آیا فقر بر ژنیک کودکان اثر می گذارد؟

به گزارش تابناک، تأثیر فقر و استرس بر ژنتیک کودکان موضوعی است که نشان می‌دهد شرایط سخت زندگی، به‌ویژه در سال‌های اولیه کودکی، می‌تواند روی نشضحوه کار ژن‌ها اثر بگذارد. این تأثیر از طریق اپی‌ژنتیک اتفاق می‌افتد، یعنی تغییراتی که بدون عوض کردن خود ژن‌ها، باعث می‌شوند ژن‌ها به شکل متفاوتی عمل کنند، مثل کم یا زیاد شدن فعالیتشان. چون بچه‌ها در دوران جنینی و کودکی خیلی حساس هستند، فقر و استرس می‌توانند اثرات عمیقی روی سلامت، رفتار، و حتی نسل بعدی بگذارند. بیایم این موضوع را با زبانی ساده و عامه‌فهم توضیح دهیم و همه جنبه‌ها را با هم ترکیب کنیم.

چرا فقر و استرس روی بچه‌ها اثر می‌گذارند؟

بچه‌ها، به‌ویژه تا ۵ سالگی و حتی قبل از تولد (در دوران جنینی)، مثل گلی هستند که به آب، نور، و مراقبت نیاز دارند. مغز، بدن، و سیستم ایمنی آنها در حال رشد سریع است. فقر و استرس مثل سایه‌ای می‌مانند که می‌توانند روی این رشد اثر بگذارند. فقر معمولاً یعنی غذای کافی نداشتن، زندگی در محیط ناسالم، و استرس دائمی از چیز‌هایی مثل نگرانی برای پول یا امنیت. اینها می‌توانند ژن‌های بچه‌ها را طوری تنظیم کنند که بعداً روی سلامتی و رفتارشان تأثیر بگذارد.

 کمبود غذا و اثرش روی بچه‌ها
فقر اغلب باعث می‌شود بچه‌ها غذای سالم و کافی نخورند. بدون پروتئین، ویتامین، و مواد مغذی، ژن‌هایی که برای رشد مغز و بدن مهم هستند، ممکن است درست کار نکنند.

  در زمان قحطی هلند (سال‌های ۱۹۴۴-۱۹۴۵)، مادرانی که در بارداری غذای کافی نداشتند، بچه‌هایی به دنیا آوردند که در بزرگسالی بیشتر دچار چاقی یا دیابت شدند. این به خاطر تغییراتی بود که در ژن‌های مربوط به سوخت‌وساز بدن بچه‌ها ایجاد شد.

چطور اثر می‌کند؟: کمبود غذا می‌تواند ژن‌هایی که سیستم ایمنی را قوی می‌کنند ضعیف کند. برای همین بچه‌های فقیر ممکن است بیشتر مریض شوند یا دیرتر خوب شوند.

 استرس و اثرش روی مغز و احساسات
استرس در بچه‌ها می‌تواند از چیز‌هایی مثل دعوای والدین، نداشتن امنیت، یا نگرانی برای غذا بیاید. این استرس هورمون کورتیزول را زیاد می‌کند، که می‌تواند ژن‌های مربوط به مغز، احساسات، و استرس را تغییر دهد.

مطالعه‌ای روی بچه‌های فقیر نشان داد که استرس دائمی باعث شد ژن NR۳C۱ (که به کنترل استرس کمک می‌کند) کمتر فعال شود. این بچه‌ها بعداً بیشتر دچار اضطراب یا مشکل تمرکز شدند.

  بچه‌هایی که استرس زیادی دارند، ممکن است در مدرسه سخت‌تر یاد بگیرند یا زود عصبانی شوند، چون ژن‌های تنظیم‌کننده احساساتشان تحت فشار بوده‌اند.

