندیشه های ابن سینا را نقد می کند اشراق را نقد می کند، شما توهین نمی بینید. من قبول دارم از نگاه بیرونی یک خطایی پیش آمده است. از نگاه بیرونی ما خطا کردیم و باید جبران کنیم. زبان آقای مظاهری برای نقد خوب است و کمک می کند که چیزی پنهان نماند.
می آییم نقد می کنیم شما نظریه فروپاشی آمریکای من را نمی دانم خوانده اید یا نه، آینده از آن ولایت است، البته ما نباید بگذاریم که این حرف ها جوانان ما را مشغول کند.»
محرابی در پایان گفت: من هم یک نقد بگویم، شما چطور با طاهری ملاقات ها و ارتباط داشته اید اما ایشان را نشناخته اید. ما در برخورد اول دیدیم که ایشان نماز نمی خواند و مشکلاتش مشخص شد.
اما برای جمع بندی عرض کنم:ـــ جناب منصوری این فرقه را ضاله می دانند.
ـــ ایشان قبول می کنند که مقدمه و شرح شان بر کتاب خطا بوده است.
ـــ نظر جمع این است که باید نقدهای محکم و صریح و شفاف از سوی آقای منصوری ارائه شود.
ـــ جناب مظاهری نقدهای دکتر منصوری را ناوارد بر عرفان حلقه می دانند.
ـــ جلساتی خصوصی تر میان جناب مظاهری و منصوری برقرار شود تا نقدهای اساسی به اتفاق نظر مشخص شود.
ـــ دوستان سخنان کسانی را که می گویند دکتر پشت پرده و قلباً با ماست، نپذیرند و به ما اطلاع دهند.
در پایان جلسه آقای تاج الدینی از همراهان دکتر منصوری در خواست کرد که بیانیه ای مبنی بر انحرافی بودن جریان عرفان حلقه تهیه شود و همه اعضای جلسه از جمله دکتر منصوری آن را امضا کنند. این پیشنهاد از سوی اعضای جلسه رد شد و اعلام شد که نقد علمی به تدریج اثر روشنگرانه تر و پایدارتر را در جهت کاهش این گونه انحرافات خواهد داشت.
