آیا ایران برای گفت‌و‌گوی احتمالی با آمریکا نیاز به میانجیگری روسیه دارد؟

موضوع میانجیگری روسیه بین ایران و آمریکا در حالی مطرح شده است که اخیرا شاهد سفر «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه به ایران بودیم. در دیدار عباس عراقچی وزیر خارجه ایران با لاوروف موضوع هسته‌ای نیز مورد بحث قرار گرفته است.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «میانجیگری» یکی از مسیر‌های حل اختلافات بین المللی به شمار می‌رود. به صورت کلی اختلافات بین‌المللی معمولاً به دو طریق حقوقی و سیاسی حل و فصل می‌شود. حل و فصل اختلافات بین‌المللی از طریق سیاسی عبارتند از: مذاکره، مساعی جمیله، میانجی‌گری، تحقیق، سازش یا آشتی و از طریق حقوقی عبارتند از: دادگاه دادگستری بین المللی و داوری بین‌المللی است.

اختلافات میان ایران و آمریکا در موضوع هسته‌ای از مواردی بوده که میانجی‌ها در آن ایفای نقش کرده‌اند که مهمترین میانجی در این میان که منجر به توافق برجام شد، عمان بود که به «مسیر مسقط» معروف است.

در حال حاضر ایران شاید ترجیح می‌دهد گفتگوی بدون میانجی داشته باشد. البته گفتگوی مستقیم به معنای نشستن دو طرف پشت میز و گفتگوی رو در رو نیست و ممکن است طرف ثالث انتقال پیام را انجام دهد.

در این زمینه، عباس عراقچی وزیر خارجه ایران (پیش از امضای یادداشت ریاست جمهوری توسط ترامپ و احیای کمپین فشار حداکثری علیه ایران) پیشتر عنوان کرده بود: ما به تبادل پیام‌هایی که لازم باشد در زمان مقتضی با طرف آمریکایی از طریق سفارت سوئیس در تهران ادامه می‌دهیم و برادران ما در عمان نیز در شرایطی که نیاز باشد به این کار مبادرت می‌کنند و همانطور که اشاره کردم در حال حاضر چنین پیامی وجود ندارد.

سخنان عراقچی زمانی بود که وزیر خارجه عمان در ایران حضور داشت و در عین حال او بر «کانال سوئیس» تاکید کرد که نشانه‌ای از گفت‌و‌گو بدون میانجی بود. هر چند او «مسیر مسقط» برای ارسال پیام میان ایران و آمریکا را «در شرایطی که نیاز باشد» مورد تاکید قرار داده بود.

با وجود این پس از امضای «یادداشت ریاست جمهوری» توسط ترامپ، عربستان برای میانجیگری میان ایران و آمریکا ابراز تمایل کرده بود. البته این موضوع رسما توسط ریاض مطرح نشده است و این موضوع صرفا در گزارش «سی ان ان» منعکس شده است. 

در این زمینه، شبکه «سی ان ان» اعلام کرده بود که مطلع شده عربستان مایل به میانجی‌گری بین دولت ترامپ و ایران برای دستیابی به توافقی جدید در حوزه برنامه هسته‌ای تهران است.

به نوشته این شبکه مشخص نیست که آیا عربستان سعودی به‌طور رسمی چنین پیشنهادی ارائه داده است یا نه، اما این اقدام نشان‌دهنده تمایل ریاض به استفاده از روابط بهبودیافته‌اش با دشمن پیشین خود و تضمین جایگاهی در میز مذاکره برای یک توافق جدید احتمالی است.

اما میانجیگری روسیه با شروع گفت‌و‌گو‌های روسیه و آمریکا در ریاض مطرح شد. پیش از شروع مذاکرات ریاض برای توقف جنگ اوکراین با حضور روسیه و آمریکا، «کیت کلاگ»، نماینده ویژه آمریکا در امور اوکراین، در نشستی در کنفرانس امنیتی مونیخ گفته بود که واشنگتن به دنبال این است که رفتار مسکو را در قبال ایران تغییر بدهد. او حتی گفت که آمریکا می‌تواند با وضع تحریم‌هایی، روسیه را تحت فشار قرار بدهد که در روابطش با ایران تجدید نظر کند.

