چهارشنبه این هفته، محمد فرهادی به عنوان پنجمین گزینه وزارت علوم دولت یازدهم برای کسب رأی اعتماد به مجلس خواهد رفت و روز سختی پیش روی خواهد داشت. با نزدیک شدن به روزهای پایانی مذاکرات هستهای، حمایت داخلی از مذاکرات بیشتر میشود و تحلیل شرایط مذاکرات نیز صفحات بیشتری از روزنامهها را به خود اختصاص میدهد.
براي آنها كلاه از سر برميداريم
جواد دلیری سردبیر روزنامه اعتماد نوشته:
این روزها نبض جهان درقلعه «وین» میزند: همان قصر تاریخی پاله کوبرگ، قصری با نمای سفید و ستونهای محکم، پنجرههای بلند و دیوارهایی شیشهای و آجری در قلب وین. همگان انتظارفردا، سوم آذر و پایان ضرب الاجل ٢۴ نوامبر را میکشند تا بیرون آمدن دود سفید از قلعه وین را به تماشا نشینند. برای ایرانیان سوم آذر، جدا از هر نتیجهای- توافق، عدم توافق یا تمدید مذاکرات - یک دستاورد دیپلماتیک به شمار میرود و آن هم حمایت ملی و حفظ انسجام داخلی دربرابر قدرتهای جهانی است.
کارگزاران جمهوری اسلامی یک سال و نیم پیش در بزنگاه مهمترین چالش سیاست خارجی راه مذاکره و منطق دیپلماسی را برگزیدند. مذاکره کنندگان ایران برای عبور از گرداب پرونده هستهای، نه به توصیههای طالبان تقابل و نزاع اعتنا کردند و نه دست تقدیر به چنگ حوادث و زمانه سپردند. آنها راه سومی رفتند که جهان امروز برآن عنوان تعامل مینهد. راه انتخابی ایران در این ماجرا سر از میدانهای گفتوگو و مذاکره درآورد. ابزار این راه گفتن و شنیدن و چانه زنی بود و حاصل و بهره آن، همکاری و دادوستد و البته خط قرمز آن منافع و مصالح ملی. بدین قرار، اگر مذاکره و گفتوگو دیروز فقط سنت و آیین دیپلماتها بود امروز در ماجرای هستهایشان یک تصمیم و راهبرد ملی را یافته و محور و مبنای مواجهه جدید جمهوری اسلامی با جهان غرب قرار گرفت.
مذاکره کنندگان ایران با ایستادن پای منطق مذاکره منطق جبر و تهدید حریف را با سؤال و تردید روبه رو کردند و امروز کسی در این تردید ندارد که مسیر جدیدی که تهران در مرکز اروپا برای تعامل و مذاکره گشود، یک تجربه نوین است. آنها در تقابل با اتهامی سنگین، سهمی جدید از مراودات جهانی را برای فردای ایران جستوجو کردند. اینک رشته مناقشات غربیان با ایران بر سر مسائل هستهای، خواه به مصالحه انجامد یا مقابله، این باور بسیار گران را در نگاههای ناباورنشاند که سیاست بینالملل امروز بر منطق داد و ستد و بازی برد و باخت میچرخد. در این صحنه همه طرفها و بازیگران به فکر سود بردن و انتفاع هستند و هیچ استثنایی بر این قاعده نیست خواه روسیه و چین مدعی استقلال طلبی باشد یا اروپا و ژاپن مدعی مساوات و عدالت جویی. سیاست خارجی ایران برای اینکه از موجهای سهمگین عبور کند ناگزیر از آویختن به قاعده طلایی عقلانیت و سنجش هزینه فایده در میدان پر رقابت امروز است.
