در چند روز گذشته، در سالگرد حصول توافق هسته‌ای بین ایران و ۱+ ۵ (برجام)، تحلیل‌ها و بررسی‌های زیادی در مورد دستاوردها، پیامد‌ها و نتایج این توافق بر طرفین و به ویژه بر محیط سیاسی و اقتصادی ایران در رسانه‌های داخلی و خارجی ارائه شد.
به گزارش «تابناک»، در ارتباط با دستاوردهای برجام برای ایران، برخی رسانه‌ها، کار‌شناسان و مقامات سیاسی منتقد توافق ـ که اکثرا منتقد دولت تلقی می‌شوند ـ بر این باورند که این توافق دستاورد چندانی به ویژه در زمینه اقتصادی و رفع تحریمها برای ایران نداشته است. در مقابل، برخی دیگر معتقدند این توافق علاوه بر ارتقای وزن ژئوپلیتیک ایران و حفظ دستاوردهای هسته‌ای، توانسته تا حدودی نیز در زمینه رفع تحریم‌های راهگشا باشد.
در همین راستا، «تابناک» فارغ از جناح بندی‌های سیاسی و جهت گیری‌های جناحی رسانه‌ها، با راه اندازی یک نظرسنجی در سایت در مورد مهم‌ترین دستاوردهای برجام برای ایران، قضاوت را به مردم واگذار کرد. در نظرسنجی انجام شده در سایت «تابناک» این پرسش مطرح شد که «مهم‌ترین دستاوردهای برجام برای جمهوری اسلامی ایران چه بود؟» که از میان سه گزینه موجود در نظرسنجی، ۲۸.۴۲ درصد مردم به گزینه «رفع تحریمها»، ۴۴.۹ درصد به گزینه «ارتقای وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه» به عنوان مهم‌ترین دستاورد برجام و ۲۶.۶۹ درصد نیز به گزینه «تثبیت برنامه صلح آمیز هسته‌ای» رأی دادند.
بنابراین، همان گونه که می بینیم، حدود نیمی از ۲۵۳۰۹ نفری که در این نظرسنجی مشارکت داشتند، معتقدند مهم‌ترین دستاورد برجام «ارتقای وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه» بوده است. در این میان نیز تنها یک سوم مشارکت کنندگان در نظرسنجی معتقدند مهم‌ترین دستاورد برجام «تثبیت برنامه صلح آمیز هسته‌ای بوده است» و کمترین آرا به این گزینه اختصاص داده شد. در این میان گزینه رفع تحریمها که شاید مهم‌ترین توقع و انتظار ایرانیان از برجام بوده و هست، تنها شامل حدود ۲۸ درصد نظر کاربران شده است.
«ارتقای وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه» به عنوان مهم‌ترین دستاورد برجام از نظر کاربران تابناک؛ گویا نظر حدود نیمی از کاربران مشارکت کننده تابناک در این نظرسنجی با واقعیت‌های موجود قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران در دوران پسابرجام تطابق داشته باشد. در همین زمینه، برخی کار‌شناسان و ناظران بین المللی معتقدند اجرای برجام جایگاه راهبردی ایران در منطقه را در سه جبهه افزایش داده است؛
نخست، نزد متحدان منطقه‌ای مثل سوریه، عراق و حزب‌الله، چون این‌ها حل یک معضل راهبردی بین ایران و قدرت‌های بزرگ را نشانه افزایش قدرت، نقش و چانه‌زنی ایران در مسائل منطقه‌ای مثل بحران سوریه می‌بینند.
دوم، متحدان بزرگ سنتی ایران مثل چین و روسیه که توافق هسته‌ای را در جهت افزایش چندجانبه‌گرایی در مسائل منطقه‌ای و جلوگیری از نفوذ غرب و تقویت ثبات می‌بینند.
سوم و مهم تر از همه شاید افزایش اهمیت ژئوپلیتیک ایران در غرب مثل اروپا و آمریکاست که به این نتیجه رسیده‌اند، با اجرای برجام ایران برای ایجاد ثبات در منطقه در جهت جلوگیری از رشد افراط گرایی و تروریسم و حل بحران‌های منطقه‌ای کارگزار بهتری می‌شود.
