تری گلیسیرید چیست؟
تری‌گلیسیریدها از سه اسید چرب ساخته شده‌اند که توسط گلیسرول، نوعی قند ساده، به هم وصل می‌شوند. بیشتر چربی‌های مصرفی ما (مثل کره) حاوی تری گلیسیرید هستند. تری‌گلیسیرید همان‌چیزی است که در لایه بالایی سوپ جوجه سردشده دیده می‌شود. همچنین کالری اضافه، الکل و قند در بدن به تری‌گلیسیرید تبدیل می‌شوند. کبد هم می‌تواند از کربوهیدرات‌ها تری‌گلیسیرید بسازد. زمانی که محصولات لبنی و گوشت مصرف می‌کنید، تری‌گلیسیرید از طریق روده جذب می‌شود و با جریان خون به بافت چربی می‌رسد. بدن شما تری گلیسیرید را در سلول‌های چربی که مثل انباری در سراسر بدن شما وجود دارند، ذخیره می‌کند و زمانی که به تری‌گلیسیرید نیاز دارید، این ذخایر مصرف می‌شوند.
نقش تری‌گلیسیرید
تری گلیسیرید در حد طبیعی بد نیست و در واقع چند نقش حیاتی دارد که برای زنده‌ماندن ما ضروری‌اند. تری‌گلیسیرید می‌تواند به اسید چرب تبدیل شود و چند کار انجام دهد از جمله:
- تأمین سوخت عضلات؛
- تولید گرمای بدن؛
- تأمین انرژی برای عملکردهای ضروری بدن.
تفاوت تری گلیسیرید با کلسترول
تری گلیسیرید و کلسترول هر دو لیپید هستند با این تفاوت که تری‌گلیسیریدها چربی‌اند و کلسترول چربی نیست. کلسترول نوعی ماده مومی است که در کبد ساخته می‌شود. بدن از کلسترول برای ساخت دیواره سلولی و کمک به سیستم عصبی استفاده می‌کند. از طرفی کلسترول در گوارش و تولید هورمون هم نقش مهمی دارد.
نحوه گردش تری‌گلیسیرید در خون
کلسترول خالص نمی‌تواند در خون حل شود. به همین دلیل، کبد کلسترول را با تری‌گلیسیریدها و پروتئین‌هایی به‌نام لیپوپروتیئن‌ها بسته‌بندی می‌کند. لیپوپروتئین‌ها این ترکیب چربی را به سراسر بدن حمل می‌کنند.
لیپوپروتئین‌ها انواع مختلفی دارند، از جمله:
- لیپوپروتئین با تراکم خیلی کم یا وی.ال.دی.ال (VLDLs)؛
- لیپوپروتئین با تراکم بالا یا اچ.دی.ال (HDLs)؛
- لیپوپروتئین با تراکم پایین یا ال.دی.ال (LDL).
در واقع HDL کلسترل خوب است که به حذف کلسترول بد یا LDL از جریان خون کمک می‌کند. HDL زیاد احتمال حمله قلبی را کاهش می‌دهد، اما LDL زیاد موجب گرفتگی دیواره عروقی خونی می‌شود و احتمال حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. تری‌گلیسیرید و HDL معمولا رابطه معکوس دارند. یعنی هرچه تری‌گلیسیرید شما بیشتر باشد، HDL شما کمتر است و هرچه HDL شما بیشتر باشد، تری‌گلیسیرید شما کمتر است. بااین‌حال ممکن است تری‌گلیسیرید شما زیاد باشد، ولی HDL شما کم نباشد. طبق تحقیقات، بدون درنظرگرفتن میزان HDL، بالا بودن تری گلیسیرید عامل زمینه‌ساز بیماری قلبی است.
میزان طبیعی تری گلیسیرید
میزان تری گلیسیرید نرمال در بزرگسالان کمتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. در افراد جوان بین ۱۰ تا ۱۹ سال، میزان تری‌گلیسیرید طبیعی زیر ۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.
میزان تری گلیسیرید بالا در بزرگسالان به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شود، از جمله:
- مرزی: ۱۵۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر؛
- بالا: ۲۰۰ تا ۴۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر؛
- خیلی بالا: بیشتر از ۵۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر.