بر این اساس فرزندان انقلاب و نظام در آوردگاه هستهای تمام تلاش خود را کردند و اگر فردا، مناقشه هستهای ایران خاتمه نیابد، دست کم فضای سیاسی ایران از اضطراب و نگرانی یک مناقشه سنگین خارج شده است. حتی اگر مقامهای امریکا و غرب قضاوت خود درباره مسائل هستهای ایران را پشت کلمات مبهم پنهان کنند، اما سخن و سیاست ایران درباره مناقشهای که تا دیروز محرمانه بود، امروز با شفافیتی بیش از حد بیان میشود. آنان نشان دادند که در قاموس هیچ کشور و ملتی گریز از مذاکره نشانه اقتدار نیست و هیچ دولت و حکومتی با ترک میدان مذاکره راه کمال و ظفر را نیافته است. مذاکره و منطق دیپلماسی در عالم واقع، بدیلی جز قهر و خشونت ندارد، جاده سیاست بینالملل به ویژه در چهارراه تعامل ملتها یا به تعامل و همکاری انجامیده یا سر از خشونت و نزاع درآورده است.
شیرینی دستیابی به نخستین «اجماع ملی» بین جناحهایی که غالبا در سیاست خارجی ساز ناهمگون مینوازند، چنان است که دولتمردان ایران، دیگر تلقی و تهدید آن «اجماع بینالمللی» را حس نکنند. از نظامیان تا دیپلماتها، از روشنفکران تا فعالان حزبی و از تریبون داران مجلس تا منصوبان حکومت همه باید بر حمایت از تیم مذاکره کننده ایران صحه میگذارند. همچون حمایت رهبر انقلاب از تیم مذاکره کننده فعلی که آنها را فرزندان انقلاب و نظام خطاب کردند و از اعتماد به آنها سخن گفتند، حمایت ملی از تیم هستهای نیز یک وظیفه است و ما همچنان که برای سردار مبارز و شجاع عرصه نظامی، قاسم سلیمانی میایستیم، لازم است به احترام محمد جواد ظریف و تیمش در وین هم کلاه از سر بر داریم: آنها هر دو یک هدف دارند: هر دو مبارزه یکی در میدان جنگ زمینی، یکی پشت میز مذاکره.
جلسه رأی اعتماد برای فرهادی روز بسیار سختی خواهد بودروزنامه دولتی ایران در بخشی از مطلبی که عنوان آن به
پیشبینی محمدرضا باهنر، نایب رئیس مجلس از رأی اعتماد مجلس به فرهادی اختصاص دارد، نوشته: چنانچه محمدرضا باهنر نایب رئیس مجلس گفته است: تاکنون نظر اکثریت اعضای مجلس نهم در خصوص دکتر فرهادی مثبت بوده است. با وجود تخصص و تجربه ایشان من انتظار دارم که دکتر فرهادی رأی اعتماد مجلس را کسب کند. به هر حال من امیدوارم وزارت علوم پس از مدتی صاحب وزیر شود، شرایط اکنون در مجلس برای ایشان خوب است. امروز این امیدواری وجود دارد که دکتر فرهادی اعتماد اکثریت مجلس را جلب کند.
غلامعباس توسلی نیز در مطلبی با تیتر
«شمشیر تندروها برش ندارد» در روزنامه آرمان نوشته است: محمد فرهادی پنجمین وزیر پیشنهادی علوم است که دکتر حسن روحانی به مجلس معرفی کرده است. دکتر فرهادی فردی شناخته شده در عرصه مدیریتی و اجرایی است و سابقه درخشان او موجب شد تا انتخاب رئیسجمهور برای تصدی بر وزارت علوم باشد. وی پیش از این سابقه ریاست در سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب را به عهده داشت و پس از آن راهی وزارت علوم شد و چند سالی تصدی این وزارتخانه را به عهده داشت. فرهادی همچنین در کابینه دولت اصلاحات به عنوان وزیر بهداشت حضور داشت. بنابراین باید گفت با توجه به سوابقی که در کارنامه خود دارد و همچنین شناختی که نسبت به وی چه در عرصه دانشگاه و چه در عرصه سیاسی وجود دارد به نظر میرسد دکتر فرهادی گزینهای بسیار مطلوب برای وزارت علومی باشد که ماهها سرگردان و بیوزیر مانده است.