پس از مذاکرات ریاض نیز بلومبرگ روز سه‌شنبه ۱۴ اسفند گزارش داد که ترامپ در تماس تلفنی اخیرش با پوتین، خواستار ایفای نقش روسیه به‌عنوان میانجی در مذاکرات با جمهوری اسلامی شده است.

بلومبرگ در ادامه به نقل از منابع خود مدعی شده بود: روسیه موافقت کرد که به دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در برقراری ارتباط با ایران در مورد موضوعاتی از جمله برنامه هسته‌ای و (ادعای) حمایت از نیرو‌های نیابتی منطقه‌ای ضد آمریکا کمک کند.

با این حال، خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع آمریکایی گزارش داد که روسیه پیشنهاد میانجی‌گری بین آمریکا و ایران را ارائه داده است و ایفای چنین نقشی از مسکو خواسته نشده بود.

ساعاتی پس از انتشار گزارش بلومبرگ، رسانه دولتی زوزدا، روز سه‌شنبه ۱۴ اسفند، تایید کرد که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، موافقت کرده است که در مذاکرات بین جمهوری اسلامی و ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای میانجی‌گری کند.

یوری اوشاکوف شامگاه سه شنبه ۱۴ اسفند ۱۴۰۳ در این باره به خبرنگاران گفت: نمایندگان فدراسیون روسیه و ایالات متحده در ریاض توافق کرده‌اند که مذاکرات جداگانه‌ای درباره موضوعات مرتبط با ایران داشته باشند، اما شکل و زمان این رایزنی‌ها مشخص نشده است.

وی تصریح کرد: تاکنون هیچ سیگنالی از سوی واشنگتن برای توافق خاصی در مورد چگونگی و زمان اجرای این کار وجود نداشته است.

بلومبرگ نیز در گزارش خود خبر داده بود که مقام‌های ارشد دولت ترامپ در دیدار با همتایان روس خود در ریاض، درباره ایران نیز با هم صحبت و توافق کرده‌اند به مذاکره در این زمینه ادامه دهند.

دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین شامگاه سه‌شنبه در پاسخ به سوالی درباره نقل قول از وی درباره این موضوع به شبکه تلویزیونی زوزدا گفت: خیر، نمی‌توانم تایید کنم که این مطلب را گفته‌ام.

پسکوف در عین حال تاکید کرد که موضوع هسته‌ای ایران باید از راه‌های صلح‌آمیز حل شود و روسیه آماده است تا این امر را تسهیل کند.

موضوع میانجیگری روسیه بین ایران و آمریکا در حالی مطرح شده است که اخیرا شاهد سفر «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه به ایران بودیم. در دیدار عباس عراقچی وزیر خارجه ایران با لاوروف موضوع هسته‌ای نیز مورد بحث قرار گرفته است.

در نشست مشترک خبری با همتای ایرانی خود نیز لاوروف گفته بود: در ارتباط با موضوع برجام صحبت کردیم و معتقدیم که ظرفیت دیپلماسی هنوز وجود دارد و باید به صورت مناسب و بدون توسل به زور و تهدید از آن استفاده کرد.

در این خصوص عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران نیز گفته بود: در مورد برنامه هسته‌ای ایران رایزنی داشتیم. تیم‌های کارشناسی و حقوقی در تماس هستند و به آن ادامه خواهیم داد. همان طور که بار‌ها اشاره شده، موضع ایران در مورد هسته‌ای روشن است و ما تحت فشار و تهدید مذاکره نخواهیم کرد.

اگرچه جزئیاتی از دیدار خصوصی عراقچی و لاوروف رسانه‌ای نشده است ولی برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی مدعی شده‌اند که در سفر به ایران، لاوروف به عراقچی اعلام کرده که تهران باید آماده دادن امتیازات بیشتر به آمریکا باشد و روسیه اعلام کرده حاضر است نقش میانجی را بازی کند. این منابع همچنین اعلام کرده‌اند که ایران در پاسخ گفته که شرایط در حال حاضر برای گفت‌و‌گو و مذاکره مهیا نیست.

در نشست خبری مشترک میان عراقچی و لاوروف نیز در حالی که لاوروف عنوان کرد که ظرفیت دیپلماسی هنوز وجود دارد، عراقچی هرگونه مذاکره تحت فشار را رد کرد.

