شانزدهم بهمن، یکی از متفاوت ترین روزهای دهه فجر است؛ روزی که در آن جمهوری اسلامی ایران به معنای کامل بنیاد گذاشته شد؛ هرچند هنوز چند روز تا پیروزی انقلاب اسلامی و چند ده روز تا برگزاری رفراندوم و آری گفتن به «جمهوری اسلامی» مانده و از همه مهم تر، دولت بر جای مانده از دوران پهلوی، مستقر است و ساقط نشده.
به گزارش «تابناک»، اگر قرار باشد یکی از شاخص ترین روزهای انقلاب اسلامی را مشخص کنیم، بی شک شانزدهم بهمن 57 یکی از بهترین گزینه ها برای این انتخاب خواهد بود، چون روزهای قبل و بعد از آن تفاوت چشمگیری با یکدیگر دارند و سلسله اتفاقاتی پیش و پس از آن رقم خورده که این روز را تبدیل به مرزی نامرئی میان سالها قیام مردمی و پیروزی انقلاب کرده است.
این را می‌شود از فهرست کردن حوادث این روز هم فهمید؛ به ویژه آنکه نتیجه تصمیم شورای انقلاب در این روز به انتصاب رسمی نخست وزیری منجر و این اقدام زمینه ساز پیروزی نهایی انقلاب و شکل گیری جمهوری اسلامی در ادامه راه شد. البته در شرایطی که هنوز درگیری ها خاتمه نیافته و تظاهرات مردم در شهرهای مختلف ادامه دارد.
طراحی «کورتاژ» در پادگان لویزاندر حالی که مردم هر لحظه به پیروزی نزدیکشان امیدوارتر می شدند، هشت تن از تیمساران ارتش پس از ساعت‌ها مذاکره در مورد طرح یک کودتا به نام «کورتاژ» متحد شدند. در پادگان لویزان، مرکز این افسران نیروی ویژه و گارد جاویدان، ستاد عملیات مخفی تدارک دیده شده بود. اصول این طرح، بمباران مراکز انقلاب در تهران، کنترل شهرها توسط نظامیان، دستگیری و اعدام افراد مشهور به مخالفت با شاه، اشغال رادیو و تلویزیون و... بود. این گروه که موفق نشده بودند، طرح خود را مستقیم با شاه مطرح کنند، از طریق اردشیر زاهدی ـ سفیر ایران در آمریکا و داماد شاه ـ مطمئن شده بودند که شاه از آنها دفاع خواهد کرد و آمریکا نیز پشتیبان آنها خواهد بود.
آنها موفق شده بودند پنج پست ضدهوایی را که از یک سال پیش برای حفاظت از کاخ‌های سلطنتی بر بلندی‌های شمال تهران برپا شده بود، فعال و در هر یک از آنها توپ های قوی و حساسی مستقر کنند که با دقت بسیار می توانست نقاط حساس را هدف گیری کند. از جمله اهداف مشخص در این طرح، مدرسه علوی اقامتگاه رهبر انقلاب بود. فهرستی از اسامی، محل اقامت و مشخصات بیش از دو هزار نفر تهیه شده بود که باید با یک اقدام ناگهانی ربوده و به یکی از جزایر دورافتاده خلیج فارس فرستاده شوند.
یک هلی‌كوپتر توپ‌دار نیز پیش‌بینی شده بود تا در صورت شورش و مقاومت مردم، از آن استفاده شود. دست بند، پابند و لباس متحدالشکل برای کودتاچیان، هواپیما، جیپ های مجهز به سلاح‌های نیمه سنگین و اسلحه‌های سبک و خودکار نیز پیش‌بینی شده بود. یکی از افسران ارشد کودتا نیز مسئولیت یافتن فرمانده‌هایی مطمئن در شهرستان‌ها و هماهنگی‌های لازم را بر عهده گرفته بود.
