کلیات
«دولت خلافت اسلامی» که پیش از این به نام «دولت اسلامی در عراق و شام» نام داشت همچنان اختصارا به عنوان(داعش) یعنی دولت اسلامی عراق و شام در اذهان شناخته شده و در رسانه ها خوانده می شود.
داعش یک گروه مسلح سلفی ـ جهادی تکفیری است که هدف اصلی خود را بازگرداندن خلافت اسلامی و اجرای دقیق (بخوانید کورکورانه) شریعت اسلامی دوره پیامبر(ص) در کشورهای اسلامی اعلام کرده است.
رهبران داعش
جماعت توحید و جهاد می‌رسد در سال ۱۹۹۹ به رهبری ابومصعب الزرقاوی تأسیس شد و در سال ۲۰۰۴ به شبکهٔ القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد.
ابومصعب زرقاوی
هسته اصلی داعش در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۶ اعلام موجودیت کرد. این سازمان از ائتلاف چند گروه مسلح عضو القاعده وبدون یدک کشیدن پسوند شام «قاعده الجهاد فی بلاد الرافدین(عراق)» شکل گرفت و ابوعمر البغدادی به عنوان اولین رهبر آن منصوب شد.
ابوایوب المصری و ابوعمر بغدادی دو رهبر اصلی حکومت اسلامی عراق بودند که در ۱۸ آوریل ۲۰۱۰ در عملیات ارتش آمریکا کشته شدند و ابوبکر بغدادی جایگزین آن‌ها شد.
ابوعمر بغدادی
منابع مالی داعش
بر اساس تحقیق سال ۲۰۱۵ سازمان Financial Action Task Force پنج منبع مالی عمده داعش به ترتیب به شرح زیر است:
- منابع مالی که با اشغال سرزمین‌ها به دست می‌آید مثل کنترل بانک‌ها، ذخایر نفت و گاز، مالیات، اخاذی، و سرقت از منابع سرمایه‌ای
- گروگان‌گیری برای دریافت پول
- اعانه‌هایی که از طریق سازمان‌های غیرانتفاعی دریافت می‌شود
- حمایت‌های مالی و تجهیزاتی که جنگجویان خارجی فراهم می‌کنند
- دریافت سرمایه از طریق شبکه‌های ارتباطی مدرن
وزارت خزانه‌داری آمریکا برآورده کرده که در سال ۲۰۱۴ داعش حدود ۱۰۰ میلیون دلار نفت خام و محصولات پتروشیمی به واسطه‌ها فروخته است. درآمد این سازمان از باج‌گیری برای آزادی گروگان‌ها هم در این سال دست‌کم ۲۰ میلیون دلار برآورد شده‌است. همچنین مالیات‌ها و عوارضی که از مردم ساکن در مناطق تحت کنترل حکومت اسلامی گرفته می‌شود منبع درآمد دیگری این گروه است. آن‌ها از حمله به بانک‌ها، غارت و فروش عتیقه، و فروش یا نظارت بر فروش دام و غله هم پول درمی‌آورند. دریافت جزیه از مسیحیانی که در این مناطق زندگی می‌کنند و ربودن و فروختن دختران و زنان به عنوان برده جنسی هم پول درمی‌آوردند. هزاران زن و دختر عضو اقلیت مذهبی یزیدی بعد از تصرف سنجار در شمال عراق برده شدند و در بازار به فروش رسیدند.
پیوستن جبهه النصره به داعش
اواخر سال ۲۰۱۱ و در جریان تشدید شورش ها علیه دولت بشار اسد در سوریه و آغاز فعالیت گروه القاعده در این کشور تحت نام سازمان النصره و اوج گرفتن قدرت آن، داعش به تدریج خود را در مسائل سوریه نیز وارد کرد و مسئولیت برخی از عملیات ها را در این کشور به عهده گرفت، تا آنکه در۹ آوریل ۲۰۱۳ ابوبکر البغدادی در یک پیام صوتی که شبکه اسلامی شموخ آنرا منتشر و به سرعت توسط خبرگزاری ها وشبکه های ماهواره ای نیز پخش شد اعلام کرد گروه جبهه النصره به عنوان شاخه ای از دولت عراق اسلامی به این گروه پیوسته و از این پس سازمان تحت امر دولت اسلامی عراق وشام است. از این رو تمامی گروه ها باید با او در این زمینه بیعت کنند.
در رابطه با ساختار تشکیلاتی گروه داعش هم باید گفت جنگجویان گروه اکثرا از بقایای ارتش عراق از جمله فدائیان صدام و جیش القدس می باشند، در حالیکه تقریبا از تمامی ملیت ها از خاورمیانه گرفته تا شمال آفریقا، وکشورهای غربی نیز در آن عضویت دارند.