پزشک با توجه به ترکیب تری‌گلیسیرید و LDL و HDL، کلسترول کلی شما را تشخیص می‌دهد. اگر میزان تری‌گلیسیرید و کلسترول LDL شما بالا و میزان HDL شما پایین باشد، احتمال حمله قلبی و سکته مغزی در شما افزایش می‌یابد. تری‌گلیسیرید بالای ۱۵۰۰ خیلی زیاد است و ممکن است شکستن چربی‌های بدن متوقف شود. این مسئله موجب کاهش حافظه، ورم کبد و طحال و درد معده می‌شود.
علت تری گلیسیرید بالا
تری گلیسیرید بالا دلایل مختلفی دارد، از جمله:
- مصرف زیاد الکل؛
- دیابت کنترل‌نشده؛
- رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی قند، چربی اشباع و کربوهیدرات‌های ساده؛
- بیماری کبدی؛
- بیماری کلیه؛
- داروهایی مثل مدرها، هورمون‌ها، کورتیکواستروئیدها، مسدودکننده‌های بتا و بعضی از داروهای ایدز، سرطان سینه و فشار خون بالا؛
- شاخص توده بدنی یا بی.ام.آی (BMI) بیشتر از ۲۵؛
- اضافه وزن یا چاقی؛
- اختلال شکستن لیپید توسط بدن؛
- بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید؛
- سیگار کشیدن؛
- بیماری تیروئید؛
- نداشتن فعالیت فیزیکی.
عوامل زمینه‌ساز تری گلیسیرید بالا
بعضی عوامل می‌توانند احتمال تری‌گلیسیرید بالا را افزایش دهند، از جمله:
- سابقه خانوادگی کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا؛
- یائسگی؛
- بارداری؛
- اچ.آی.وی (HIV)؛
- اختلال متابولیک لیپید ارثی؛
- نژاد آسیای جنوبی.
علائم تری گلیسیرید بالا
تری گلیسیرید بالا مثل کلسترول معمولا علائمی ندارد، اما اگر درمان نشود و بیماری قلبی داشته باشید، ممکن است یکی از عوارض جانبی آن احساس خستگی باشد. به همین دلیل باید مرتب آزمایش پنل لیپید خون بدهید که آزمایش لیپید، پنل کلسترول یا پنل بیماری کرونری هم نامیده می‌شود. برای افزایش دقت آزمایش باید ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید. بعضی آزمایشگاه‌ها نیاز به ناشتایی ندارند و از انگشت شما خون می‌گیرند.
عوارض تری گلیسیرید بالا
تری گلیسیرید بالا احتمال پانکراتیت را افزایش می‌دهد. این التهاب شدید و دردناک پانکراس می‌تواند زندگی شما را تهدید کند. میزان تری‌گلیسیرید بالا احتمال بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی را هم افزایش می‌دهد، از جمله:
- بیماری شریان کاروتید؛
- بیماری شریان کرونرو حمه قلبی؛
- سندرم متابولیک (ترکیبی از فشار خون بالا، دیابت و چاقی)؛
- بیماری شریان محیطی؛
- کاهش HDL؛
- افزایش LDL؛
- سکته مغزی.
آزمایش تری گلیسیرید
تری گلیسیرید بالا با افزایش سن بیشتر مشکل‌ساز می‌شود و پزشک انجام آزمایش پنل لیپید را بیشتر توصیه می‌کند.
- بزرگسالان از ۲۰ تا ۴۰سالگی باید هر ۴ تا ۶ سال آزمایش کلسترول انجام دهند. بااین‌حال اگر دیابت، سابقه خانوادگی کلسترول بالا و سایر عوامل زمینه‌ساز بیماری قلبی را دارند، باید تعداد آزمایش‌ها بیشتر شود.
- مردان از ۴۵سالگی به بالا و زنان از سن ۵۵سالگی به بالا باید هر سال آزمایش دهند.
- اگر بیماری قلبی‌عروقی دارید یا داروهایی مصرف می‌کنید تا میزان کلسترول یا تری‌گلیسیرید پایین بیاید، ممکن است پزشک دفعات بیشتری میزان تری گلیسیرید شما را بررسی کند.