مخالفت با نبرد مسلحانه با «عطر گل»
اما اعضای شورای انقلاب، از جمله آیت الله شهید دکتر بهشتی و شهید استاد مطهری با تماس‌های مداوم با فرماندهان ارتش سعی می‌کردند به آنها نزدیک شده و ارتش را بدون خونریزی متحد ملت کنند. مردم نیز با گل و اشک و سخنرانی و شعار، ارتشیان را در فشار عاطفی و روانی گذاشته بودند. امام (ره) نیز با فتوای خود درباره باطل بودن سوگند وفاداری نظامیان به شاه، راه فرار سربازان از پادگان‌ها را هموار کرده بودند.
البته تنها کودتاچیان نبودند که تلاش داشتند غائله ای جدید بر پا کنند، بلکه در میان انقلابیون نیز کسانی که خواستار نبرد مسلحانه با ارتش شاهنشاهی و در هم شکستن مقاومت ایشان بودند، وجود داشتند اما امام با درخواست ایشان مخالفت می‌کرد؛ مخالفتی که با ابتکار برخی انقلابیون، نمود عینی نیز یافت و ثمره های نیکی به همراه داشت، زیرا بسیاری از نظامیان که از انقلابیون گل دریافت می‌کردند، از اجرای دستورها سرپیچی می‌کردند و گاه به انقلابیون می‌پیوستند؛ روندی که در روزهای بعد شدت هم گرفت.
در این روز، اسرائیلی‌ها که مسئول آموزش‌های نظامی در ارتش بودند، ایران را ترک کردند. دانش‌آموزان مدارس پایتخت با انتشار بیانیه ای اعلام کردند، «ما دانش‌آموزان ایرانی، روز سه‌شنبه سیزدهم آبان ماه را روز دانش آموز اعلام کرده و قصد داریم، هر ساله به یاد شهیدان جنبش دانش‌آموزی در این روز بر وحدت و یکپارچگی خود بیفزاییم».
بازرگان منصوب شد و مأموریت گرفتپس از خروج شاه در 26 دي 1357 و کسب رأي اعتماد کابينه بختيار از مجلسين، امام خمینی نخستين ضربه را بر کابينه بختيار وارد کردند و به همه کارکنان اعتصابي دولت دستور دادند وزراي غيرقانوني را به وزارتخانه ها راه ندهند، اين اقدام بختيار را به شدت مستأصل و تضعيف کرد. دومين ضربه نيز ورود امام به ايران بود که با وجود مخالفت هاي بختيار، سرانجام در روز 12 بهمن انجام شد. سومين ضربه بر جسد نيمه جان کابينه غيرقانوني، سخنراني امام در بهشت زهرا بود که در فرازي پرشور از سخنان خود وعده دادند که: «من دولت تعيين مي کنم، من توي دهن اين دولت مي زنم».
دو روز بعد (شامگاه 14 بهمن) جلسه مهمي با حضور اعضاي شوراي انقلاب اسلامي در اقامتگاه امام در دبستان علوي شماره 2 در خيابان عين الدوله ايران برگزار شد و تا ساعت 11 شب ادامه داشت. در اين جلسه، نخست وزير تعيين و حکم وي که تاريخ 6 ربيع الاول 1399 [15 بهمن 57] را بر پيشاني داشت، صادر شد. روز 16بهمن مراسمي در آمفي تئاتر مدرسه علوي برگزار و حکم نخست وزيري به او اعطا شد. اين مراسم ساعت 5:30 بعد از ظهر با حضور جمع زيادي از خبرنگاران داخلي و خارجي با سخنان امام آغاز شد.
امام در بخشي از سخنان خود تأکيد کردند که انتخاب مهندس بازرگان به پيشنهاد و نظر شوراي انقلاب بوده است؛ ايشان وزراي خود را تعيين و به ما معرفي مي کنند تا شوراي انقلاب ما که پيشنهاد و نظرش اين بود که ايشان رئيس دولت باشد، وزرايشان را بررسي مي کنند و انشاءالله مسائل به طور سهل و خوبي انجام بگيرد.
امام سپس تلويحا بختيار را از مخالفت با دولت موقت بر حذر داشتند. پس از پايان سخنان امام، حجت الاسلام هاشمي رفسنجاني، متن فرمان نخست وزيري بازرگان را قرائت کرد. در اين پيام آمده بود: «بنا به پيشنهاد شوراي انقلاب، جناب عالي را بدون در نظر گرفتن روابط حزبي و بستگي به گروهي خاص مأمور تشکيل دولت موقت مي‌نمايم». در آن حکم وظايف دولت موقت نيز مشخص شده بود: اداره مملکت، برگزاري رفراندوم تغيير نظام کشور، تشکيل مجلس خبرگان براي تصويب قانون اساسي و برگزاري انتخابات مجلس شوراي اسلامي.