چند روز پیش، «اکونومیک تایمز» نوشت، در زمینه ژئوپلیتیک ایران به این دلیل که توانست انزوای بین المللی خود را بشکند، برنده اصلی توافق با غرب بوده است. در این مطلب اشاره شد: «هر دو طرف ایرانی و آمریکایی، انتظار اثرگذاری‌های گسترده در حوزه ژئوپلتیک بعد از توافق هسته‌ای را داشتند؛ ایران توانست یک کرسی مهم در مذاکرات صلح سوریه به دست آورد، در حالی که از حمایت‌های خود از دولت بشار اسد کوتاه نیامده است. در عراق هر دو طرف از دخالت در مسیر یکدیگر کنار کشیده‌اند و در حالی که ایران همچنان فشار خود را از زمین بر تروریست‌های داعش وارد می‌کند، ایالات متحده رهبری ائتلاف برای حملات برق آسا بر این گروه از آسمان را بر عهده دارد. در زمینه جنگ یمن هر دو طرف اذعان دارند، به دنبال صلحی هستند که منافع ایران را در منطقه به شکل کلی تأمین کند. رئیس جمهور ایران حسن روحانی و مقامات دیگر ایران به سادگی به آسیا و اروپا سفر می‌کنند و با مشکلات دولت قبل از این جهت مواجه نیستند و وزیر امور خارجه ایران و امریکا، ظریف و جان کری به شکلی مداوم بر سر مسائل مختلف منطقه‌ای و جهانی با یکدیگر گفت‌و‌گو و دیدار می‌کنند».
«تثبیت برنامه صلح آمیز هسته‌ای»؛ کمترین دستاورد برجام از نظر کاربران نکته قابل تأمل در نظرسنجی این بود که تنها یک سوم مشارکت کنندگان به تثبیت برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران به عنوان مهم‌ترین دستاورد برجام رأی دادند. در این زمینه باید به دو نکته توجه کرد:
نخست اینکه شاید تثبیت برنامه هسته‌ای مهم‌ترین اولویت و انتظار مردم از برجام نبوده و به همین دلیل، کاربران توجه کمتری به این گزینه در مقایسه با دو گزینه دیگر داشتند.
دوم آنکه واقعا کاربران معتقد باشند برنامه هسته‌ای ایران بعد از برجام تثبیت نشده و یا به عقب بازگشته است.
در این زمینه نیز «اکونومیک تایمز» نوشت؛ «دولت اوباما با توجه به معیارهای خود، دستاوردهای بزرگی از قبل توافق هسته‌ای در زمینه برنامه هسته‌ای ایران داشته است. اوباما موفق شد اطمینان حاصل کند که برنامه هسته‌ای ایران، هدف و سرانجام نظامی نداشته و نخواهد داشت و آژانس انرژی اتمی سازمان ملل تأیید کرد که ایران هزاران سانتریفوژ مشغول به غنی سازی اورانیوم را متوقف کرده است. ایران تجهیزات تولید آب سنگین خود را که احتمال تولید پلوتونیوم برای تسلیحات هسته‌ای در آن می‌رفت (به اذعان قدرت‌های غربی) جمع آوری کرد و اجازه بازرسی‌های بیشتری از تجهیزات اتمی خود را داد؛ اما بر خلاف میل آمریکا، تجهیزات غنی سازی فوردو را تحت محدودیت‌هایی همچنان فعال نگاه داشت».
تمامی مواد و محتویات برجام تا حدودی نشان می‌دهد که دستاوردهای هسته‌ای کشور از جمله حق غنی سازی، سانتریفیوژ‌ها و سایر تأسیسات مرتبط به برنامه هسته‌ای به رغم برخی از محدودیت‌های پذیرفته شده در برجام، حفظ شده است؛ اما به نظر می‌رسد، دولت و تیم مذاکره کننده ایران در برجام باید با شفاف سازی بیشتر در مورد حجم محدودیت‌های موجود در تأسیسات و برنامه هسته‌ای در توافق انجام شده، به مردم اطمینان دهند که توانستند برنامه هسته‌ای کشور را حفظ و تثبیت کنند.