آزمایش تری گلیسیرید برای کودکان
کودکان هم باید آزمایش کلسترول و تری‌گلیسیرید بدهند. این آزمایش معمولا بین ۹ تا ۱۱سالگی و سپس در سنین بالاتر بین ۱۷ تا ۲۱سالگی انجام می‌شود. اگر کودک سابقه خانوادگی کلسترول بالا، حمله قلبی و سکته مغزی داشته باشد، ممکن است آزمایش در حدود ۲سالگی انجام شود.
درمان خانگی تری گلیسیرید بالای ۲۰۰
فهمیدن اینکه تری‌گلیسیرید شما بالا است، ممکن است ناراحت‌کننده باشد. اما می‌توانید برای کاهش تری گلیسیرید کارهای زیادی انجام دهید. تغییر سبک زندگی فواید چشمگیری دارد از جمله:
- فعالیت جسمی بیشتر: ورزش می‌تواند تأثیر زیادی بر میزان تری‌گلیسیرید داشته باشد. توصیه می‌شود که همه افراد ۵ بار در هفته و حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنند. اگر نمی‌توانید، به‌آرامی شروع کنید. با سه بار پیاده‌روی سریع در هفته شروع کنید و آن را افزایش دهید.
- کاهش وزن: اگر اضافه وزن یا چاقی دارید، کمی آن را کاهش دهید و وزن ایدئال را حفظ کنید. ورزش می‌تواند به شما کمک کند، اما روی رژیم غذایی تمرکز کنید. راز این کار مصرف کالری کمتر است. روی رژیم غذایی شامل میوه، سبزیجات، پروتئین‌های حبوبات و محصولات لبنی کم‌چرب تمرکز کنید. حذف غذاهای شیرین مثل نوشابه می‌تواند به شما کمک کند.
- انتخاب چربی بهتر: بیشتر به چربی‌های مصرفی توجه کنید. غذاهای حاوی چربی‌های ناسالم (مثل گوشت، کره و پنیر)، چربی‌های ترانس (درون غذاهای فراوری‌شده و مارگارین) و کلسترول را کمتر کنید. بیشتر از چربی‌های غیراشباع موجود در روغن زیتون، آجیل و بعضی ماهی‌ها استفاده کنید. اگر دنبال قاتل تری گلیسیرید هستید، پاسخ قطعی پیدا نمی‌کنید اما مصرف ماهی‌های حاوی امگا ۳ مثل ماهی تن، سالمون و ساردین برای کاهش تری‌گلیسیرید مناسب است.
- نوشیدن آب فراوان: شکر و فروکتوز موجود در بعضی نوشیدنی‌ها می‌توانند تری‌گلیسیرید را بالا ببرند. آب دردسترس‌ترین و ارزان‌ترین نوشیدنی برای رفع تشنگی است. اگر می‌خواهید آن را طعم‌دار کنید، کمی لیمو درون آب بچکانید. همچنین به‌جای شیرین‌کردن چای با شکر از گل‌ها و ادویه‌ها استفاده کنید.
- توجه به حجم غذا: حجم زیاد وعده غذایی می‌تواند تری گلیسیرید و احتمال حمله قلبی را افزایش دهد. حجم وعده‌های غذایی‌تان را کمتر کنید و آن را آهسته‌تر میل کنید.
- حذف‌نکردن وعده غذایی: ممکن است خیلی پرمشغله باشید یا فکر کنید با حذف وعده غذایی وزن کم می‌کنید. اما مشکل اینجاست که در وعده بعدی با گرسنگی زیاد ممکن است هر چیزی بخورید یا حجم غذایتان بیشتر شود و میزان تری‌گلیسیرید شما را افزایش دهد. بنابراین از خوردن صبحانه، ناهار و شام لذت ببرید و از میان وعده‌هایی مثل آجیل، میوه، هویج و غلات استفاده کنید.
- ترک الکل و سیگار: حتی مقدار کمی الکل و سیگار می‌تواند تری گلیسیرید را بالا ببرد. مصرف آنها را متوقف کنید.