مسألهای که در این رابطه بیش از هر چیز حائز اهمیت است رأی اعتمادی نمایندگان مجلس به وزیر جدید است که با توجه به شواهد و قراین به نظر میرسد محمد فرهادی بتواند از مجلس نهم در روز چهارشنبه رایاعتماد بگیرد اما نگرانیای که در این راه میتواند وجود داشته باشد فضاسازیهایی است که از سوی تندروهای مجلس در جلسه رأی اعتماد صورت میگیرد و در جلسات وزرای گذشته چنین فضاسازیهایی مشاهده شد.
البته باید تأکید کرد هرچند مخالفان دولت از هیچ تلاشی برای رأی نیاوردن این وزیر استفاده خواهند کرد و تا جایی که شمشیرشان ببرد پیش خواهند رفت اما این بدان معنا نیست که پنجمین وزیر، پنجمین ناکام لقب بگیرد. شاید تندروها نسبت به پیشینیان توانستند مسائلی را نسبت دهند اما در مورد آقای فرهادی برچسبهای سیاسی نمیتواند کارساز باشد چراکه آنچه در رابطه با وزیران پیشین دلیلی برای رد صلاحیت قرار گرفت در مورد آقای دکتر فرهادی چندان منتسب نیست بنابراین باید گفت بهرغم تلاشهای اقلیت در مجلس چندان نباید دلخوش کنند که این بار نیز مانند دفعات گذشته بتوانند عدم اعتماد به وزیر را رقم زنند. لذا باید گفت همه شواهد نشان میدهد روز چهارشنبه دفاع محمد فرهادی خاتمهای باشد بر رفتوآمدها میان دولت و مجلس و این بار وزیر است که پا به ساختمان وزارت علوم خواهد گذاشت. مسلم است در طول این مدت بیوزیر ماندن وزارت علوم آسیبهایی را متوجه جامعه دانشگاهی کرده که در این رابطه وزیر علوم باید تمام تلاش خود را به کار بندد تا بتواند در راه ارتقا و اعتلای علمی و بازگرداندن شأن و جایگاه واقعی به وزارت علوم و جامعه علمی دانشگاه گامهایی موثر و مفید بردارد.
این در حالی است که اعتماد در پاسخ به اینکه «دیشب در خیابان «هشت بهشت» چه گذشت؟» و در مطلبی با تیتر
«برنامه ریزی جدید اعضای «حلقه نه» برای گزینه پیشنهادی وزارت علوم» نوشته: طبقه سوم یک ساختمان حزبی واقع در خیابان هشت بهشت. وجود این ساختمان در چنین خیابانی عادی است اما جلسهای که شب گذشته در آن برگزار شد کمی غیرعادی است. «حلقه نه» شب گذشته بهترین محل برای یک رایزنی همه جانبه در مورد پنجمین گزینه دولت برای وزارت علوم را همین ساختمان دانست. ساعت ١٨ تا ١٨:٣٠ هشت نماینده مجلس پلههای همین ساختمان را به مقصد اتاق جلسات طبقه سوم بالارفتند.
دستور کار جلسه «تصمیم گیری در مورد نحوه مخالفت با گزینه پیشنهادی وزارت علوم». شرکت کنندگان «برخی نمایندگان مجلس و چند فعال حزبی» و نتیجه جلسه «مخالفت گسترده با گزینه پیشنهادی وزارت علوم در جلسه رأی اعتماد». این تنها یک برنامه ریزی برای پنجمین گزینهای است که حسن روحانی به مجلس معرفی کرده است. «محمد فرهادی» شب گذشته از سوی همانهایی که گزینههای پیش از او را رد کرده بودند مورد حلاجی قرار گرفت. تمام جنبههای شخصیتی و کارنامه کاریاش که امکان مخالفت با آنها وجود دارد را نیز مورد بررسی قرار دارند تا پنج روز پیش از جلسه رأی اعتماد یک برنامه ریزی کامل داشته باشند. برنامه ریزی برای مخالفت و همان طور که در گزارش پیشین «اعتماد» گفته شد «نه» گفتن به همه گزینهها و برنامههای دولت یازدهم. اعضای حلقه مسرور از پیروزی هفته گذشتهشان در مورد عدم اعتماد مجلس به دانش آشتیانی، این بار برای فرهادی برنامه دارند. تعدادشان این بار کمتر شده است. آنهایی که به جلسه آمدند بسیار کمتر از آن تعدادی بودند که به جلسه دعوت شده بودند اما اعضای حلقه ناامید نشدند. برنامه ریزی را انجام دادند و تلاش کردند تا جلوی فرهادی هم یک سد بزرگ ایجاد کنند تا نتواند به وزارت علوم برسد.