جنین‌ها چطور؟: اگر مادر در بارداری استرس داشته باشد (مثلاً نگران پول یا مشکلات خانوادگی)، این می‌تواند روی ژن‌های جنین اثر بگذارد. مثلاً مطالعه‌ای نشان داد بچه‌های مادران پراسترس، در آینده بیشتر دچار مشکلات عاطفی مثل افسردگی شدند.

 محیط ناسالم و ژن‌ها
بچه‌های فقیر گاهی در جا‌هایی زندگی می‌کنند که آب یا هوای آلوده‌ای دارد، مثل مناطقی با سرب یا مواد شیمیایی. این آلودگی‌ها می‌توانند روی ژن‌ها اثر بگذارند. مثلا در بنگلادش، مادرانی که آب حاوی آرسنیک می‌خوردند، بچه‌هایی به دنیا آوردند که ژن‌هایشان تغییراتی داشت و خطر بیماری‌هایشان بیشتر بود.

 آیا این اثرات به نسل بعدی می‌رسد؟

بعضی از این تغییرات می‌توانند به بچه‌های بعدی هم منتقل شوند! مثلاً اگر یک بچه در کودکی گرسنگی یا استرس شدید را تجربه کند، این می‌تواند روی بدنش اثر بگذارد و بعداً وقتی خودش بچه‌دار شد، فرزندش هم کمی از این اثرات را ببیند.

 در قحطی هلند، نه‌تنها بچه‌هایی که گرسنگی کشیدند مشکلاتی داشتند، بلکه فرزندان آنها هم کمی بیشتر در معرض بیماری بودند. یا در حیوانات، موش‌هایی که استرس داشتند، بچه‌هایی با رفتار‌های مضطرب‌تر به دنیا آوردند. مطالعاتی روی بازماندگان هولوکاست نشان داد که فرزندان آنها تغییراتی در ژن‌های مربوط به استرس داشتند که می‌توانست آنها را به مشکلات روانی حساس‌تر کند.

 چه مشکلاتی برای بچه‌ها پیش می‌آید؟

بچه‌ها ممکن است بعداً بیشتر دچار اضطراب، افسردگی، یا مشکل در کنترل احساسات شوند.  استرس و کمبود غذا می‌تواند یادگیری را سخت‌تر کند، چون ژن‌های مربوط به رشد مغز ضعیف‌تر عمل می‌کنند.  خطر بیماری‌هایی مثل دیابت، مشکلات قلبی، یا ضعف سیستم ایمنی بیشتر می‌شود.

  چطور می‌شود به بچه‌ها کمک کرد؟
خبر خوب این است که این تغییرات معمولاً دائمی نیستند! با بهتر شدن شرایط، می‌شود اثرات بد را کم کرد یا حتی از بین برد. چند راه ساده:

   دادن غذای سالم مثل میوه، سبزیجات، و پروتئین می‌تواند ژن‌ها را به حالت عادی برگرداند. بازی، توجه والدین، و محیط امن می‌تواند استرس را کم کند. مثلاً مطالعه‌ای نشان داد بچه‌هایی که در مهدکودک‌های خوب با مربی‌های مهربان بودند، ژن‌هایشان بهتر کار می‌کرد. برنامه‌هایی مثل مشاوره برای خانواده‌ها، کمک مالی، یا کلاس‌های آموزشی می‌تواند فشار را کم کند و به بچه‌ها کمک کند.

فقر و استرس می‌توانند مثل سایه‌ای روی ژن‌های بچه‌ها بیفتند و روی مغز، بدن، و احساساتشان اثر بگذارند. مثلاً ممکن است بچه‌ای مضطرب‌تر شود، یادگیری برایش سخت‌تر باشد، یا در آینده بیشتر مریض شود. این اثرات حتی گاهی به نسل بعدی می‌رسند. اما مثل گلی که با آب و نور دوباره شکوفا می‌شود، بچه‌ها هم با غذای خوب، محبت، و محیط امن می‌توانند این اثرات را پشت سر بگذارند. ژن‌هایشان می‌توانند دوباره بهتر کار کنند و آینده‌شان روشن‌تر شود!/منبره رقابی