داروهای مناسب تری‌گلیسیرید بالا
افراد مبتلا به بیماری قلبی برای کاهش تری گلیسیرید به دارو نیاز دارند، از جمله:
- فیبرات‌ها: کاهش تری‌گلیسیرید و کلسترول بالا؛
- روغن ماهی: حاوی امگا ۳ یا دانه کتان؛
- نیاسین (نیکوتینیک اسید): کاهش تری گلیسیرید تا ۵۰درصد؛
- استاتین‌ها: کاهش ۲۰ تا ۴۰درصد کاهش تری‌گلیسیرید؛
- بمپدوئیدک اسید: کاهش تری‌گلیسیرید تا ۱۵درصد؛
- کورکومین: عصاره زردچوبه می‌تواند ظرف یک ماه به کاهش تری گلیسیرید کمک کند؛
- صمغ گوگول (Guggul): صمغ این درخت صدها سال به‌عنوان داروی آیورودا استفاده شده است. طبق بعضی تحقیقات، این ماده می‌تواند به کاهش تری‌گلیسیرید کمک کند، اما بعضی دیگر این موضوع را تأیید نمی‌کنند. مصرف مکمل‌های گوگول در بعضی افراد سبب مشکلات کبدی می‌شود.
به یاد داشته باشید که برای حفظ سلامتی و سطح مناسب تری‌گلیسیرید باید روی بهبود سبک زندگی تمرکز کنید. همچنین درمورد داروها، مکمل‌ها و ویتامین‌های مصرفی با پزشک مشورت کنید. افزایش تری گلیسیرید از عوارض جانبی بعضی داروها از جمله مسدودکننده‌های بتا، قرص‌های کنترل بارداری و داروهای مدر است.
برای کاهش تری گلیسیرید چه بخوریم
رژیم غذایی سالم می‌تواند به کاهش میزان تری‌گلیسیرید کمک کند. مصرف غذاهای چرب و قندی را محدود کنید و غلات، میوه‌ها، سبزیجات و ماهی‌های چرب را بیشتر مصرف کنید. بعضی از غذاهایی که به کاهش تری گلیسیرید کمک می‌کنند، عبارت‌اند از:
- نان‌ها و غلات سبوس‌دار؛
- برنج قهوه‌ای؛
- جوی دوسر؛
- سیب‌زمینی شیرین؛
- نخود و لوبیا؛
- مقدار کمی از روغن گیاهی (روغن زیتون، کانولا و روغن آفتابگردان)؛
- آووکادو؛
- مغزها و دانه‌ها؛
- کره آجیل؛
- ماهی‌های چرب (سالمون و ساردین دو بار در هفته)؛
- میوه‌ها و سبزیجات رنگی (بروکلی، هویج، فلفل قرمز، هندوانه، انواع توت، طالبی).
غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا
مصرف غذاهایی با چربی و قند زیاد باید محدود شود، از جمله:
- شیرینی و کلوچه؛
- آب‌نبات؛
- نوشابه؛
- بستنی؛
- نوشیدنی‌های ورزشی و انرژی‌زا؛
- آب‌میوه‌هایی با قند زیاد؛
- کره؛
- گوشت قرمز؛
- غذاهای سرخ‌شده؛
- شیر کامل و شیر ۲درصد؛
- قرص شکر؛
- برنج سفید؛
- آرد سفید؛
- سبزیجات نشاسته‌دار مثل سیب‌زمینی؛
- غذاهای بسته‌بندی‌شده حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا.
پیشگیری از تری‌گلیسیرید بالا
تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی می‌تواند تری گلیسیرید را کاهش دهد. برای حفظ تری‌گلیسیرید و کلسترول کلی در محدوده نرمال بهتر است چند کار انجام دهید، از جمله:
- حداقل ۳۰ دقیقه در روز فعالیت جسمی داشته باشید؛
- با کاهش مصرف چربی‌های غیرسالم و قندهای ساده و مصرف بیشتر فیبر رژیم سالم قلب بگیرید؛
- فشار خون بالا و دیابت را مهار کنید؛
- مصرف الکل را متوقف کنید؛
- خواب کافی داشته باشید؛
- وزنتان را کاهش دهید و وزن ایدئالتان را حفظ کنید؛
- استرس را مهار کنید؛
- مصرف تنباکو را متوقف کنید.
منبع:my.clevelandclinic
