سیمرغ‌های بین الملل برای حاتمی‌کیا، میرکریمی و برنده اسکار

- از حواشی جالب روز چهارم حضور سید محمد غرضی کاندیدای ریاست جمهوری در برج میلاد بود که سوژه عکاسان و خبرنگاران شد و از او خواستند روی استیج برود و علامت پیروزی نشان دهد و ... که غرضی نیز کاملاً همراهی می کرد!


نامه جیرانی برای آشغال های دوست داشتنی
فریدون جیرانی خواستار نمایش «آشغالهای دوست داشتنی» محسن امیریوسفی در جشنواره‌ی فیلم فجر شد. او در نوشتاری با عنوان «ما که پیر شدیم،برای جوان‌ها فضای گفت‌وگو ایجاد کنید.» نکاتی را مطرح کرد. در یادداشت این کارگردان که ایسنا منتشر کرده، آمده است: «از وقتی که فیلم «آشغال‌های دوست‌داشتنی» را در خانه‌ی کارگردان دیدم تا امروز سه‌شنبه 15 بهمن ماه فکر می‌کردم چه مطلبی بنویسم که شکل احساساتی و صرفا تعریفی پیدا نکند و از منظری دیگر به فیلم بپردازد. منظری که بتواند به نمایش فیلم در فرصت باقی مانده در جشنواره‌ی فجر کمک کند. منظری که به نظرم رسید، تحلیل نسل تازه‌ی فیلمسازی است. نسلی که در 8 سال گذشته آمده است. نسلی که من می‌گویم نسل پنجم فیلمسازی که امیریوسفی یکی از این نسل‌ است.

دانستن مشخصات این نسل درک «آشغال‌های دوست‌داشتنی» را برای ما راحت‌تر می‌کند و تحملش را مهم‌تر. ا ین نسل از نظر فکری به روشنفکران عرفی نسل دوم فیلمسازی و تفکر برخی فیلمسازان عرفی نسل سوم نزدیک است. یعنی همان نگاه انتقادی آن‌ها را به محیط پیرامونش دارد اما «آرمان» آن‌ها را ندارد. آن‌ها یعنی روشنفکران عرفی نسل دوم از دل رشد آرمان خوانی نسل سیاسی دهه 40 بیرون آمد و تحت تأثیر آرمان این نسل سیاسی، فیلم ساخت.

ولی این‌ها یعنی نسل پنجم، از دل شکست همان آرمان‌خواهی در انتهای دهه شصت بیرون آمد و تحت تأثیر گفتمانی قرار گرفت که در دهه 70 به گفتمان غالب روشنفکر جهانی تبدیل شد، گفتمانی که اینجا هم تفکر جریان روشنفکری و نسل سیاسی جدید را عوض کرد. اگر قهرمان فیلم روشنفکر عرفی نسل دوم آدم زخمی تک افتاده‌ای بود که در اعتراض به نابرابری‌های اقتصادی، جانش را از دست می‌داد و روحیه خشن و عصبی ماهیت این آدم تک افتاده‌ی زخمی را تشکیل می‌داد. در این نسل یعنی نسل پنجم برعکس بود.

قهرمان این نسل فردی شد که فردیتش از دست رفته و لطمه دیده آن هم در شرایط بهم ریخته اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی. دفاع از این فردیت از دست رفته جایگزین آن اعتراض شد. گرچه در تفکر این نسل نابرابری‌های اقتصادی در له شدن این فردیت نقش محوری داشت اما اعتراض اصلی‌اش به این نابرابری نبود. دفاع از این فردیت به فرهنگ تحمل رسید به جای آن فرهنگ خشونت که این فرق اصلی فکری نسل پنجم با نسل دوم بود. در تفکر این نسل صلح و گفت‌وگو جای جنگ و مجادله نشست و استدال و منطق در گفت‌وگو جای فحاشی و هتاکی.

این نسل مصحلت اندیشی نسل‌های قبلی را کنار گذاشت و بی‌پرواتر به دغدغه ذهنیش نزدیک شد و صراحت شد ویژگی لحن بیان سینمایی‌اش. حالا در «آشغال‌های دوست داشتنی» این بی‌پروایی در طرح موضوع صراحت در بیان هست اما نه با قهرمان زخمی تک افتاده معترض بلکه با یک مادر. مادری که مجبور می‌شود با شوهر، پسر و برادرش که مرده‌اند و تبدیل به قاب عکس روی تاقچه شده‌اند و عکس پسر دیگرش که در خارج است حرف بزند.

