با توجه به آنکه چند سالی است در شهر تهران اخذ تاییدیه نما در فرایند دریافت پروانه ساختمانی مورد نظر قرار گرفته و الزامی می‌باشد، به منظور تکمیل این فرایند کلیات لایحه «طراحی، پایش و نمای شهر تهران» در نشست اخیر شورای اسلامی شهر تهران تصویب گردید و موجب شکل‌گیری ابهامات و پرسش‌هایی شده که می‌بایست پاسخ داده شوند.
سوالاتی مانند اینکه آیا قرار است با مقررات سختگیرانه‌ای در این خصوص مواجه باشیم که هزینه‌های جدیدی را به سازندگان در این حوزه تحمیل خواهد کرد و پس از آن به رسم اغلب طرح‌های اجرا شده در تهران، در دیگر شهر‌های کشورمان هم در دستور کار قرار خواهد گرفت و اپیدمی خواهد شد یا ماجرا چیز دیگری است.
برای دریافت پاسخ پرسش‌ها و ابهامات پیش آمده یکی از بهترین گزینه‌ها دکتر سیدحمید موسوی، مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران می‌باشد، چرا که ایشان از نزدیک در جریان همه امور لایحه یاد شده و طراحی صورت گرفته برای اجرای آن است و از کلیه برنامه‌های آتی معاونت شهرسازی شهرداری تهران برای اجرای این لایحه مطلع می‌باشند:
• در آغاز از این سوال شروع کنیم که ظاهرا «لایحه پایش اجرای نمای شهر تهران» موضوع جدیدی نیست و شورای شهر در سال ۹۳ در این خصوص اقداماتی ترتیب داده که بر اساس آن، بحث نمای ساختمان از همان زمان در دستور کار شهرداری قرار گرفته است. آیا این گزاره صحیح است و در خصوص نما در پروانه ساخت پیش از این نیز چیزی لحاظ می‌گردیده است؟
بله، از سال ۱۳۹۳ با عنایت به بیانات مقام معظم رهبری در خصوص مباحث مرتبط با معماری و نمای شهری و تاثیرگذاری معماری و نمای ساخت و ساز‌ها بر فضای سبک زندگی شهروندان و در راستای مأموریت‌های معاونت شهرسازی و معماری پیرو دستورالعمل ابلاغی شهردار محترم وقت تهران با عنوان «دستورالعمل ساماندهی نما‌های شهر تهران»، اداره کل معماری و ساختمان به عنوان متولی این امر در سطح شهر تهران اقدام به تشکیل و راه‌اندازی کمیته‌های نما در سطح مناطق ۲۲ گانه و کمیته بنا‌های شاخص در حوزه معاونت شهرسازی و معماری نمود و کلیه پروانه‌های ساختمانی از آن سال به بعد ملزم به ارایه طرح نما جهت بررسی و پایش در کمیته‌های مورد اشاره گردیدند.
ساختار کمیته‌های نمای مناطق متشکل از دو نفر از اساتید دانشگاهی، یکی طراح شهری و یک نفر معمار جهت بررسی علمی و نمایندگان اداره کل معماری و ساختمان و شورای اسلامی شهر تهران جهت نظارت بر انجام صحیح فرایند و همچنین دبیر و معاون شهرسازی منطقه به منظور انجام هماهنگی و پیشبرد روند اداری مربوطه می‌باشند و در ترکیب کمیته بنا‌های شاخص به دلیل اهمیت موضوع و بزرگ مقیاس بودن این دسته از بنا‌ها علاوه بر ساختار مذکور، نماینده سازمان آتش نشانی و سازمان زیباسازی نیز حضور دارند.
در حال حاضر پس از گذشت ۴ سال از انجام و پیگیری این فرایند در سطح شهر علی رغم آنکه شاهد تغییرات مثبتی در سیما و منظر شهری می‌باشیم. هم تغییرات در جداره‌ها و هم تغییرات معماری تک بنا‌ها که همگی مرهون تلاش‌های بسیار در راستای راهبری، کنترل و نظارت بر طرح نما‌های ساختمانی از طریق برگزاری جلسات کمیته‌های مورد اشاره و اقدامات مربوطه و همراهی شهروندان در این زمینه بوده است؛ و در واقع این تغییرات همگی مؤید تغییر گرایش‌ها و سلایق ذی نفوذان و ذی نفعان در طرح معماری نما‌های ساختمانی می‌باشند.