این بار میان نمایندگان مجلس اختلاف نظر است. معرفی محمد فرهادی به عنوان جدیدترین گزینه دولت برای وزارت علوم خیلیها را بر سر دو راهی قرار داد که این بار باید با گزینه جدید دولت موافقت کرد یا نه؟ اختلاف نظر جدی است. تعداد حامیان فرهادی این بار یا بنا به آنچه که مصلحت در نظر گرفته میشود یا بنا به آنچه که تامین نظر نمایندگان مجلس عنوان میشود نسبت به دانش آشتیانی بیشتر است. همین افزایش نسبت حامیان موجب تزلزل در جبهه مخالفانی از دولت شده که در ماههای اخیر در مجلس شورای اسلامی حلقه موسوم به «حلقه نه» را تشکیل دادهاند. حلقه نه این بار به خوبی متوجه شد که شرایط برای مخالفتشان به مساعدی دوره دانش آشتیانی، نیلی، فرجی دانا و میلی منفرد نیست. مجلس به یک عدم رأی اعتماد دیگر در این شرایط کمی حساس است. دولت در مسیری که مخالفانش در نظر داشتند جلو نرفت و مجموعه این شرایط موجب شد که آنچه حلقه نه برای آینده وزارت علوم در نظر داشتند ایجاد نشود. حلقه نه اما در این روزها متشکل از حلقهای از اعضای جبهه پایداری، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی به طور خاص و ویژه و همچنین اعضای فراکسیون اصولگرایان مجلس شورای اسلامی است. افراد اصلی حلقه نزدیک به ١٠ نفر هستند. حلقهای که بیرون از مجلس هم نیرو دارد و تلاش میکند تا نحوه مخالفت با دولت در همه شرایط را ساماندهی کند: ساماندهی که به زعم آنان طی ماههای اخیر حداقل در حوزه وزارت علوم با موفقیت مواجه شده است.
تحلیل روزنامهها از نتیجه مذاکرات هستهایکیهان علاوه بر یادداشت روز خود که در آن مسأله هستهای را بهانه فشار آمریکا به ایران و مذاکره بر سر ان با هدف از بین رفتن تحریمها را بیهوده دانسته، در بخشی از گزارش خبری- تحلیلی خود از آخرین تحولات وین با تیتر
«توافق و تحریم آمریکا هر دو را میخواهد!» نوشته: در حالی که تنها یک روز تا پایان ضربالاجل مذاکرات هستهای باقی مانده، آمریکاییها امیدوارند علاوه بر تداوم تحریمها به توافق نیز دست یابند!
نمایندگان رئیس جمهور آمریکا در جلسه استماع با حضور اعضای دموکرات مجلس نمایندگان آنها را در جریان آخرین جزئیات مذاکرات میان ایران و ۵+۱ قرار دادند.
سه نفر از دستیاران اوباما در این جلسه در جمع اعضای دموکرات مجلس نمایندگان گفتهاند یکی از نقاط اختلافبرانگیز که مانع توافق است، خواست ایران برای «برداشته شدن یکجا» ی تحریمهای آمریکا برای رسیدن به توافق است.
نمایندگان اوباما که نامشان ذکر نشده، اظهار داشتند که هیأت آمریکایی تأکید کرده که اجرای تحریمها تعلیق خواهد شد و آمریکا پس از آن میزان پایبندی کامل ایران به توافق را مورد ارزیابی قرار خواهد داد.
همچنین نمایندگان کاخ سفید به سناتورهای دموکرات کنگره گفتهاند که برداشته شدن یکجای تحریمهای آمریکا مسألهای «غیرقابل مذاکره» است و تحت «هیچ شرایطی» رئیس جمهور نخواهد پذیرفت که به طور کامل همه تحریمها را در روز اول بردارد.