عظيم ترين وظيفه‌ای که به کسي داده شده است
سپس بازرگان بعد از حمد الهی، از امام و مردم سپاسگزاری کرد و مسئولیت خویش را عظیم‌ترین وظیفه‌ای دانست که در ۷۲ سال عمر مشروطه به کسی داده شده و گفت: «خدای برگ را شكر می‌كنم كه چنین اعتبار و حسن شهرتی را كه به هیچ وجه اهلیت و لیاقت آن را نداشتم، به من ارزانی داشته و همین موهبت الهی باعث شده كه آیت‌الله، ابراز اعتماد و ارجاع چنین مأموریتی را به بنده عنایت بفرمایند و همچنین تشكر از ملت ایران می‌كنم.»
وی سپس برنامه‌ها و وظایف دولت موقت را شرح داد و گفت: «از وظایف عمده دولت موقت آن است که یک همه پرسی برپا کند تا نظر مردم را درباره‌ی تغییر رژیم و تحول آن به جمهوری اسلامی بپرسد. سپس این وظیفه را خواهد داشت که انتخابات مجلس مؤسسان را برگزار نماید ـ مجلسی که قانون اساسی آینده را تدوین خواهد کرد ـ وظیفه سوم نیز برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی است که به موجب قانون اساسی جدید تشکیل خواهد شد و در آخر استعفا و تحویل مسئولیت به رئیس جمهوری و دولت رسمی».
امام خمینی(ره) بعد از تعیین ریاست دولت موقت اظهار کردند: « من بعد از تشکر از ملت ایران که در این مدت‌های طولانی رنج و زحمت برده‌اند و با دادن خون خودشان، برای اسلام خدمت کردند، مطلبی را که می‌خواهم به عرض ملت برسانم، این است که نظر خودشان را راجع به دولت آقای مهندس بازرگان که الان یک دولت شرعی اسلامی است اعلام کنند، هم به وسیله مطبوعات و هم به تظاهرات آرام در شهرها و در دهات و در هر جایی که مسلمان هست، نظر خودشان را راجع به دولت اسلامی آقای مهندس مهدی بازرگان اظهار کنند».
نخست وزیر موقت از صبح سه‌شنبه ۱۷ بهمن ماه به محل کمیته استقبال از امام خمینی نقل مکان کرد و تا شب با انتقال وسایل ضروری زندگی از منزل خود به مدرسه علوی عملا در آن دو محل استقرار یافت. به دنبال درخواست امام، از صبح سه شنبه ۱۷ بهمن ماه موج تظاهرات مردمی در حمایت از مهندس بازرگان تهران و شهرستان‌ها را در بر گرفت و جامعه روحانیت روز پنجشنبه ۱۹ بهمن را برای راهپیمایی بزرگ تعیین کرد و در آن روز نیز میلیون‌ها ایرانی با حضوری بی‌سابقه، به حمایت از دولت منتخب انقلاب پرداختند.
پاسخ امام به سه سؤال مهم
سپس امام به سه پرسش خبرنگاران پیرامون موضع‌گیری ارتش و بختیار و قانون اساسی مشروطه پاسخ داد. خبرنگاری پرسید: «حضرت آیت‌الله فرموده‌اید، کسانی که این دولت را نپذیرند، اطاعت نکنند، تنبه می‌دهم که آنها مجازات سخت خواهند شد. اگر ارتش نپذیرند، چه پیش‌بینی می‌کنید و چه خواهید کرد؟»
امام در پاسخ گفت: ارتش چنین عملی را نخواهد کرد و اگر چنانچه بکند، اولا از طرف خدا مجازات خواهد شد و ثانیا در مواقع مقتضی، جزایی را که قانون اسلام تعیین کرده است اجرا می‌کنیم و از حالا هم اگر خدای نخواسته چنین کردند اعلام می‌کنیم.