«
رفع تحریم»؛ مهم‌ترین انتظار ایرانیان از برجام
بدون شک اگر در این نظرسنجی از مردم پرسیده میشد که مهم‌ترین انتظار شما از برجام چه چیزی است؛ پاسخ اکثریت چیزی نبود جز «رفع تحریمها». با این حال، وقتی در این نظرسنجی پرسیده شد که مهم‌ترین دستاورد برجام چه بوده، گزینه انتخابی و آرای مردم نشان داد که برجام تاکنون نتوانسته انتظار مردم برای رفع تحریمها به عنوان مهم‌ترین انتظارشان را برآورده کند.
تنها ۲۸ درصد کاربران شرکت کننده در نظرسنجی بر این باورند که مهم‌ترین دستاورد برجام رفع تحریمها بوده است. در این زمینه نیز باید به یک نکته اشاره کرد:
کاربرانی که به گزینه رفع تحریمها به عنوان مهم‌ترین دستاورد برجام رأی دادند یا از طرفداران متعصب دولت بوده‌اند که سعی داشتند با رأی دادن به این گزینه، رفع تحریمها را به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت که مهم‌ترین انتظار مردم نیز است جلوه دهند؛ یا اینکه، رأی دهندگان به گزینه رفع تحریمها واقعا به آگاهی و اطلاعات کافی از حجم و گستره تحریم‌های برداشته شده، معتقد باشند تحریمها رفع شده اما برای اثرگذاری بر زندگی مردم نیاز به زمان بیشتری وجود دارد.
اما فارغ از کسانی که به گزینه رفع تحریمها رأی دادند، دولتمردان باید توجه کنند که بسیاری از مردم پس از گذشت یک سال از توافق هسته‌ای، بر این عقیده‌اند که انتظارتشان در زمینه برداشته شدن تحریمها برآورده نشده است.
در این زمینه نیز باید گفت یا تحریمها واقعا برداشته نشده و بر خلاف وعده‌های دولت، در این زمینه برجام نتوانسته تحرکی به اقتصاد ایران بدهد یا آنکه تحریمها کم و بیش برداشته شده اما نتواسته به صورت ملموسی بر بهبود زندگی مردم اثرگذار باشد و به زمان بیشتری برای تأثیرگذاری مثبت بر اقتصاد کشور نیاز دارد.
«اکونومیک تایمز» در این باره ضمن اینکه معتقد است تحریمها هنوز کامل رفع نشده‌اند اما بر این باور است شرایط به تدریج برای ایران در حال تغییر است و در ادامه نوشته است: «رفع تحریمها از قبل توافق هسته‌ای برای ایران اهمیت بسزایی داشت و تلاش‌های ایران در مذاکرات همواره بر این بود که برداشته شدن تحریمها، بخش جدایی ناپذیری از اصل مذاکرات باشد. آمریکا و سایر طرف‌های مذاکره نیز با این موضوع موافقت کردند؛ اما بر خلاف طراحی صورت گرفته در توافق، در عمل آنچه بایست پیاده سازی نشد. در حالی که عملا سد قانونی مقابل نهادهای مالی و شرکت‌های بین المللی برای تجارت و تبادل با ایران وجود ندارد، هنوز بسیاری از این نهاد‌ها و شرکت‌ها، از ترس جریمه‌های ایالات متحده در برخورد با ایران محتاط عمل می‌کنند. در حالی که ایران توانسته است، به بخشی از ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی بلوکه شده خود دسترسی پیدا کند، آمریکا اجازه انتقال بخشی از آن را به داخل ایران داده است. این مسائل و مشکلات مالی و تجاری منجر به آن شد که برخی مقامات ایرانی، به ضربه خوردن توافق هسته‌ای از این ماجرا تهدید کرده و مقامات آمریکایی را مجبور به لابی برای سرمایه گذاری بیشتر در ایران کنند. از سوی دیگر، تولید و فروش نفت ایران به تدریج رو به افزایش گذاشته و به بیشترین میزان در پنج سال گذشته رسیده است».
لذا، به نظر می‌رسد دولت باید تمام تلاش خود را برای تحقق مهم‌ترین خواسته مردم از برجام یعنی رفع تحریمها که در واقع مهم‌ترین دغدغه خود دولت نیز است، به کار ببندد و ضمن شفاف سازی در این مورد، مردم را نسبت به دستاوردهای اقتصادی برجام مطمئن سازد.
چرا برا نظر سنجی حقوق مدیران که اکثرا گفتند که حقوق بالا را دریافت خواهند کرد،تحلیلی ارائه ندادید؟