هر عکس یک تفکر را نمایندگی می‌کند این تفکرات در تاریخ ایران جریان‌ساز بوده‌اند. صحبت مادر با این عکس‌ها به صحبت با تاریخ تبدیل می‌شود و مادر عکس‌ها را مجبور می‌کند که با هم حرف بزنند. حرف زدن این تفکرات با هم از مجادله به گفت‌وگو و سرانجام تفاهم و آشتی می‌رسد که اسمش را می‌شود آشتی ملی گذاشت. می‌توان با سازنده این اثر برخورد سلبی کرد، فیلمش را بایگانی کرد و خودش را خانه‌نشین. می‌توان او را حامی و طرفدار فتنه خواند و فضایی پر از سوءتفاهم پیرامون فیلم ایجاد کرد، فضایی که خواست همه خارج‌نشینان مخالف نظام است. چون آن‌ها معتقدند از دل چنین برخوردی ممکن است مهاجرتی شکل بگیرد و منتقدی تبدیل به مخالف شود و آن‌ها امکان بیشتری برای تبلیغ علیه نظام پیدا کنند.

سوال می‌کنم: اگر ما به فیلم معمولی «گربه‌ها...» اجازه نمایش داده بودیم فیلمسازش می‌توانست در خارج از ایران ژست دیگری بگیرد؟ یا اگر چند سال قبل فیلمنامه برخی از فیلمسازان را رد نمی‌کردیم و می‌گذاشتیم آن فیلمنامه تبدیل به فیلم شود فیلمسازش مهاجرت می‌کرد؟ فقط سوال کردم، قصد دفاع از فیلمسازان مهاجر را ندارم. پیشنهاد می‌کنم به جای این برخورد سلبی در حاشیه همین جشنواره در سالن مطبوعات با نمایش فیلم عین گفت‌وگوی داخل فیلم، داخل سینما فضای گفت‌وگو ایجاد کنیم.

فضای گفت‌وگو بین این نسل که منتقد است نه مخالف با نسل همسن خودش که درست در نقطه مقابلش قرار گرفته است. نسلی که نگران انحراف سینما از مسیر انقلاب است، نگران رشد تفکرات انحرافی در سینماست. نسلی که خودش هم معترض به نابرابری‌های اقتصادی و فساد ناشی از این نابرابری است. نسلی که باورهایی دارد و باورهای این نسل منتقد را قبول ندارد. حالا اگر این دو نسل در سالن سینما رودرروی هم قرار گیرند و به جای مجادله در روزنامه‌ها و فضای مجازی سر باورهای خود به گفت‌وگو بپردازند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟

جواب من مشخص است، مسلما این گفت‌وگو برای سینما و نظام بسیار مثبت خواهد بود. ما که پیر شدیم این گفت‌وگوها را ندیدیم اما این دو نسلی که در بالا به آن اشاره کردم هر دو جوانند و در جامعه وزنی دارند و باید به تحمل همدیگر عادت کنند و به حذف یکدیگر نیندیشند. اگر این دو طرف به تحمل یکدیگر برسند، فضایی انتقادی در جامعه نهادینه می‌شود. در فضای نهادینه شده انتقادی اظهار نظر درباره فیلم‌ها شکل طبیعی پیدا خواهد کرد.

با توجه به سخنرانی رئیس سازمان سینمایی در مراسم افتتاحیه که روی گفت‌وگو به جای مجادله تأکید کرد، از آن‌ها می‌خواهیم بدون نگرانی امکان چنین نمایش و گفت‌وگویی را برای فیلم «آشغال‌های دوست داشتنی» فراهم سازند. این گفت‌وگو می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای گفت‌وگوهای بعدی میان جریان‌های مختلف داخل سینما.»



دومین فیلمی که در روز چهارم اکران شد، مطابق با روال ایام جشنواره، از کارگردان فیلم اولی و در واقع در بخش نگاه نو بود که هرچند از فیلم اول بهتر بود اما به هر حال در سطح یک تله فیلم بیشتر نبود و متاسفانه اکثر کارگردانان فیلم اولی وجه مشترک شان، تولید تله فیلم به جای فیلم سینمایی -چه در ساختار داستان و چه در پردازش- بوده و نتوانسته اند برای پرده بزرگ سینما، اثری در خور جشنواره داشته باشند اما به هر حال پذیرش حداکثری آثار در این بخش، منجر به نمایش چنین آثاری نیز می شود.

