چرا عمان نقش میانجی میان ایران و آمریکا را بازی می‌کند؟/ تهران اعتماد خوبی به مسقط دارد

عمانی‌ها تأکید دارند که بی‌طرفی‌شان به معنای بی‌تفاوتی نسبت به مناقشات منطقه‌ای نیست. برعکس، عمان نوعی از «بی‌طرفی مثبت» یا «بی‌طرفی سازنده» را ترویج می‌کند؛ به این معنا که این کشور معمولاً از جانبداری در درگیری‌ها پرهیز کرده و در عوض نقش فعالی در گفت‌و‌گو‌ها و میانجی‌گری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند—نقشی که سیاستمداران سراسر جهان از مسقط به‌خاطر آن تمجید می‌کنند.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، اندیشکده آمریکایی «فورم اوریون» در تحلیلی به بررسی دلایل ایفای نقش میانجی از سوی عمان در مناقشات بین المللی از جمله میان ایران و آمریکا پرداخته است.

عمان، به‌عنوان یک واحه صلح و ثبات در خاورمیانه پرآشوب، موفقیت سیاست خارجی خود را تا حد زیادی مدیون بی‌طرفی‌اش می‌داند. دیپلماسی عمان این پتانسیل را دارد که به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، کمک کند تا وعده‌ی انتخاباتی‌اش در سال ۲۰۲۴ برای تبدیل شدن به یک صلح‌ساز در خاورمیانه را محقق کند.

عمانی‌ها تأکید دارند که بی‌طرفی‌شان به معنای بی‌تفاوتی نسبت به مناقشات منطقه‌ای نیست. برعکس، عمان نوعی از «بی‌طرفی مثبت» یا «بی‌طرفی سازنده» را ترویج می‌کند؛ به این معنا که این کشور معمولاً از جانبداری در درگیری‌ها پرهیز کرده و در عوض نقش فعالی در گفت‌و‌گو‌ها و میانجی‌گری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند—نقشی که سیاستمداران سراسر جهان از مسقط به‌خاطر آن تمجید می‌کنند.

عمانی‌ها در این نوع دیپلماسی پیشینه‌ای غنی دارند و همین موضوع باعث شده است که در این زمینه بسیار باتجربه و ماهر باشند؛ دیپلماسی‌ای که نیازمند صبر و درک عمیق از منطقه است. نمونه‌های زیادی از اثربخشی «بی‌طرفی مثبت» عمان وجود دارد؛ از جمله در جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰–۱۹۸۸)، بحران یمن (از ۲۰۱۵ تاکنون)، محاصره قطر (۲۰۱۷–۲۰۲۱) و مذاکرات عادی‌سازی روابط عربستان و ایران (۱۹۸۸–۱۹۹۱ و ۲۰۲۱–۲۰۲۳).

این‌که دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ چه تأثیری بر «بی‌طرفی مثبت» عمان خواهد داشت، به‌ویژه در ارتباط با یمن و ایران، پرسشی مهم است. با بازگشت سیاست «فشار حداکثری» ترامپ علیه تهران و تشدید کارزار بمباران آمریکا علیه انصارالله یمن (معروف به حوثی‌ها)، مسقط نقش منحصربه‌فردی در کاهش تنش‌های خاورمیانه ایفا می‌کند، در حالی‌که می‌تواند به واشنگتن در تحقق برخی اهداف اعلام‌شده سیاست خارجی ترامپ، مانند دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با تهران، کمک کند.

مقام‌های عمانی هشدار می‌دهند که بی‌ثباتی در یمن—کشوری که ۱۸۷ مایل مرز مشترک با سلطان‌نشین دارد—می‌تواند به عمان سرایت کند. فراتر از هر چیز، اصلی‌ترین دغدغه عمان در یمن، ترویج ثبات است؛ موضوعی که تا حد زیادی تعهد مسقط به کمک برای یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک برای بحران‌های یمن، رسیدگی به چالش‌های انسانی، و همکاری با مقامات یمنی برای مقابله با گروه‌های افراطی خشونت‌طلب نظیر القاعده و شاخه‌های محلی داعش را توضیح می‌دهد.

یکی از نگرانی‌های عمان این است که رویکرد نظامی‌گرایانه دولت ترامپ نسبت به حوثی‌ها و امنیت دریای سرخ، بحران‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و انسانی یمن را تشدید کرده و اثرات بی‌ثبات‌کننده‌ای در یمن و سایر کشور‌ها به جا بگذارد.

