استان زنجان داراي آثار ارزشمند طبيعي و تاريخي فراواني است که هر يک از آنها قابليت هاي بسيار در جذب گردشگر دارند که در اين ميان غار زيبا و باشکوه کتله خور در دل کوه ها همانند نگيني درخشان در دل سنگ هاي عظيم الجثه خودنمايي مي کند.
به گزارش مهر، کتله خور غاري است خشکي - آبي، واقع در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در 80 کيلومتري جنوب قيدار و 173 کيلومتري شمال همدان و 410 کيلومتري تهران و 5 کيلومتري شهر کوچک گرماب واقع است.
در بعضي از مناطق غربي ايران به کوه هاي کم ارتفاع کتل مي‌گويند و احتمالاً وجه تسميه غار نيز به همين علت باشد که غار در يکي از اين کوهها قرار گرفته است و خورشيد از پشت آن طلوع مي‌کند و بجاي کتل خورشيد به آن کتل‌خور گويند. غار کتل خور قبل از سال 1300 خورشيدي کشف شده است و در سال 1330 توسط شخصي به نام جمالي زنجاني به ثبت رسيده‌است.
حدود سال 1343خورشيدي کوهنوردان بعلت طولاني بودن دهليز ورودي و کوتاه بودن سقف آن و مشکلات عبور و مرور و فقدان جاذبه‌هاي، غارسنگي بي‌اهميت جلوه شد ولي در سال 1365 گروهي مجهز از غارنوردان زبده همدان بازديد مفصلي از غار انجام دادند و توانستند شکل‌گيري اين غار را به دوران ژوراسيک مربوط دارند يعني بيش از 120ميليون سال قبل.
ساختمان در زير کوه‌کتل خور قرار گرفته و از پائين دست دهانه آن رودشور که از شعبات فرعي قزل‌اوزن است جاري مي‌شود غار در منطقه مستطيلي شکلي به ابعاد 2000در1500 متر به وجود آمده است در محل ياد شده عملکرد هوازدگي مکانيکي و نيروهاي دروني به کمک يکديگر تعدادي ترک يا گسل متقاطع را در محدوده داخلي اين فضا به وجود آورده و به دليل فراهم شدن ساير شرايط، فرآيند غار زايشي شروع شده‌است دهانه غار در ارتفاع 1700متري از سطح دريا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌اي که آبهاي فرورو حاصل از ريزش جوي غار را خارج مي‌کند و به رود شور مي‌ريزد 50متر است.
ورودي غار يک دهليز 4000متري بوده با سقفي کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهليز فرعي، پس از دهليز فرعي يک دالان وسيع 950متري با سربالايي‌هايي به ارتفاع 2 متر و گودال هاي خشک قرار دارد که با دو شاخه 2متري ادامه پيدا مي‌کند و پس از عبور از يک سربالايي به
تالار وسيعي پوشيده از چکنده و چکيده و ستون مي‌رسد. در داخل
تالار کوچک بلورين، که به
تالار ستونها چسبيده چاهي به عمق 8متر قرار دارد که احتمالاً محل خروج آبهاي فرورو سازنده غار است.
در حال حاضر اين غار به سه بخش فرهنگي، تفريحي و ورزشي تقسيم شده است بخش ورزشي آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخره‌نوردان قرار مي‌گيرد حدود 4 کيلومتر است که البته هنوز انتهاي آن کشف نشده‌است.
بخش تفريحي غار نيز که جهت بازديد عموم مورد استفاده قرار مي‌گيرد حدود 2 کيلومتر مسير مستقيم است که گفته مي‌شود اين مسير تنها 1.3 کل غار است.
بخش فرهنگي غار نيز در بخش جنوبي آن قرار دارد قسمت اصلي آن دالاني است طبيعي که جهت برگزاري مراسم مختلف مورداستفاده قرار مي‌گيرد البته اين دالان هيچگونه راه خروجي به بيرون نداشته و راه خروجي آن به صورت مصنوعي کنده شده اما خود دالان تماماً طبيعي بوده‌است.
غارکتله‌خور از لحاظ کيفيت بلورها و قنديلها، زيبايي و تعدد طبقات اولين غار آهکي جهان شناخته شده‌است از بهره‌برداري اوليه اين غار چيزي حدود 15 سال مي‌گذرد که البته هنوز هم کاوش و فعاليت براي آماده‌سازي ساير قسمت‌هاي غار براي بازديد ادامه دارد.