سخنگوی وزارت امور خارجه انگلیس هم در گفتوگو با شبکه المیادین بیان کرد: ما خواهان لغو جزیی تحریمها علیه ایران هستیم نه لغو کامل آن.
دنیای اقتصاد نیز در بخشهایی از مطلبی با تیتر
«وزنکشی سناریوهای سهگانه هستهای» نوشته: گروه دیپلماسی، کامران کرمی، خبرنگار اعزامی «دنیای اقتصاد» به وین: پله کوبورگ این روزها بیش از هر زمان دیگری، تصویر قلعهای تسخیرناپذیر و اسرارآمیز را برای خبرنگاران به نمایش میگذارد. اینکه درون این قلعه چه میگذرد و آیا هوای آن همچون شهر وین و چادر خیمه شکل خبرنگاران، سرد است یا قهقهه دیپلماتها در آنجاری و ساری، خود، محل گمانهزنیهای بیپایان است. در این فضا، بازار حدس و احتمالات و تا حدی شایعهسازی حول سناریوهای سهگانه قوت و رونق گرفته است.
توافق جامع، یک توافق کلی یا عدم توافق در ۱۰ دور گفتوگوهای نفسگیر از اسفند سال گذشته تاکنون. از آنجا که فضای حاکم بر رایزنیهای درون کوبورگ و برون کوبورگ، فراز و فرودهای فراوانی دارد و احتمال رخ دادن هر سناریویی در دقیقه ۹۰ محتمل است، اینکه در این وزن کشی، کدام یک بر دیگری غلبه یابد، محور رایزنیهای جدی، سخت، کند و پیچیده، در دو روز مانده به پایان ضربالاجل ۲۴ نوامبر (۳ آذر) است. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا در پنجمین روز مذاکرات وین ۸ گفت که پیشرفت محتاطانهای داشتهایم و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان دیروز پس از ساعتها گفتوگو با طرفهای مذاکره گفت که انشاءلله اوضاع خوب میشود.
پیوستن وزیر خارجه آلمان به دیگر وزرای خارجه آمریکا، بریتانیا و فرانسه و احتمال سفر ناگهانی سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به مذاکرات موجب شده تا قدری فضای خوشبینی به خیمه خبرنگاران باز گردد. در حالی که روز گذشته مذاکرات زیر سایه خبرهایی درباره بازگشت وزرای خارجه به پایتختها برای مشورت قرار گرفت، رایزنیهای دو، سه و چندجانبه چه در سطح وزرای خارجه، چه معاونان و چه کارشناسان برگزار شد و همچنان ادامه دارد. اینکه آیا ایدهای جدید از سوی طرفین مطرح شده یا خواهد شد یا همان چارچوبها و ایدههای دورههای گذشته کانون رایزنیهای فشرده را به خود اختصاص داده، نیز دستاوردی برای بازی «توپ در زمین حریف» است. در این فضای گمانهزنی، میتوان آخرین اخبار و تحولات موجود را در سه سناریوی زیر دستهبندی کرد. آنچه در مورد این سناریوها میتوان مطرح کرد، محتمل بودن با توجه به شرایط موجود است و در مقابل همه چیز میتواند در دقیقه ۹۰ تغییر کند.
این روزنامه جدول زیر را نیز به عنوان نشانههای تأییدکننده هر یک از سه سناریوی فوق منتشر کرده است.