ولیکن همچنان فاصله زیادی تا تحقق کامل منویات مقام معظم رهبری و دستیابی به ایده آل‌های مدیریت منظر شهری داریم. از این رو به منظور ارتقاء و بهبود فرایند موجود، اصلاح و بازنگری آن در قالب تدوین لایحه «طراحی، پایش و نمای شهر تهران» جهت مدون نمودن روال معمول در دستور کار قرار گرفت چرا که کمک می‌نماید تا بحث نما در هر سه بعد «طراحی»، «اجرا» و «پایش» بر اساس یک سند فرادست مدیریت شود.
• یعنی قرار است برای هر منطقه بنای مشخصی با توجه به شاخصه‌های آن منطقه در نظر گرفته شده و ملاک عمل قرار گیرد؟ اگر این گونه است، معیارهایتان برای رسیدن به این بنای شاخص چیست؟
اگر به لایحه توجه شود، بخشی از آن به طراحی اختصاص دارد و بخش دیگر آن به پایش و در نهایت به اجرا و نظارت بر آن پرداخته است. در بخش پایش و نظارت بر اجرا، تاکید بر این است که مختصات درج شده در پروانه صادر شده مبنا، و اجرای نما‌های ساختمانی مطابق با طرح مصوب کمیته مناطق باشد.
در خصوص ضوابط و مقررات ملاک عمل، این اداره کل نیز به نمایندگی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در سال ۱۳۹۱ اقدام به تهیه «ضوابط عام نما» نمود، که ضوابطی است برای کل شهر، که در حال حاضر در کنار دیگر ضوابط و مقررات موجود در این حوزه از جمله مقررات ملی ساختمان، مصوبات شورایعالی شهرسازی و معماری و شورای اسلامی شهر تهران ملاک عمل ارزیابی و بررسی طرح نما‌های ساختمانی در کمیته‌های تخصصی مربوطه می‌باشد که از طریق پرتال شهرداری‌های مناطق ۲۲ گانه در دسترس عموم شهروندان اعم از مالکان، طراحان و سازندگان قرار می‌گیرد.
ولی لازم به ذکر است که در حال حاضر علی رغم وجود ضوابط و مقررات مذکور، متاسفانه به دلیل پرداختن صرف به ابعاد کمی موضوع ضوابط مذکور نمی‌توانند به صورت کامل پاسخ گوی نیاز‌ها جهت ساماندهی سیما و منظر شهر باشند چرا که طراحی و اجرای نما‌های ساختمانی در هماهنگی با همجواری‌ها بیش از آنکه دارای ابعاد کمی باشند، دارای ابعاد کیفی هستند.
از این رو در راستای تکمیل ضوابط و مقررات موجود نما، بازنگری ضوابط عام نما با عنوان «ضوابط نظم نما» که بالغ بر ۹۵ درصد کار‌های آن انجام شده و تشریفات اداری برای تصویب آن آغاز شده و نیز تهیه و تدوین ضوابط خاص نما با توجه به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی به تفکیک مناطق ۲۲ گانه در دستور کار می‌باشد که در حال حاضر ۳ منطقه ۱۳، ۱ و ۱۹ به صورت پایلوت در حال تهیه می‌باشند و آن گونه که در لایحه آمده، می‌بایست ضوابط خاص برای دیگر مناطق هم ظرف دو سال پس از تصویب و ابلاغ لایحه تهیه شوند تا با تکیه بر ضوابط و مقررات یکپارچه و جامع و با استفاده از توان علمی اساتید و صاحب نظران این حرفه به نتایج مطلوبی برسیم که هم فرهنگ غنی ما توصیه می‌کند، هم آموزه‌های دینی مان تاکید دارد و هم تاریخ معماری و شهرسازی ما گواهی می‌دهد.
• پس با این حساب، نطق آقای مسجد جامعی، عضو شورا که خواستار در نظر گرفتن بسته‌های تشویقی برای نما شده بود، مغایر با ضوابطی که بیان کردید نیست و در پروسه‌های طی شده برای تهیه ضوابط تا به امروز تعارض ندارد؟
پیشنهاد جناب آقای دکتر مسجد جامعی نیز همسو با گفته‌های بنده در راستای تاکید بر انطباق نما‌های اجرا شده با نما‌های مصوب و لزوم رعایت اصول و مقررات مربوطه می‌باشد. بهتر است در این خصوص موضوع را از نگاهی دیگر نیز بررسی نماییم و از این نکته غافل نمانیم که تدوین ضوابط و راهبری و نظارت بخشی از اقدام لازم در حوزه ساماندهی سیما و منظر شهر تهران می‌باشد و دانش افزایی و فرهنگ سازی، بسیار به این امر کمک می‌نمایند چرا که معماری در یک جامعه در تعاملی نزدیک با فرهنگ آن جامعه است و دخیل کردن جامعه و شهروندان در مدیریت شهری موجب تکامل شهروندان و جامعه شده و به آگاه سازی و توانمندسازی آنان در زمینه حقوق محیطی شان و چگونگی پیگیری و تأمین آن منجر خواهد شد و این امر میسر نمی‌شود مگر با دانش افزایی جامعه.