با وجود این عراقچی در آن نشست عنوان کرده بود: درباره مسائل هسته‌ای مشورت داشتیم؛ تیم‌های حقوقی و کارشناسی در تماس مستمر هستند و ما به این تماس‌ها ادامه می‌دهیم؛ لاوروف را درباره گفت‌و‌گو‌ها با اروپا توجیه کردم و برایش توضیح دادم و با هماهنگی روسیه و چین در این مسیر حرکت خواهیم کرد.

البته باید توجه داشت یک روز پیش از سفر لاوروف به ایران، تهران به قطعنامه ضد روسی مجمع عمومی سازمان ملل رای ممتنع داده بود.
همچنین روزنامه کیهان بعد از سفر لاوروف به ایران در مقاله‌ای وساطت روسیه بین ایران و آمریکا را زیر سوال برد و نوشت ایران نیاز به واسطه ندارد و روسیه مراقب کلاهبرداری آمریکا باشد.

پروفسور «ویلیام بیمن» استاد دانشگاه مینه سوتا آمریکا در خصوص این موضوع به خبرنگار تابناک می‌گوید: روسیه می‌تواند در دنیای ترامپ به عنوان یک میانجی عمل کند؛ و ایران می‌تواند از این به نفع خود استفاده کند. روسیه از قرن نوزدهم میلادی خواسته است که کنترل ایران را در دست بگیرد؛ بنابراین یک میانجی بی‌طرف نیست. ایران می‌تواند از روسیه به عنوان یک واسطه استفاده کند، اما باید بسیار مراقب باشد که توسط انگیزه‌های روسیه فریب نخورد. روسیه یک میانجی خیرخواه و بی‌طرف نیست. آنها انتظار دارند از هر توافقی که در میانجی‌گری آن کمک می‌کنند، سود ببرند.

وی همچنین معتقد است: روسیه در یک بازی طولانی مدت علیه ایالات متحده بازی می‌کند که در آن ترامپ یک «احمق مفید» است، به قول یک اصطلاح قدیمی در سیاست روسیه. ایران باید مقاومت کند که به عنوان یک مهره در این بازی استفاده شود. اگر روسیه قرار است نقش میانجی را بازی کند، مزایای آن برای ایران باید از ابتدا کاملاً روشن باشد. به عنوان مثال، هیچ کس نمی‌خواهد که بندرعباس به یک پایگاه نظامی روسیه تبدیل شود.

در واقع در حال حاضر و با توجه به جنگ اوکراین، روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا منافع مرتبط به خود را دارد. البته این موضوع به حوزه‌های مذاکراتی میان روسیه و آمریکا نیز بستگی دارد.

پروفسور «پل پیلار» استاد دانشگاه جورج تاون و عضو پیشین شورای اطلاعات ملی آمریکا نیز در این زمینه به خبرنگار تابناک می‌گوید: روسیه همچنان به مقاومت در برابر اینکه روابط خود با ایران بخشی رسمی از هرگونه توافق بین مسکو و واشنگتن باشد، ادامه خواهد داد. اما توافق صلح در مورد اوکراین طبیعتاً تأثیری بر روابط روسیه و ایران خواهد داشت.

وی می‌گوید: این رابطه ممکن است تا حدی سست شود. زیرا روسیه‌ای که دیگر در اوکراین جنگ نمی‌کند، نیاز کمتری به همکاری نظامی با ایران خواهد داشت، که شامل تامین پهپاد‌های ایرانی است که روسیه در جنگ از آنها استفاده کرده است.

بر این اساس و با توجه به اینکه میانجیگران برای خود منافعی در ارتباط با رابطه ایران و آمریکا تعریف کرده‌اند، نمی‌توانند بی طرف باشند؛ لذا هر گونه گفت‌و‌گو میان ایران و آمریکا باید بدون واسطه باشد و شکل آن طبیعتا توسط دستگاه‌های ذیربط مشخص شود.

آنچه از سخنان مقامات ارشد ایران قابل ارزیابی است اینکه مذاکره در «شرایط کنونی» شروع نخواهد شد و طبیعتا ایران بر اساس منافع خود و ارزیابی شرایط، گفت‌و‌گو که اصل آن رد نشده را مورد توجه خواهد داشت.