«با دیگران» ساخته ناصر ضمیری که حسین محجوب، هنگامه قاضیانی، بابک حمیدیان، حمیدرضا آذرنگ و لیلا زارع در آن نقش آفرینی می کنند، داستان یک رحم اجاره ای است. آرزو به دلیل سقط جنین های مکرر، امید خود را به داشتن فرزند از دست داده و زندگی مشترک او با امیرحسین در شرایط بحرانی قرار دارد. مریم، دوست و همکار او با اقدامی فداکارانه، مسیر تازه ای را در برابر این زوج جوان قرار می دهد اما آزادی یعقوب شوهر سابق طاهره از زندان زندگی آنها را پیچیده می کند. فیلم اما به پیچیدگی خلاصه داستانش نیست. با این حال نباید این فرصت را از این عصر گرفت که یک روز تعطیل در تلویزیون به نمایش درآید.  لازم به یاد آوری فیلم های نگاه اولی نشست پرسش و پاسخ ندارد.

پس از نمایش با دیگران، نوبت به نمایش فیلم «فصل فراموشی فریبا» با کارگردانی عباس رافعی رسید. رافعی در این فیلم تلاش کرده بود کاراکتر ساره بیات در فیلم اصغر فرهادی (زنی باردار با مشکل مالی) را در بستر داستانی دیگر پیاده کند و این بار بیات در نقش زنی که به واسطه مادر و ناپدری معتادش، سابقه فحشاء داشته و حال ازدواج کرده، در موقعیتی قرار می گیرد که برای جمع آوری مقداری پول، مجبور به رانندگی وانت می شود و بخش عمده داستان در این بستر می گذارد.

فیلم اما از داستان قابل توجهی برخوردار نیست و با خرده داستان ها تلاش شده مخاطب به امید آنکه داستان فضای جدی تری بیابد و تماشاچی نیز با تصور اینکه یکی از این خرده داستان ها، مسیر فیلم را عوض می کند، تا انتها به تماشای فیلم نشست.نقطه قوت فیلم، انتخاب صحیح ساره بیات است که باید در این زمینه از اصغر فرهادی و البته ساره بیات تشکر کرد!

او پس از موفقیتش با «جدایی نادر از سیمین»، بسیار گزیده کار شده و هم نقش آفرینی اش در این فیلم و هم بازی اش در «لامپ 100» به اندازه و قابل توجه بود. او ترجیح داده در عوض بازی در نقش های پولساز و به قول خودش سینمای بدنه، فضای جدی تری را تجربه کند که در «فصل فراموشی فریبا» نیز توانسته از پس نقشی که به او سپرده شده به خوبی برآید.



در «فصل فراموشی فریبا» امین زندگانی، عجیب ترین و باورناپذیرترین نقش ممکن را ایفا کرد که نتیجه تلاش عباس رافعی است! او ظاهراً فرزند یک خانواده معتبر و باآبرو است اما مدل گریم و بازی اش، به اوباشِ قمارباز جنوب شهر شباهت دارد و حتی منطق رفتاری نیز در طول داستان از او شاهد نیستیم.

موسیقی فیلم به شدت بیرون زده و هرجا قرار است اتفاقی بیافتد، بلافاصله موسیقی قبل از وقوع اتفاق، به صحنه می آید و عملاً از یک نقطه به بعد مخاطب را به این سمت می برد که هرجا موسیقی پخش شد، منتظر اتفاق مهم باشد. در این زمینه یک تعبیر روانشناسی وجود دارد که شاید بیانش چندان درست نباشد اما درباره اتفاقی که موسیقی رقم می زند، کاملاً صدق می‌کند!

فیلم می توانست کوتاه تر شود و مشخص نیست چه اصرار وجود داشته وجوه تراژیک مدنظر کارگردان روی ریلی به کندی پیش برود و در نهایت با اتفاقاتی که اکثر آنها در انتها، کمکی به داستان اصلی نمی کند، زمان فیلم را پر کرد؟ به هر حال بابت تلاش رافعی و همکارانش به او خسته نباشید می گوییم و نمی توان انکار کرد که او در حد توانش، تلاشش را کرده است.