در همین زمینه، مسقط نسبت به تشدید خشونت‌ها در یمن، که از ۱۵ مارس و با بمباران صنعا و دیگر مناطق توسط آمریکا آغاز شد، ابراز نگرانی کرده است. دیدگاه عمومی در میان عمانی‌ها این است که این حملات نه صرفاً متوجه حوثی‌ها به‌عنوان یک بازیگر غیردولتی، بلکه کشور یمن به‌عنوان یک دولت-ملت را هدف قرار داده‌اند.

عمان از گفت‌و‌گو و دیپلماسی به‌عنوان جایگزینی برای بمباران یمن حمایت می‌کند. افزون بر این، عمانی‌ها بر این باورند که مسیر دستیابی به امنیت پایدار در دریای سرخ از طریق برقراری آتش‌بس دائمی در غزه و رفع محدودیت‌ها بر کمک‌های بشردوستانه به این منطقه جنگ‌زده می‌گذرد، نه از طریق اقدام نظامی علیه هیچ‌یک از بازیگران یمنی.

با وجود مخالفت سیاست‌گذاران عمانی با حملات حوثی‌ها به تجارت بین‌المللی، مسقط همچنان به حفظ کانال‌های ارتباطی با این گروه پایبند مانده است. سلطان‌نشین عمان میزبان سخنگوی جنبش انصارالله در پایتخت خود، مسقط، است و همین موضوع عمان را به محلی برای تعامل حوثی‌ها با ایالات متحده، بریتانیا و سایر کشور‌ها تبدیل کرده است.

حمایت مسقط از راه‌حل‌های دیپلماتیک برای بحران‌های یمن، کاملاً با سنت‌ها و منش سیاست خارجی عمان هم‌راستا است. عمان، تنها کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بود که یک دهه پیش به ائتلاف به رهبری عربستان سعودی علیه یمن نپیوست و به‌سرعت خود را به‌عنوان پلی دیپلماتیک و مؤثر میان حوثی‌ها از یک‌سو، و عربستان سعودی و ایالات متحده از سوی دیگر تثبیت کرد.

در آن زمان، ریاض و برخی پایتخت‌های عربی دیگر، امتناع مسقط از پیوستن به ائتلاف ضد حوثی را نشانه‌ای از «بی‌طرفی منفی» تلقی می‌کردند و گمان می‌بردند که روابط گرم عمان با ایران یکی از دلایل اصلی این تصمیم بوده است. اما با تبدیل شدن کارزار نظامی به باتلاقی پرهزینه که به منافع امنیت ملی عربستان آسیب زد، ریاض کم‌کم نگاه خود را تغییر داد و روابط عمان با حوثی‌ها را مفید و مثبت تلقی کرد.

آتش‌بس میان عربستان و حوثی‌ها که در آوریل ۲۰۲۲ به اجرا درآمد، تا حد زیادی نتیجه مذاکراتی بود که با میانجی‌گری عمان برگزار شد. امروز، عربستان سعودی قدردان این واقعیت است که با وجود تداوم خشونت‌ها در یمن، حوثی‌ها دیگر موشک و پهپاد به سمت اهدافی در خاک این کشور شلیک نمی‌کنند. همین وضعیت در مورد امارات متحده عربی نیز صدق می‌کند—کشوری که حوثی‌ها در ژانویه ۲۰۲۲ به‌طور بی‌سابقه‌ای هدف حمله قرار دادند.

تمامی کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، به‌جز بحرین که ممکن است استثنا باشد، نگرانی‌های عمان در خصوص حملات آمریکا به حوثی‌ها را درک می‌کنند؛ چرا که این حملات می‌توانند امنیت منطقه خلیج فارس را به خطر بیندازند، به‌ویژه با در نظر گرفتن احتمال تلافی‌جویی حوثی‌ها علیه پایگاه‌های نظامی آمریکا در کشور‌های حوزه خلیج فارس.

بر خلاف گذشته، اکنون عربستان سعودی و سایر پادشاهی‌های عربی خلیج فارس، روابط دیپلماتیک عمان با حوثی‌ها را تهدیدی برای امنیت خود نمی‌دانند، بلکه آن را اقدامی سازنده در راستای ترویج صلح و ثبات در یمن تلقی می‌کنند.