ناکارآمدی در اداره دولتی شهر‌های تحت اشغال
اعش تلاش می‌کرد در شهر بزرگ موصل با ۲ میلیون نفر جمعیت، مثل یک «دولت» رفتار کند، اما بی‌اطلاعی نیروهای این گروه تروریستی از اداره شهر بسیار جدی بود. ترافیک شدید، کمبود موادغذایی و سوخت، امور روزمرهٔ شهری و دستگاه‌های دولتی بلاتکلیف وضعیت مناطقی بود که به دست نیروهای داعش افتاد. داعش در شهر موصل عراق به سرعت مصرف و فروش هرگونه الکل را ممنوع کرد و روی تمام نقاشی‌ها و تبلیغات در سطح شهر که در آن زنی دیده می‌شد رنگ پاشید، اما مجازات‌های بسیار سخت رقه را در موصل اجرایی نکردند. نیروهای داعش به ۳ نفر از سنی مذهب‌های شهر موصل پیشنهاد دادند که فرمانداری نینوا را بر عهده گیرند و هر ۳ نفر این پیشنهاد را رد کردند. مردم موصل می‌گفتند مهم‌ترین مشکل کمبود جدی سوخت است که زندگی در موصل را سخت‌تر از پیش کرده‌است. داعش در موصل خانه‌های مسیحیان و شیعیانی را که از ترس این گروه فرار کردند یا به دست گروه اعدام شدند، در اختیار ساکنان سنی مذهب قرار داد. یک بحران دیگر در شهر‌های تحت کنترل نیروهای داعش، بحران پرداخت دستمزد‌ها بود. در شهر رقه سوریه داعش حقوق کارمندان را پرداخت می‌کند و توانست تا حدی لوله‌های آب شهری و برق‌کشی را تعمیر کند. در روزهای ماه رمضان نیز میان مردم غذا و آب تقسیم کرد. با این‌حال در موصل، داعش در پرداخت دستمزد کارمندان دولتی مشکل داشت. هرچند وعده داد که به زودی حقوق آن‌ها پرداخت خواهد شد.
روابط داعش و بعثی‌ها
سران سابق حزب بعث عراق و سازمان شبه‌نظامی بوکو حرام هم از فعالیت‌های داعش حمایت کرده‌اند.
لو رفتن اطلاعات محرمانه داعش
به نوشته روزنامه گاردین، دولت عراق حدود ۱۶۰ یو اس بی استیک در اختیار سازمان‌های اطلاعاتی غربی قرار داده‌است که حاوی اطلاعات بسیار مهمی درباره این گروه است که ازجمله می‌توان به اسامی جنگجو‌های خارجی و رهبران، رمز‌های محرمانه، اطلاعاتی در مورد شبکه مالی این گروه و ... اشاره کرد. گفته می‌شود که دولت عراق این اطلاعات را پیش از حمله داعش به موصل به‌دست آورده‌است. دو روز قبل از حمله این گروه تروریستی به موصل، دولت عراق موفق به دستگیری یکی از عوامل ارتباطیِ این گروه به نام ابوهاجر می‌شود که در بازجویی از این شخص، او نام رهبر خود را عبدالرحمان البیلاوی ذکر کرده و محل سکونت او را فاش می‌کند. چند ساعت بعد از اعتراف، البیلاوی در خانه خود کشته شد، اما مأموران امنیتیِ عراق موفق شدند اطلاعات بسیار مهمی را در خانه او کشف و ضبط کنند. گفته می‌شود حجم اطلاعات به‌قدری بوده که یک افسرامنیتی بریتانیا عنوان کرده‌است «ما و آمریکایی‌ها از گستردگی این اطلاعات شگفت‌زده شدیم». عامل ارتباطیِ داعش، ابوهاجر، در حین دستگیری عنوان کرده‌بود که «به‌زودی شهر موصل بدل به جهنم خواهد شد»، و دو روز بعد، شهر موصل به‌دست نیروهای داعش افتاد. پس از تصرف موصل، دارایی‌های داعش از ۸۷۵ میلیون دلار به حدود چند میلیارد دلار رسید.
پایان داعش
سرانجام در تاریخ ۲۱ نوامبر ۲۰۱۷ فرمانده نیروی قدس سپاه سردار قاسم سلیمانی در پیامی به محضر مقام معظم رهبری با اعلام پایان سیطره شجره خبیثه داعش، رهبری حکیمانه ایشان و پایداری ملت، دولت، ارتش و نیروهای مردمی عراق و سوریه و مجاهدین و شهدای مدافع حرم از دیگر کشورهای اسلامی را عامل پیروزی جبهه مقاومت دانست.