در این راستا و جهت نهادینه کردن مقوله نقد علمی در معماری و شهرسازی در کنار حس مسئولیت تک تک شهروندان نسبت به آنچه می‌بینند و آنچه در آن زندگی می‌کنند، این اداره کل همایش‌ها و نمایشگاه‌های دوره‌ای بسیاری را تا کنون برگزار نموده است و همواره به عنوان یکی از محور‌های مهم مورد نظر برنامه‌ها می‌باشد و در سال جاری نیز مد نظر است که ۲ مساله را پیگیری و محقق نماییم:
یکی برگزاری "نمایشگاه‌های نما" در سطح مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، که در آن‌ها آثار برگزیده یا آثار شاخص که در کمیته نمای مناطق و کمیته بنای شاخص انتخاب شده اند را در معرض دید عموم و قضاوت کارشناسان و طراحان قرار دهیم و دوم اینکه نمایشگاه و همایش در خصوص مصالح و جزییات اجرایی در حوزه نما برگزار نماییم که به روزترین و نوین‌ترین مصالح را به مردم معرفی کنیم؛ اعم از محصولات بومی، محصولات تولید داخل، محصولات دانش بنیان که علاوه بر صرفه جویی در انرژی، موضوع استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در نمای ساختمان را تضمین نمایند و... .
علاوه بر آن، در حاشیه این نمایشگاه، کلاس‌های آموزشی و کارگاه‌هایی برای طراحان شهری دایر خواهیم کرد تا دانش‌شان را در این خصوص ارتقا داده و علاوه بر آن، یک نوع هماهنگی و اجماع و وحدت‌رویه در این صنف به وجود آوریم. بر این اساس، فرمایش جناب آقای دکتر مسجدجامعی راهگشاست و مبنای کار ما هم همین است که بتوانیم همگان را به این امور تشویق کنیم و طرح دایر کردن نمایشگاه‌ها و همایش هم به نوعی همین هدف را دنبال می‌کند.
• از جمله نگرانی‌هایی که در خصوص لایحه اخیر مطرح می‌شود، بحث هزینه‌هایی است که اجرای آن به سازندگان تحمیل خواهد کرد. در این خصوص چه پاسخی دارید؟
از آنجا که نما سطحی‌ترین لایه تشکیل دهنده و عام‌ترین حیطه دربرگیرنده یک ساختمان است و پیش از آنکه وارد ساختمان بشویم نمای آن جلب توجه می‌نماید، پیش از هر چیزی در قدم اول نگاه مالک و سازنده را متمرکز به خود می‌نماید و از این رو ارزش افزوده قابل ملاحظه‌ای را به دنبال خواهد داشت؛ لذا به همین دلیل است که سازندگان هزینه‌های بیشتری را برای بخش نما تقبل می‌کنند، چراکه در پی ارزش افزوده ناشی از اجرای نما هستند.
موضوع مهم، اما این است که ما الگو‌های مناسبی را در این خصوص معرفی نکرده‌ایم و این موجب شده تا نظام بازار در این خصوص الگو‌هایی را (مثل نما‌های کلاسیک) به سازندگان دیکته کند. الگو‌هایی که با الگو‌های معماری ایرانی و اسلامی تطابق داشته باشد و ترجیحاً از مصالح بومی هر منطقه استفاده شده باشد باید جایگزی الگو‌های موجود شوند و کسی هم نمی‌تواند ادعا کند که این جایگزینی ارزش ساختمان را پایین می آورد.
البته توجه به این نکته ضروری است، چون الگو‌های مناسب معرفی نشده‌اند، ترس ذاتی در بین سرمایه‌گذاران در خصوص این تغییر وجود دارد که می‌بایست برطرف شود تا ساختار غلطی که دایر شده، کنار برود و ساختار صحیح جایگزین آن شود. باید بدانیم نما یک موضوع فانتزی نیست، بلکه لباسی است بر پیکره ساختمان، که ساختمان با آن خودش را به شهر معرفی می‌کند و قصد این است که این لباس، منطبق با آموزه‌های هویتی، فرهنگی و دینی باشد.