غار کتله‌خور، غاري است آهکي که در برخي نقاط آن گل‌رس و خاک هاي حاوي اکسيدآهن قابل مشاهده است. اين غار از نظر سني تقريباً هم‌سن غار عليصدر همدان است البته اين دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند.
يکي اينکه غار عليصدر همدان غاريست کاملاً آبي اما غار کتله‌خور زنجان غاري است تقريباً خشکي. دوم اينکه آهک هاي غار کتله‌خور نسبت به آهک هاي غار عليصدر بسيار خالص‌تر هستند که اين خود عاملي است جهت زيباترشدن غار، چراکه خالص بودن آهک ها موجب شفافيت آنها و در نتيجه عبور نور از قنديلها مي‌شود.
کتله خور زنجان به عليصدر همدان متصل است
يک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله خور اينست که شواهد و بررسي‌هاي انجام شده مؤيد اين موضوع است که اين غار در نهايت به غار عليصدر در همدان متصل مي‌شود. همچنين يکي ديگر از عجايب و زيبايي‌هاي اين غار تعدد طبقات آن است که اينگونه غارها در جهان بسيار کم‌نظير هستند. گمان مي‌رود که اين غار داراي 7 طبقه باشد که البته تاکنون تنها 3 طبقه آن کشف شده است.
حدود 700 متر اوليه غار قطري حدود 70 سانتيمتر داشته‌است به‌طوريکه رهنوردان اوليه غار اين مسير 700 متري را بصورت سينه خيز طي کرده و مسير خود را با علامتگذاري مشخص کرده‌اند. 100 متر ابتداي غار محل زندگي انسان هاي نخستين بوده‌است که اين موضوع را اسکلت 80 انساني که در اين محل پيدا شده است تأييد مي‌کند. اين اسکلت‌ها همچنان در اين محل نگهداري مي‌شوند.
اين غار داراي بخش‌هاي ديگري است که به ترتيب مي‌توان ميدان شيرخوابيده، ميدان بيستون، ميدان چهل ستون، سه‌راهي کوهي، ميدان پنج‌شير،
تالار عروس، تونل قنديلي، اتاق عقد، پاي فيل، شتر باجهاز، عروس و داماد، ميدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، ميدان مريم مقدس و… را نام برد که تمامي اين بخش‌ها حاصل تجمع‌هاي مختلف آهکي است که هرکدام براساس شباهتي که به يکي از اشياء اطراف ما داشته‌اند به اين اسامي خوانده مي‌شوند.
از ويژگي هاي منحصر به فرد اين غار مي‌توان وجود ستون هاي آهکي عظيم را نام برد که حاصل به هم پيوستن استالاکتيت ها و استالاگميت‌هاي آهکي هستند که باعث شده‌اند که اين غار خود نگهدارنده خود باشد يعني اينکه اين ستون هاي عظيم نقش نگهدارنده‌هايي را بازي مي‌کنند که مانع از فروريختن سقف غار مي‌شود.
اين غار در مراحل اوليه تشکيل خود غاري آبي بوده‌است که دراثر انحلال آبي گاهي اوقات توده‌هاي عظيمي از سنگ ها از توده اصلي جدا شده‌اند. تشکيل طبقات متعدد اين غار باعث شده‌است که آب به طبقات زيرين نفوذ کرده و عملاً غار تبديل به غاري خشکي گردد.از ديگر ويژگي هاي بارز اين غار مي‌توان وجود قنديل هاي زيبا و شفاف آهکي و استالاکتيت‌هاي گُل‌کلمي را نام برد.
وجود چشمه‌هاي آب بسيار زلال در اطراف اين غار و حفره‌هاي متعدد طبيعي هم از ويژگي هاي منحصر به فرد اين غار است. علاوه بر تمامي اين مسائل در غار کتله خور همانطور که در قبل آمد مي‌توان تجمع‌هاي متفاوتي مشاهده کرد که يکي از اين تجمع‌هاي زيبا و جالب‌توجه استالاگميت‌هايي است که بسيار شبيه به عروس و داماد هستند و به همين اسم نامگذاري شده‌اند
اين غار درطول 120 ميليون سالي که از عمرش مي‌گذرد دستخوش تغيير و تحولات بسياري شده‌است که برخي طبيعي و برخي هم مصنوعي بوده‌است. از تغييرات طبيعي اين غار مي‌توان شکستگي هاي حاصل از زمين‌لرزه‌ها، گسل‌خوردگي ها ، لغزش‌ها و ريزش‌ها را نام برد.
