به گزارش
تابناک اقتصادی، تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع "اقتصاد ایران و جهان در گذر زمان" در این نوشتار به وقایع تاریخی اولین روز اسفندماه اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را متاثر کرده است.
ورود تلفن به ایران
1 اسفند 1267: در 14 فوریه 1867 گراهام بل تلفن اختراعی خود را به ثبت رساند و در سال 1877 نیز ادیسون تلفن بل را تکمیل کرد به گونه ای که اساس تلفن های امروزی محسوب می گردد و درست 11 سال بعد از تکمیل آن، تلفن وارد ایران شد. ناصرالدین شاه در یادداشت های خود به تلفنی اشاره می کند که سوغات سفر خارجه ی معین الملک، سفیر ایران در عثمانی بوده است و از آن برای برقراری تماس از شمس العماره تا باغ سپهسالار استفاده می شده و ظاهرا این نخستین تماس تلفنی در ایران بوده است. از سوی دیگر کمپانی بلژیکی شرکت خط آهن ایران صاحب امتیاز راه آهن تهران ـ ری و واگن اسبی، برای برقراری تماس میان 2 ایستگاه ماشین دودی تهران و ری و نیز بین گاری شهری با واگنخانه از تلفن استفاده می کرد. به این ترتیب تلفن نخستین بار در دستگاه دولتی ایران و در عصر ناصری به راه افتاد ولی اعطای نخستین امتیاز تلفن و رواج آن در عصر مظفرالدین شاه بود. در سال 1319 قمری نخستین امتیاز تلفن در تبریز به مدت 50 سال به شرکتی واگذار شد تا برای راه اندازی تلفن به شعاع 24 کیلومتر اقدام کند ولی با انحلال شرکت، سید مرتضی مرتضوی که یکی از شرکای این شرکت بود با ضبط اموال شرکت بابت مطالبات خود اداره ی آن را شخصا به عهده گرفت و پس از فوت او موسسه تلفن تبریز و حومه به شرکت سهامی بدل شد. امتیاز بعدی در سال 1320 قمری در مشهد بدون تعیین مدت به احمد منشور واگذار شد. سومین امتیاز در گیلان به دوست محمد خان معیرالممالک اعطا شد. وی همچنین در محرم 1321 قمری توانست امتیاز تلفن ایران را به مدت 60 سال در اختیار گیرد. دوست محمد خان ملزم شد تا از تاریخ صدور فرمان تا 3 سال تلفن تهران و تا 10 سال بعد تلفن سایر شهرهای ایران را با هزینه خود راه اندازی کند.
درگذشت میرزای شیرازی
1 اسفند 1273: سید محمد حسن حسینی شیرازی مشهور به میرزای شیرازی، مرجع تقلید شیعه پس از فوت مرحوم مرتضی انصاری شوشتری بود. یکی از مهم ترین حوادثی که در ایام زعامت او رخ داد، نهضت تحریم تنباکو بود. پس از اعطای امتیاز انحصار توتون و تنباکو به کمپانی رژی در چهار شهر ایران، مردم به پیشتازی چهار نفر از شاگردان میرزای شیرازی دست به اعتراضات گسترده ای زدند. در تهران شیخ فضل الله نوری، در اصفهان آقانجفی اصفهانی، در شیراز سید علی اکبر فال اسیری و در تبریز میرزا جواد از رهبران این جریان بودند. حکم تاریخی او در معاهده انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه چنان مردم را به صحنه کشاند که شاه قاجار مجبور به فسخ قرارداد تنباکو گردید. با صدور این حکم، مردم مبارزه سیاسی علیه قرارداد استعماری مذکور را یک وظیفه ی شرعی دانسته و به مخالفت شدید پرداختند چرا که میرزای شیرازی در فتوای خود که از سامرا صادر شده بود، هرگونه استعمال توتون و تنباکو را در حکم محاربه با امام زمان علیه السلام دانسته بود. در نهایت با فشارهای فزاینده ی مردمی، ناصرالدین شاه مجبور شد با پرداخت غرامت این قرارداد ننگین را فسخ کند. میرزای شیرازی در یکم اسفند 1273 در سامرا درگذشت. آرامگاه ایشان در یکی از حجرات حرم امام علی علیه السلام در نجف اشرف قرار دارد. سید حسن صدر که خود از شاگردان میرزای شیرازی و از مراجع کاظمین بوده است در کتاب خود درباره ی ایشان اینگونه می نویسد: «او مجدد احکام اسلامی بود و تدبیر و اندیشه سیاسی او، سیاستمداران را متحیر می کرد و علما و سلاطین در امور سیاسی به او رجوع می کردند« امام خمینی نیز درباره ی میرزای شیرازی اینگونه بیان می دارند: «همان نصف سطر میرزای شیرازی رضوان الله تعالی علیه، مملکت ما را از توی حلقوم خارجی ها بیرون کشید.»