لذا هزینه‌های اضافی به مالک تحمیل نمی‌شود و در عین حال، می‌گوییم کسانی که در این مسیر حرکت می‌کنند را باید تشویق کرد تا این ترس از بین برود و در نتیجه، دیگران هم همراه مدیریت شهری شده و خود را مقید به رعایت این الگو‌ها نمایند.
• در خصوص اظهار نظر خانم آروین، یکی دیگر از اعضای شورا که گفته زیرساخت‌های شهرداری برای اجرای این مصوبه فراهم نیست، چیست؟ این در حالی است که می‌بینیم برخی تبلیغات درج شده در فضای مجازی حکایت از دریافت تاییدیه از کمیته نما به ازای دریافت هزینه‌هایی دارد. آیا این موارد نشان نمی‌دهد که با اجرای این لایحه هزینه جدیدی به سازندگان تحمیل خواهد شد؟
نگرانی‌ای که عضو محترم شورای اسلامی شهر دارند این است که مبادا گلوگاه جدیدی در فرایند صدور پروانه ساخت ایجاد شود و این گلوگاه علاوه بر اینکه تالی فاسد ایجاد کند، هزینه‌های اضافی هم به سازنده و مالک تحمیل نماید. پاسخ ما به این نگرانیِ بحق و کاملاً صحیح این هست که اولا گلوگاه جدیدی ایجاد نخواهد شد و مرحله جدیدی علاوه بر فرایندی که معمول است، اضافه نخواهد شد، چراکه چهار سال است کمیته نما جزیی از فرایند صدور پروانه است و با لایحه جدید تنها قرار است به امور در این باره نظم داده شود، که معنای این نظم دادن و قانون و ضابطه مدار شدن، بهبود وضعیت فعلی است نه بدتر شدن آن و با تصویب این لایحه قوانین و ضوابط را مشخص خواهد کرد و اوضاع را از شرایط نامشخص فعلی خارج خواهد نمود.
علاوه بر این، در خصوص ضوابط خاص که پیشتر به آن اشاره کردیم (مطرح گردید که برای سه منطقه ضوابط مشخص شده و برای باقی مناطق هم طی دو سال مشخص خواهد شد)، هم تدابیری اتخاذ کرده‌ایم تا مانع از ابتلای سازندگان به مشکلات شده و از ورود افراد و شرکت‌هایی که ممکن است سو استفاده‌هایی کنند، جلوگیری به عمل آوریم، به این صورت که از مدت‌ها قبل، حتی قبل از تصویب لایحه در شورای اسلامی شهر، چاره اندیشی کرده و هر منطقه را موظف کردیم تا طرح‌های مصوبش را جهت شکل گیری یک الگوی تصویری و بصری در اختیار مالکان و سازندگان قرار دهد، تا طراح و سازنده در یک فضای مبهم و تاریک که ممکن است برخی از آن سو استفاده کنند قرار نگیرند.
به این منظور نما‌های مصوب مطلوب و برتر به تفکیک هر منطقه به صورت ماهانه رصد می‌گردند و از طریق پرتال اداره کل معماری و ساختمان و شهرداری‌های مناطق ۲۲ گانه در دسترس عموم شهروندان اعم از مالکان، طراحان و سازندگان قرار می‌گیرد. از این رو طراح می‌تواند ابعاد ملکش و موقعیت قرارگیری‌اش را با یکی از این طرح‌ها که همه شناسنامه و آدرس دارند، تطبیق دهد و نیاز نباشد به شرکتی مراجعه کرده و از آن‌ها بخواهد طرحش را به تصویب برساند و به ایشان هزینه بپردازد.
علاوه بر این، برای آنکه کنترل مناطق راحت‌تر شود، تا پایان سال همه طرح‌ها را در محیط جی‌ای اس در سامانه شهرسازی قرار خواهیم داد. این امور همه در راستای کاهش فساد هستند، نه افزایش فساد، کما اینکه اگر ما لایحه را به تصویب نرسانیم و اجرایی نکنیم و در نتیجه تهیه و تنظیم ضوابط خاص را پی نگیریم، به باور بنده هر روز فساد گسترده‌تر و شرایط بدتر خواهد شد. بر این اساس است که می‌گویم این لایحه بسیار مهم است و تاکید دارم که می‌بایست روند تکمیل آن طی شود.
