چرا سینمای علی حاتمی همچنان نفس می‌کشد؟+ویدئو

بحث اکران فیلم‌های علی حاتمی در طرح «افطار تا سحر» ویژه ماه رمضان پیش روی، در حالی بالا گرفته که در این میان حتی گمانه‌زنی‌هایی درباره فیلم‌های احتمالی نیز صورت پذیرفته و از این اتفاق استقبال شده است؛ اما چرا سینماداران همچنان حاضر به اکران آثار این فیلمساز معاصر ایران هستند و چرا این فیلم‌ها همچنان میان نسل‌های تازه نیز مخاطب دارد و نمرده است؟

به گزارش «تابناک»، وقتی خالق ستارخان، سلطان صاحبقران، سوته‌دلان، هزاردستان، حاجی‌واشنگتن، کمال‌الملک،‌ مادر، دلشدگان، کمیته مجازات و... ‌مرگ را در آغوش گرفت و با درد جان سپرد، هنوز جوهر نقدهای شدیدی که برخی برایش نوشته بودند، خشک نشده بود؛ نقدهایی که برخی از آنها بی‌رحمانه بود و بی‌رحمانه بودنش هنگامی مشخص شد که دیگر کسی نتوانست حتی ادای حاتمی را در دیالوگ نویسی و دکوپاژها و ریتم آثارش درآورد و اثری شبیه به ساخته‌های سعدی سینمای ایران بسازد.


در این میان با گذر سال‌ها همچنان فیلم‌های اوست که به مثابه نمادهای یک زندگی ایرانی به دل می‌نشیند و همچنان وقتی قرار است یک مادر به نمایش گذاشته شود ـ که به رغم ساختار ناهمگون خانواده، حکم یک فرشته را دارد و ذاتش منجر به انسجام ساختار خانواده می‌شود‌ ـ تنها فیلم «مادر» پیش روست و درباره حوادث دوران قاجار از مناظر مختلف، کدام کارگردان توانش را داشته که مخاطب را بیش از حاتمی به تاریخ نزدیک کند؛ هرچند فیلم سینمایی قرار است روایتگر عین تاریخ باشد و منتقدانی که از این منظر بر او می‌تاختند، به سطح سوادشان باید نقد وارد کرد.

حاتمي در جايي گفته بود: «اولين كارگردان ايراني بودم كه قبل از بچه مسلمان‌هاي امروز، فيلمي را با‌ «بسم‌الله‌ الرحمن الرحيم» شروع كردم و در تمام فيلم‌هايم جلوه‌هايي از اعتقادات مذهبي خودم حضور يافت... . چيزي كه برايم مطرح بوده ـ و از خيلي پيش هم مطرح بوده ـ مساله‌‌ شروع زبان و فيلم با نام و ذكر خداست. مثلا در مغازه را در اول فيلم «سوته دلان» كه باز مي‌كنيم با «بسم‌الله الرحمن الرحيم» است، با كلام خداست. حالا مهم نيست اين قضيه را چگونه برداشت مي‌كنند، اما من مايل بودم با كلام خدا شروع كنم. چون در فيلم‌هاي‌ ديگر هم همينطور بوده است‌».


با گذشت حدود دو دهه از پایان حیات مادی علی حاتمی، فیلم‌های او همچنان مشتاقانی از سه نسل دارد و نسل تازه نیز مخاطب آثارش شده و به همین دلیل همچنان سینماگران راغب به اکران فیلم‌هایش در فرصت‌های پیش روست و در همین راستا، به طور جدی بحث اکران دو فیلم از حاتمی در طرح «افطار تا سحر» رمضان پیش رو را همچون برخی سال‌های پیشین مطرح شده و تکرار این اتفاق که البته ظاهراً با اکران «هامون» ساخته داریوش مهرجویی همراه خواهد بود، از عطش مخاطبان برای دیدن این فیلم‌های سال‌های دور روی پرده نقره‌ای سینماها سخن می‌گوید.

مینیاتوریست سینمای ایران یادآور سنت‌های ایرانی و جذابیت‌های زندگی سنتی‌ در دورانی که شتاب مدرنیسم سنت‌های ایرانی را می‌بلعید و به رغم همه نقدهایی که به او وارد شد، زمان نشان داد آثارش عمیق‌‌تر از قضاوت‌های غیرمنصفانه است و در مرور زمانی بسیاری از منتقدان سینماِ حاتمی مواضعشان را تعدیل کردند و پذیرفتند، باید فضای بیشتری برای فیلمسازی او و گسترش این سبک فیلمسازی فراهم می‌شد و توجه به سنت‌های نهفته در تاریخ سده‌های اخیر ایران ـ که در اوضاع کنونی کشور نیز بسیار کارآمد بوده‌اند ـ با نگاه ظریفی چون نگاه حاتمی استمرار می‌یافت.


فیلم‌های حاتمی مصداق حقیقت سینما و این نظریه مشهور است که فیلمِ اصیل، فیلم بی‌زمان و بی‌مکان است و اثری که حداقل یکی از این دو ویژگی را داشته باشد، در تاریخ ماندگار خواهد شد. بسیاری از آثار حاتمی ویژگی بی زمانی را در نهاد خود داشته و به همین دلیل در گذر این سال‌ها همچنان نفس می‌کشد و برخی از این آثار حتی ویژگی بی‌مکانی را نیز داشته و مخاطب غیرایرانی نیز نسبت به آن درک خواهد داشت؛ هرچند درکی مشترک و مشابه ایرانی نخواهد بود.

متأسفانه سینمای ایران در دهه‌های اخیر با معدود آثاری روبه‌رو بوده که بی‌زمان یا بی‌مکان باشند و نسل‌های آینده تنها با معدودی از آثار سینماگران گذشته و معاصر ارتباط برقرار می‌کنند و نسبت به دیدن بسیاری از فیلم‌های معاصر که حتی اقبال عمومی گسترده‌ای را نیز به خود جلب کرده، کوچک‌ترین رغبتی نشان نخواهد داد و در واقع تنها بخش کوچکی از سینمای ایران در دهه‌های آینده ‌می‌ماند، کما اینکه از دهه‌های گذشته، آثار انگشت شماری بر جای مانده‌اند و این قضاوت تاریخ است که رخت ماندگاری بر تن نگاتیوها می‌پوشاند.

به بهانه این اتفاق، بخش‌هایی از فیلم دلشدگان را که موسیقی‌اش توسط اساتید حسین علیزاده و محمدرضا شجریان ساخته شده بود ‌در «تابناک» تماشا می‌کنید؛ با امید به اینکه‌ تنها اثر مهم سینمای ایران درباره موسیقی اصیل کشورمان فرصت اکران در طرح «افطار تا سحر» بیابد.