انتشار گزارش وضعیت اقتصادی کرمانشاه
1 اسفند 1315: اسدالله شمس ملک آرا، رئیس هیات تفتیشیه مالی کرمانشاه در گزارشی خطاب به تیمورتاش وزیر مقتدر دربار رضاخان، اوضاع عمومی و اقتصادی کرمانشاه را بیان می کند. وی در گزارش خود بر حضور متخصصین برای بهره برداری از زمین های کشاورزی، معادن و غیره تاکید می کند. در بخشی از گزارش آمده است که کرمانشاه نظر به اینکه دارای نواحی گرمسیر پر مرتع در مرزهاست و با نقاط سردسیر مسافت زیادی ندارد، برای نگهداری و پرورش احشام مستعد است. ملک آرا در گزارش خود پرورش احشام را برای ایلات بسیار مهم می داند و در ادامه بیان می دارد که یکی از رشته های تجارت کرمانشاه، حمل گوسفند به سایر نقاط ایران است. وی در گزارش خود میزان احشام موجود در کرمانشاه را یک کرور تخمین می زند. در این گزارش آمده است که عمده محصول کرمانشاه گندم است و چون استعداد دیمی اراضی خوب است در سال نزدیک به دویست هزار خروار غله حاصل می شود. در بخش های پایانی گزارش ملک آرا از دولت تقاضا می کند که در ترغیب اهالی به کشت پنبه و توت اهتمام شود و نیاز است که در این حوزه متخصصین به کرمانشاه اعزام گردند. وی در گزارش خود گیاه کتیرا را، یکی از کالاهای بسیار مهم صادراتی می داند که زمینه های تولید آن در کرمانشاه وجود دارد. مطابق تحقیقات ملک آرا در سال حدود یک هزار و دویست خروار از انواع کتیرا به خارج منتقل می شود.
دو خبر اقتصادی مهم سال 42
1 اسفند 1342: پیشنهاد خرید 50 هزار تن سیمان از سوی عربستان به دولت ایران تسلیم شد. در گزارش کوتاهی که در جراید آن زمان در این باره نوشته شده آمده است: «به دنبال اقدامات مربوط به صدور 65 هزار تن سیمان ایران به کویت و قطر امروز خبرنگاران کسب اطلاع کردند که عربستان سعودی نیز پیشنهاد خرید بیش از 50 هزار تن سیمان را به ایران تسلیم کرده است. گفتنی است یکی از اشکالاتی که در صادرات سیمان ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود داشت، مساله حمل و نقل دریایی سیمان و گرانی نرخ های حمل و نقل و کمبود وسایل حمل بوده است.
در خبری دیگر آمده است که جمعی از اعضای صنف رادیو فروش های ایران در نامه ای سرگشاده به نخست وزیر، علم، خواستار رسیدگی به خواسته هایشان و شکستن انحصارگری رادیوفروشی شده اند. در نامه آن ها آمده است: «با آماری که در دست داریم تعداد 2890 مغازه رادیو فروشی در سراسر ایران وجود دارد که از راه فروش و عرضه حدود سیصد هزار دستگاه رادیو که سالانه وارد کشور می شوند، 20 هزار عائله خود را تامین می کنند، اما از چهار پنچ ماه پیش رادیو حکم کیمیا را پیدا کرده است و دو سه موسسه که ورود و فروش رادیو را در انحصار خود گرفته اند. جمعا حدود بیست هزار دستگاه رادیو را در سال عرضه می کنند که آن هم به وسیله ایادی مخصوص و با قیمت های تصاعدی و سرسام آور به فروش می رسانند» در پایان این نامه اعضای این صنف از نخست وزیر خواسته اند نسبت به این مسئله رسیدگی نماید.
تاسیس شرکت توسعه تجاری آستوریا
19 فوریه 1811: جان یاکوب آستور، شرکت آستوریا را به منظور توسعه روابط تجاری مرتبط با پوست خز در سواحل اقیانوس آرام و دستیابی به بازار چین، راه اندازی کرد. یاکوب یک تاجر آمریکایی ـ آلمانی الاصل بود. او در نوجوانی به انگلیس رفت و از آنجا رهسپار آمریکا شد. در آغاز کارگاهی مخصوص ساخت آلات موسیقی راه اندازی کرد. او سپس به تجارت پوست خز پرداخت و به دلیل هوش بالا در تجارت به سرعت رشد کرد. از آستور به عنوان نخستین مولتی میلیونر آمریکایی و موسس اولین شبکه مدرن تجارت در آمریکا نام برده می شود. هنگامی که آستور در سال 1848 درگذشت دارای 20 میلیون دلار سرمایه و ثروتمندترین تاجر آمریکا بود که اگر ثروت او را بر اساس ارزش دلار آمریکا در سال 2006 برآورد کنیم به رقم افسانه ای 110 میلیارد دلار می رسیم. آستور در فهرست ثروتمندترین مردان تاریخ آمریکا مقام پنجم را از آن خود کرده است.
درگذشت کارل وایرشتراس، ریاضی دان آلمانی
19 فوریه 1897: کارل وایرشتراس، ریاضی دان آلمانی قرن نوزدهم بود. وی خلاف بیشتر ریاضی دانان آن زمان که از خانواده های پروتستان بودند، در خانواده ای کاتولیک به دنیا آمد. پدرش در خزانه کلیسای کاتولیک کار می کرد. کار اصلی او قرار دادن آنالیز بر پایه های صحیح و توسعه نظریه ی تابع ها بر پایه سری های توانی بود. او همچنین کمک های شایانی به تئوری های توابع بیضوی هندسه دیفرانسیل و معادله های چندمجهولی کرد.
منابع:
1-آرشیو دنیای اقتصاد
2-ویکی پدیا