پس از نمایش فیلم، نشست پرسش و پاسخ این فیلم برگزار شد که مهم ترین نکات مطرح شده در آن از این قرار است:

- عباس رافعی کارگردان فیلم توضیح داد: این فیلم، فیلمی نیست که سیاه‌نمایی باشد یا اسم سیاه‌نمایی را بتوان بر آن گذاشت. قصد نداشتیم جامعه را به‌گونه‌ای نشان دهیم که دیگران خوش‌شان بیاید. من قصد داشتم تهران را که در بسیاری از فیلم‌ها جای آن را خالی نشان داده‌ایم، نشان دهم. می‌خواستم در این آینه‌ی تمام‌قد که در مقابل ایران و تهران گذاشته می‌شود، خوبی‌ها و زشتی‌ها را ببینیم.

- رافعی معتقد است: دلیل این‌که مردم با سینما قهر کرده‌اند، این است که خودشان را در سینما نمی‌بینند و فیلم‌ها در بی‌جا و مکان اتفاق می‌افتد. این فیلم به عبارتی «مستند داستانی» است و هنگامی که «ساره بیات» رانندگی می‌کرد، بسیاری از مسافرانی که سوار ماشین او می‌شدند، واقعی بودند.

- این کارگردان در پاسخ پرسشی مبنی بر این‌که آیا صحنه‌هایی از این فیلم حذف شده یا مشکل گرفتن مجوز داشته است، گفت: در دوره‌ی قبل، پروانه‌ی ساخت فیلم رد شد. بنابراین ما اصلاحاتی انجام دادیم تا بتوانیم آن را بسازیم و در حال حاضر هم مشکلی نداریم و امیدوارم همچنان نداشته باشیم.

- رافعی گفت: اگر این فیلم تلخ است، زندگی فریباست. فکر نکنید تماشاگر فیلم تلخ را نمی‌بیند. این فیلم تولید یک جمع مستقل است که به تماشاگر نیاز دارد تا با پول آن بتواند فیلم دیگری بسازد. تلاش ما این بوده که فیلم، جذاب باشد تا تماشاگر آن را ببیند، هرچند که تلخ است. سرانجام این فیلم به زایش مجدد یک زن می‌انجامد. فریبا زندگی خودش را در طول فیلم با رنگ سبز می‌بافد و به نظر من، این نباید ناامیدکننده و تلخ باشد.

- ساره بیات در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که چرا بعد از فیلم «جدایی نادر از سیمین» کمتر در فیلم‌ها حضور داشت؟ اظهار کرد: اگر شخصیت من، فیلم «جدایی نادر از سیمین» را تداعی می‌کند که خوشحال هستم، اما اگر تا کنون در فیلم‌های زیادی بازی نکرده‌ام، دلیلش این است که سناریوهایی را که به دستم می‌رسید، دوست نداشتم. من دوست دارم اگر کاری را انتخاب می‌کنم در آن کار حرفی برای گفتن داشته باشم. این‌که در این نقش بازی کرده‌ام، به‌دلیل رسالتی بود که در حرفه‌ی بازیگری من نهفته است و من این نقش را دوست داشتم و تمام تلاشم را کردم تا شخصیتم در این فیلم به شخصیتم در فیلم «جدایی نادر از سیمین» شبیه نباشد، چون آن فیلم، درخشان بود و دلیلی ندارد که هر کاری انجام می‌دهم، بینندگان را به یاد آن شخصیت بیندازد.

آنچه مسلم است این فیلم نه مخاطب عام خواهد داشت و نه مخاطب خاص و در واقع این اثر راه دشواری پیش رو دارد.

خلاصه فیلم نشست پرسش و پاسخ این فیلم را در «تابناک» تماشا کنید



چهارمین فیلمی که در برج میلاد به نمایش درآمد، فیلم «شهابی از جنس نور» به کارگردانی محمدرضا اسلاملو بود. این فیلم سینمایی که بیش از سه میلیارد تومان هزینه روی دست دولت گذاشته، مخاطبان را در همان دقایق نخست فراری داد. فیلم هرچند مضمون ارزشی دارد و در خصوص جنایات رژیم صهیونیستی است اما آنقدر بد پرداخته شده و آنقدر کلیشه ای از کار درآمده که حکم آتش زدن یک چمدان اسکناس را پیدا کرده است. این فیلم آنقدر بد بود که مسعود کیمیایی بتواند نفسی بکشد، چرا که همان فیلم کیمیایی نیز نبود و البته گران ترین فیلمی بود که در روز چهارم به نمایش درآمد.