«حضرت آيت الله با توجه به تماس نزديک که با آقاي مهندس بازرگان و... داشتند و همچنين با آقاي بختيار، بختيار چه موضعي در برابر اعلام اين جمهوري اسلامي خواهد داشت يا دارد و همچنين چه عکس العملي يا موضعي در برابر اين امر خواهد داشت يا دارد؟» امام در پاسخ گفت: اگر هر دو عاقل باشند و علاقه به مملکت داشته باشند، بايد مصلح باشند و اگر خائن باشند و بخواهند به مملکت خيانت بکنند، اين امرش با خودشان نيست.
امام خمینی در پاسخ به اینکه «آیا به نظر حضرتعالی، قانون اساسی ۱۹۰۶ غیرقانونی است یا اینکه، این قانون اساسی ۱۹۰۶ می‌تواند چارچوبی باشد برای دوره انتقالی؟» گفت: این قانون غیر از بسیاری از موادش که به زور در او وارد شده است، تا ملت رأی بر خلاف نداده است، به قوت خودش باقی است.
سرخط دیگر اخبار روز
* بازرگان پس از خروج امام از محل جلسه، در رابطه با تهدید بختیار در مورد نخست وزیری دولت موقت گفت: از این اخطار نمی‌ترسیم، اگر تهدید می‌خواهند بكنند، به چیز دیگری ما را تهدید كنند. این چیز خیلی كوچكی است و اگر عملی شود، بنده شخصا خیلی ممنون می‌شوم، چون راحت می‌شوم.
* رادیو مسكو برای اعلام نخست وزیری بازرگان برنامه خود را قطع كرد. بختیار گفت: هر كس اكثریت داشت، حكومت می‌كند.
* آسوشیتدپرس: با توجه به اینكه شانس موفقیت بختیار روز به روز كمتر می‌شود، سخنگوی وزارت خارجه آمریكا به ابراز حمایت ملایم از بختیار بسنده كرد.
* بنا به نوشته مجله تایم: سالیوان، سفیر آمریكا در ایران، از همكاران خود خواسته است كه با مخالفان رژیم گفت وگو كرده، سیاست آمریكا را برای آنان تشریح كند.
* رئیس سازمان سیا اعراف كرد كه در رابطه با پیش بینی مسائل ایران، این سازمان ناكام بوده است. وی گفت: چیزی كه ما پیش بینی نمی‌كردیم، این بود كه یك مرد هفتاد و هشت ساله كه مدت چهارده سال در تبعید بود، این نیروها را به هم پیوند زند.
* كیسینجر گفت: بیم آن می‌رود كه انقلاب اسلامی به سایر كشورها سرایت كند و گناه این حركت، متوجه هدف توخالی حقوق بشر است.
* آیت‌الله گلپایگانی بازگشت حضرت امام به میهن را به ایشان تبریك گفت.
* آیت‌الله گلپایگانی با صدور پیامی خطاب به ارتش، از فرماندهان نظامی خواست تا از رویارویی و مقابله با انقلاب اسلامی بپرهیزند.
* چند وزارتخانه، از جمله وزارت آموزش و پرورش، امور اقتصاد و دارایی، بهداری و دادگستری، توسط نیروهای ارتش اشغال شد.
* حزب توده از شورای انقلاب اسلامی اعلام پشتیبانی كرد.
* سازمان چریك‌های فدایی خلق در مخالفت با شورای انقلاب گفت: شورای انقلاب باید توسط میلیون‌ها اعتصاب كننده تشكیل شود. گفتنی است، این گونه سازمان‌ها كه تنها خود را قیام خلق می‌دانند، اعتماد و حمایت میلیونی مردم از حضرت امام را ندیده گرفته و به دنبال جایگاهی در آینده نظام برای خود هستند.
* بیست و دو نماینده دیگر مجلس شورا استعفا دادند.
* در تظاهرت مردم آغاجاری، عده‌ای به شهادت رسیدند.
* غلامرضا كیانپور، وزیر اسبق اطلاعات و دادگستری و استاندار آذربایجان غربی و اصفهان، بازداشت شد.
* هشت هزار یهودی از ایران به اسرائیل رفتند.
