تراز پرداخت ها جدولی است حاوی مبادلات یک کشور با کشورهای دیگر و سازمان های بین المللی که به شکل مشابه با حساب های درآمد و مخارج شرکتها تنظیم می شود. این مبادلات به دو گروه کلی تقسیم می شوند: حساب جاری و حساب سرمایه.
حساب جاري شامل حسابهاي واردات و صادرات كالاها و خدمات مي شود و حساب سرمايه مشتمل بر ورود و خروج سرمايه از كشور است. مجموع موازنه حساب جاري و حساب سرمايه را تراز پرداختها مي گويند.
تراز تجاری = ارزش صادرات کالا - ارزش واردات کالا
بنابراین اگر تراز تجاری (Trade Balance) یک کشور مثبت باشد یعنی اینکه کالای بیشتری صادر شده و کالای کمتری وارد شده است. یا به عبارت دیگر ارزش کالاهای صادراتی بیش از ارزش کالاهای وارداتی است.
از آنجا که کالاهای صادراتی توسط خریداران خارجی صورت می پذیرد، پس این سرمایه گذاران یا خریداران خارجی باید برای خرید کالای آن کشور پول رایج در آن مملکت را پرداخت نمایند ( یا یک واحد پولی مرسوم جهانی مثل دلار آمریکا را ).
بعنوان مثال اگر ژاپن را در نظر بگیریم که یک کشور کاملا صادراتی است، خریداران اجناس ژاپنی که می توانند از تمام دنیا باشند، برای خرید محصولات تولید ژاپن، باید واحد پولی آن کشور یعنی "یــن" را پرداخت کنند. برای این منظور باید پول رایج کشور خودشان را تبدیل به "یـــن" ژاپن بکنند. پس به این ترتیب می بینیم که تقاضا برای خرید "یــن" ژاپن افزایش پیدا می کند. که این عامل می تواند روی افزایش ارزش "یــن" ژاپن در مقابل ارزهای اصلی دیگر هم تاثیر مثبت داشته باشد.
همین قضیه را نیز می توان برای واردات کالاها داشت. یعنی هر چه قدر که یک کشور کالای بیشتری را وارد بکند، برای وارد کردن آن کالا باید پول رایج در کشور خود را به ارزهای خارجی تبدیل نماید. پس بنابراین می بینیم که ما به تفاوت دو مقدار ارزش صادرات کالا و ارزش واردات کالا تراز تجاری یک کشور را تعیین می کند.
امروزه تنظیم تراز پرداخت ها در همه کشورها متداول است. در ایران این جدول برای نخستین بار در سال 1325 خورشیدی توسط بانک ملی ایران تهیه شد، ولی چندی بعد یعنی در سال 1339 با تاسیس بانک مرکزی ایران وظیفه تنظیم تراز پرداخت ها به این بانک محول شد. از آن زمان تاکنون بانک مرکزی هر سال بر اساس راهنمای صندوق بین المللی پول، جدول تراز پرداخت های کشور را تنظیم و منتشر می کند. این جدول شامل همه مبادلات اقتصادی ایران با خارج، یعنی معاملات پایاپای و معاملات مبتنی بر ارزهای مختلف و پول رایج کشور، می گردد. آمار مربوط به کالاها به استثنای نفت، مبتنی بر آمار گمرکات است و ارقام مربوط به خدمات و حساب های سرمایه ای از اسناد ارزی و سایر منابع استخراج می شود.