در پایان اینکه روزنامه ایران هم در یادداشتی با تیتر
«منافع بازی برد ـ برد در پرونده هستهای ایران» به قلم محمدمهدی مظاهری از جمله نوشته: در طرف دیگر این ماراتن، ایالات متحده امریکا قرار دارد؛ کشوری که با مشکلاتی در حوزههای سیاست داخلی و خارجی خود مواجه است. ادامه مشکلات ناشی از کسری بودجه، افزایش نرخ بیکاری، درآمدهای مالیاتی و افزایش مالیات و بهبود وضعیت طبقه متوسط، همه از جمله معضلات اقتصادی کنونی ایالات متحده محسوب میشود. در حوزه سیاست خارجی نیز وضعیت مناطقی همچون اوکراین، سوریه، عراق، افغانستان، غزه و به ویژه ظهور داعش، به خوبی نشانگر آن است که اوباما دستاورد مهمی در حوزه سیاست خارجی نیز نداشته است. بر اساس نتایج نظرسنجیهای اخیر، میزان محبوبیت اوباما به سطح پایین ۴۴ درصد رسیده است. در نتیجه شاهد بودیم که در اثر این نارضایتی از سیاستهای اوباما و لیبرالها، در انتخابات میاندورهای، چهره سیاسی کنگره تغییرات اساسی یافت و جمهوریخواهان اکثریت کرسیها را در مجلس نمایندگان به دست آوردند بنابراین در چنین شرایطی به نظر میرسد لیبرالهای امریکا نیز درصددند تا حل پرونده هستهای ایران را به عنوان یک برگ برنده در میان افکار عمومی امریکا و حزب رقیب خود مطرح کنند.
بازیگر مهم دیگر این بازی سیاسی، تروئیکای قدرت در اروپا هستند که به نظر میرسد به علت نزدیکی تاریخی و جغرافیایی که به ایران دارند، نیازمند مقابله با چالشهای امنیتی در خاورمیانه و به دنبال نظم بینالمللی صلحآمیز هستند. از این رو، چنان که لابی صهیونیستی نتواند برخی از سران این کشورها را تحت تأثیر قرار دهد؛ جای امیدواری وجود دارد که اروپاییها بتوانند موضع امریکا درباره موضوعات مهم مذاکرات هستهای را نرم کنند. در نهایت بازیگران مهم دیگر این صحنه، چین و روسیه هستند. چین مایل است با حل بحران هستهای ایران، فضایی امن و آزاد برای گسترش روابطش با ایران و حضور در خلیج فارس پیدا کند. در این راستا ورود ناوگان نیروی دریایی چین به بندرعباس در سپتامبر ۲۰۱۴ به معنای تمایل این کشور جهت حفظ منافع تجاری بزرگ چین در ایران است. روسیه نیز پس از بروز بحران اوکراین اعلام کرده بود که شاید در نوع نگاهش به پرونده هستهای ایران و همکاری که با غرب داشته است، تجدید نظر کند. بدین مفهوم که سرانجام فعالیتهای هستهای به نفع ایران تمام شود. هرچند عملاً روسها تاکنون هیچ اقدام عملی له یا علیه فعالیتهای هستهای و مذاکرات انجام ندادند.
با وجود این به دلیل تحریمهایی که غرب علیه روسیه وضع کرده است؛ دور از انتظار نیست که روسها به دلیل موقعیت مشابهی که با ایران پیدا کردهاند، این بار در جبهه ایران قرار گرفته و خواهان مقابله با زیادهخواهیهای امریکا باشند. بنابراین مجموعه شرایط بازیگران حاضر در این دور از ماراتن هستهای، نشانگر آن است که حل این پرونده و مختومه اعلام شدن آن در شرایط کنونی به نفع همه آنهاست. تنها چیزی که در این روند بحث برانگیز است؛ امتیازاتی است که هر یک از طرفها به دست میآورد یا از دست میدهد. در عالم سیاست بهترین نوع مذاکره و رفتار دیپلماتیک، بازی با حاصل جمع مثبت یا همان برد- برد است که امروزه حداقل در ظاهر، کشورها به رعایت این بازی علاقه نشان داده و تعابیری همچون احترام متقابل، درک منافع مشترک، مذاکرات بدون پیش شرط و... در همین حوزه قابل بررسی هستند. بر این اساس حل پرونده هستهای ایران نیازمند آن است که همه طرفهای مذاکره، ضمن اولویت بخشیدن به منافع جمعی به جای منافع فردی، تمرکز بر حل مشکلات داخلی و نیز دوری گزیدن از جنجالآفرینیهای مخالفان و گروههای تندروی داخلی و بینالمللی، پیشزمینه صلح و امنیت منطقهای و بینالمللی را فراهم کنند.