مسقط توانسته است از کارت‌های دیپلماتیک خود به گونه‌ای استفاده کند که منافع آمریکا را در یمن تأمین کند—از جمله مذاکره برای آتش‌بسی که به حملات حوثی‌ها علیه عربستان پایان داد، تأمین آزادی شهروندان آمریکایی بازداشت‌شده در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها، و میانجی‌گری برای آزادی خدمه کشتی Galaxy Leader.

به‌طور کلی، سیاست خارجی متوازن عمان در قبال یمن می‌تواند همچنان به نفع ایالات متحده باشد؛ چرا که کانالی قابل‌اعتماد و مؤثر برای ارتباط واشنگتن با حوثی‌ها باز نگه می‌دارد. وادار کردن مسقط به قطع کامل ارتباط با حوثی‌ها، این پل دیپلماتیک را از بین خواهد برد و در نتیجه ایران و روسیه تنها کشور‌هایی خواهند بود که آمریکا می‌تواند از طریق آنها با حوثی‌ها تعامل داشته باشد.

در چارچوب گسترده‌تر تلاش ترامپ برای مذاکره بر سر یک توافق هسته‌ای جدید با ایران، عمان نقش حیاتی و محوری در تعامل میان کاخ سفید و تهران ایفا می‌کند. قابل‌توجه است که دولت ترامپ نامه‌ای را از طریق امارات متحده عربی به رهبر معظم ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، ارسال کرد؛ اما پاسخ ایران از طریق عمان ارائه شد—موضوعی که تعجب‌برانگیز نبود، زیرا تهران عمان را قابل‌اعتمادترین کشور شورای همکاری خلیج فارس می‌داند.

علاوه بر این، میان ایران و عمان هیچ اختلاف ارضی‌ای وجود ندارد؛ برخلاف ایران و امارات که بر سر سه جزیره خلیج فارس با یکدیگر اختلاف دارند. در دوران رهبری سلطان فقید قابوس، عمان نخستین کشور شورای همکاری خلیج فارس بود که به‌طور کامل مرز‌های زمینی و دریایی خود را مشخص و تثبیت کرد—اقدامی که مسقط آن را لازمه‌ی دستیابی به صلح و امنیت داخلی می‌دانست، چراکه این اهداف تنها با داشتن روابط بدون تنش با کشور‌های همسایه ممکن بود.

همچنین، تهران از امتناع عمان از پیوستن به توافق‌نامه‌های ابراهیم (Abraham Accords) حمایت می‌کند—موضوعی بسیار مهم، به‌ویژه با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران، عادی‌سازی روابط بحرین و امارات با اسرائیل را تهدیدی علیه امنیت خود تلقی می‌کند.

اکنون تأیید شده است که وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، نماینده آمریکا در امور خاورمیانه، استیو ویتکاف، و هیئت‌های همراهشان در روز ۱۲ آوریل در سلطان‌نشین عمان با یکدیگر دیدار خواهند کرد. بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، نقش میانجی‌گر را ایفا خواهد کرد. این نشست، نخستین تعامل دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن از زمان آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ خواهد بود.

هدایت سیاست ایالات متحده در خاورمیانه مستلزم تعامل با بازیگرانی همچون حوثی‌ها و ایران است. همکاری با کشور‌هایی نظیر عمان، قطر و سوئیس از نظر ایجاد کانال‌های ارتباطی معتبر و قابل‌اعتماد، که امکان چنین گفت‌و‌گو‌هایی را فراهم می‌کنند، اهمیت حیاتی دارد.

در حالی که عمان بستری برای مذاکرات با مقامات ایرانی و نمایندگان حوثی فراهم می‌کند، «بی‌طرفی مثبت» این کشور می‌تواند به ترامپ کمک کند تا وعده انتخاباتی سال ۲۰۲۴ خود را برای تبدیل شدن به یک صلح‌ساز و جلوگیری از کشیده شدن آمریکا به جنگی دیگر در خاورمیانه محقق سازد.

با وجود برخی اتهامات مبنی بر اینکه عمان نقش منفی یا مشکوکی ایفا می‌کند، در واقع این کشور بازیگری منطقه‌ای است که در بسیاری از مسائل با غرب هم‌راستا بوده، در زمینه مبارزه با تروریسم همکاری نزدیکی با واشنگتن و لندن دارد، و نقش ارزشمندی به‌عنوان پل دیپلماتیک میان صنعا و تهران ایفا می‌کند.